نکاتی متناسب با ایام سوگواری سالار شهیدان (٢)

در بیانات آیت الله حاج شیخ لطف الله صافی گلپایگانی

بخش قبلی را اینجا ببینید

توضیح در مورد عبارت «و بالبرائة ممّن قاتلك ...» در زیارت عاشورا

- در مفاتیح الجنان و سایر جزواتی كه بر اساس این كتاب تهیه شده، عبارت «و بالبرائة ممّن قاتلك و نصب لك الحرب» در حاشیه عبارت «انّی أتقرّب الی الله و الی رسوله و الی أمیرالمومنین و الی فاطمة و الی الحسن و الیك بموالاتك و بالبرائة ممّن أسّس ذلك ...» نوشته شده است. از آنجا كه به نظر می‌رسد عبارت «و بالبرائة ممّن أسّس أساس ذلك» بدون آنچه در حاشیه آمده، صحیح نمی‌باشد و در ضمن در كتبی همچون كامل الزیارات ابن قولویه (ره) و مصباح المتهجّد شیخ طوسی (ره) عبارت «و بالبرائة ممّن قاتلك و نصب لك الحرب» در متن زیارت آمده است، آیا این عبارتِ حاشیه، جزء زیارت بوده و قرائت آن لازم است؟ یا به عنوان نسخه بدل باید در حاشیه باقی بماند و قرائت آن لازم نیست؟

ج. بر حسب آنچه كتاب مصباح و كامل الزیارات و كتابهای دیگر كه از این دو كتاب، زیارت شریفه عاشورا را نقل كرده‌اند، عدم صحّت متن مفاتیح الجنان در این فقره استفاده می‌شود.

مضافاً به این كه بر حسب متن مفاتیح، قرار داشتن جمله «و بالبرائة ممّن أسّس أساس ذلك» بعد از فقره «انّی اتقرّب الی الله ...» اگر چه معلوم است كه مشار الیه «ذلك» ظلم و جور بر اهل‌بیت - علیهم السلام - است در ظاهرِ لف1 تهافت‌مانند است، زیرا ذلك كه باید بر حسب قاعده، جمله ماقبل، مشارالیهِ آن باشد كه به قرینه جمله ماقبل آن را باید مشار الیه آن دانست ولی اگر فقرات زیارت بر حسب كتاب مصباح و كامل الزیارات و كتابهایی كه از آنها نقل كرده‌اند باشد، كلام تامّ و مطابق با ذوق ادبی و موازین است.

توضیح در مورد عبارت «و ابدأ به اولاً...» در زیارت عاشورا

- همچنین در دو كتابِ یاد شده، یكی از فقرات زیارت عاشورا به این شكل ذكر شده است «... وابدأ به أوّلاً ثمّ الثّانی و الثّالث و الرّابع ...» با توجّه به اینكه ثانی و ثالث در این عبارت به همراه «ال» آمده و در كتاب مصباح كفعمی نیز «الاول» به عنوان نسخه ذكر گردیده، این احتمال وجود دارد كه عبارت صحیح «... وابدأ به الأوّل ثمّ الثانی...» باشد.

در ضمن در مقامات حریری آمده است كه مواردی همچون اول، بعد، قبل و... كه ظرف هستند، به ضمه خوانده می‌شوند، مگر در حالتی كه به چیزی اضافه شده باشند. در این صورت باید عبارت فوق را چنین خواند «و ابدأ به اول ثم الثانی و الثالث» نظر مبارك در این زمینه چیست؟

ج. عبارت كامل الزیارات غیر از این است و جمله «و أبدأ...» در آن نیست، و لفظ مصباح این است:« و أبدأ به أوّلاً ثمّ الثّانی ثمّ الثّالث ثمّ الرّابع» و اصل و اعتبار بر مصباح شیخ است، اگرچه بعض شارحین فرموده است در بعض نسخ مصباح كه ظاهراً مرادش مصباح شیخ است «وابدأ به الأوّل» است اظهر است لاتحاد النظم و السیاق و لذا كتبناه فی المتن و جعلناه اصلاً و كتبنا المنوّن فی الهامش.

بدیهی است مجرد حفظ اتحاد نظم و سیاق موجب جعل آن در متن نیست اگر (أوّلاً) در نسخ معتبره موجود باشد.

اما حریری چنان‌كه علامه ادیب صاحب كتاب شفاءالصدور بیان كرده است و اولاً را در مثل «وابدأ به أوّلاً» به قول شاعر قیاس كرده است كه گفته است:

لعمرك ما ادری و انی لا وجل

علی اینا تغدو المنیة اول

غفلت از این كرده است كه ضم در اینجا مبنی بر این است كه اسماء لازمةالاضافة، اگر مضاف‌الیه آنها لفظاً محذوف باشند و معناً مراد باشند مبنی بر ضم می‌باشند، چنان‌كه اگر مضاف‌الیه مذكور یا لفظ آن در تقدیر باشد در این صورت معرب است بدون تنوین مثل ابدأ به من اول و همین جمله «خصّ أنت أوّل ظالم» و اما اگر نه لفظ مضاف‌الیه و نه معنی مراد باشد و مقصود مثل «قبل ما» و «بعد ما» باشد، در این‌صورت منصوب و منوّن است مثل «و ساغ لی الشراب و كنت قبلاً» و مثل «ابدأ به اولاً» و اولا در «و ابدا به أوّلاً» بدون مضاف‌الیه است لا لفظاً و لا معنیً و تنوین برای تنكیر است.

بناءً علی ما ذكر، محتمل این است كه نسخه بدل (و ابدأ به الاول) از كسی باشد كه (و ابدأ به اولا) را غلط گمان كرده و به گفته صاحب شفاءالصدور از این غفلت كرده است كه با اعتبار سند این زیارت، بلكه قطعیت او بین شیعه و این كه آن، كلام همه ائمه - علیهم السلام - بلكه حدیث قدسی است و تطابق جمیع نسخ بر این، چه اعتنایی به قول حریری است.

تكرار بعضی از فقرات زیارت عاشورا

- در مجالس عمومی قرائت زیارت عاشورا مرسوم است كه برخی از فقرات این زیارت را چند مرتبه تكرار می‌كنند آیا این كار مشكلی ندارد؟

ج. آنچه بالخصوص در این زیارت وارد است یك مرتبه است ولی تكرار آن بدون قصد ورود برای حصول حالِ توجهِ بیشتر، بقدری كه موجب خروج از صورت قرائت زیارت عاشورا نشود، مانعی ندارد.

خواندن زیارت عاشورا بدون صد لعن و سلام

- آیا خواندن زیارت عاشورا بدون صد لعن و سلام، ثواب و اثری دارد یا حتماً باید زیارت به همراه صد لعن و صد سلام خوانده شود.

ج. ترتب ثوابهای خاصی كه در روایات مربوط به زیارت عاشورا وارد است، توقف دارد بر خواندن آن بنحوی كه وارد شده و مأثور است و خواندن آن بقصد مطلق زیارت حضرت سیدالشهداء - علیه‌السلام و كحّل الله ابصارنا بتراب مقدم زائریه - كه اجر و ثواب بسیار دارد، موجب ترتّب آن ثوابهایِ عام است.

گفتن عبارت «مأة مرة» به جای خواندن صد لعن و سلام

- مواقعی كه فرصت خواندن صد لعن و صد سلام را نداریم آیا می‌توانیم بجای خواندن صد مرتبه لعن و سلام به گفتن عبارت «مأة مرة» یا «تسعاً و تسعین مرة» پس از قرائت لعن و سلام قناعت كنیم؟

ج. چنان‌كه گفته شد ترتّب ثوابهای خاص، متوقف بر زیارت بنحو مأثور است ولی خواندن زیارت عاشورا به این نحو، بقصد استحبابِ مطلقِ زیارت، اشكال ندارد.

آیا صد لعن و سلام باید در یك مجلس گفته شود؟

- آیا لازم است صد لعن و سلام در یك مجلس خوانده شود؟

ج. شك نیست كه در ترتبِ كمال ثواب، در یك مجلس خواندن، معتبر است ولی می‌توان گفت كه این‌گونه شرایط و رعایت بعض آداب به عنوان تعدّد مطلوب و مستحب در مستحب است، هر چه بیشتر رعایت شود اجر و ثواب و فضیلت آن بیشتر است و اگر امر دایر شود بین ترك مطلق زیارت با خواندن آن در مجالس متعدّد، در مجالس متعدد خوانده شود. هرچند بهتر این است كه بقصد و نیت استحبابِ مطلق بخواند.

آیا خواندن دعای علقمه پس از زیارت عاشورا لازم است؟

- در روایت صفوان آمده است برای رفع حوائج خود، زیارت عاشورا و دعای پس از آن (دعای علقمه) را بخوانید. آیا همواره خواندن دعای علقمه پس از زیارت عاشورا لازم است؟

ج. لازم نیست. یعنی ترتّب ثواب بر اصل زیارت عاشورا مشروط به این دعا نیست ولی ترك آن با ثوابهای بزرگی كه صفوان از حضرت صادق - علیه‌السلام - روایت كرده سزاوار نیست و آخر دعوانا الحمدلله ربّ العالمین و صلی الله علی سیدنا ابی القاسم محمّد و آله الطاهرین سیما مولانا الذی بذل مهجته فی الله حتی استنقذ عباده من الجهالة و حیرة الضلالة سید الشهداء مولانا ابی عبد الله الحسین علیه‌السلام و علی سیدنا صاحب العصر و ولی الزمان بقیة الله فی الارضین و اللعن علی اعدائهم اجمعین.

منبع: معارف دین، جلد دوم (منتشر شده در پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله صافی گلپایگانی)

فرآوری و تنظیم: محسن تهرانی - بخش حوزه علمیه تبیان