باید آماده شد!
مرگ سفری بسیار مهم و بسیار پرگردنه است که باید انسان خود را برای آن آماده کرده و استعداد لازم را پیدا بکند. در روایات هم فراوان به این مطلب اشاره شده در این مقاله به بررسی ضرورت و کیفیت این آمادگی می پردازیم و اینکه انسان چه کار کند که وقت مرگ مستعد و آماده باشد؟ ممکن است این تصور در ذهن بیاید که یعنی همیشه به فکر مرگ باشیم و همیشه در حال غصه و غم باشیم آیا این مفهوم استعداد مرگ است؟ یا نه مفهوم دیگری دارد؟ و اما چه کار بکنیم تا آماده باشیم؟
سفر طولانی است
بر حسب اعتبار عقلی انسان وقتی بناست سفر بسیار مهمی را که هم طولانی است و هم خطرناک است و هم زاد و توشه های عجیب و غریب و فراوان لازم دارد، باید از قبل آماده باشد. روال طبیعی زندگی این طور است که وقتی می خواهیم یک سفر کوتاه هم برویم از مدت ها پیش خود را برای رفتن به این سفر آماده می کنیم. حال آیا این سفر بسیار مهم و طولانی را می شود بدون استعداد و بدون آمادگی وارد شد؟ راجع به اهمیت استعداد مرگ روایات فراوانی هست که برای فهم موضوع به چند مورد از آن اشاره می کنیم:
از امام صادق(علیه السلام) نقل شده که پیغمبر(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: زیرک ترین مردم کسانی هستند که بیشتر به یاد مرگ باشند و بیشتر آماده این سفر باشند. در روایت دیگری نقل شده که: زیرک ترین مومنین کسانی هستند که بیشتر به یاد مرگ باشند و بیشتر استعداد رفتن را داشته باشند. در روایت دیگری از پیامبر عظیم الشأن اسلام نقل شده که فرمود: می دانید زیرک ترین شما چه کسی است؟ گفتند: نه یا رسول الله فرمود: کسی که بیشتر به یاد مرگ باشد و بهتر آمادگی آن را داشته باشد هم چنین بهترین آمادگی را داشته باشد.
سوال کردند علامت این که انسان مستعد مرگ هست یا نه چیست؟ فرمود: انسان از این دار گول زننده خودش را بکند. یعنی آماده رفتن باشد و از زمین خودش را کنده و به زمین نچسبیده باشد. بعضی از ما آن چنان به زمین چسبیدیم که وقتی که ملک الموت(علیه السلام) می آید جان ما را بگیرد نه تنها این فرشته های زیبا و مقرب الهی را دشمن می داریم که خود خدا را هم دشمن می داریم که می خواهد ما را از این محبوب جدا بکند. زمین آن چنان محبوب ما شده که وقتی کسی می خواهد ما را از این محبوب جدا کند، مبدأ عالم را هم دشمن می شویم.
دعایی از امام سجاد(علیه السلام) نقل شده که حضرت شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان این دعا را از سر شب تا صبح می خواندند "اللهم ارزقنی التجا فی عن دارالغرور و الانابة إلی دارالخلود و الاستعداد للموت قبل حلول الفوت" حضرت سه چیز را از خدا آرزو می کند از جمله اینکه خدایا استعداد مرگ را قبل از اینکه وقت از دست برود و قبل از اینکه اجل فوت بشود به من بده.
معنی تجافی ما را به یاد نکته ای در ورزش دو می اندازد. ابتدا که می خواهند مسابقه را شروع بکنند حالت خاصی می گیرند که به آن حالت استارت می گویند، به محض اینکه سوت شروع مسابقه زده می شود به سرعت از جا کنده می شوند و شروع به حرکت و دویدن می کنند. کسی هم که در نماز یک رکعت عقب مانده می گویند در حال تجافی بنشیند یعنی همان طور روی زانویش بلند شود شبیه حالت استارت دونده ها.
در قرآن هم داریم که می فرماید: اینها یعنی شب زنده داران پهلوهاشان را از رختخواب کنده و آماده بلند شدن برای نماز شب هستند. پس معنای آن این است که انسان خودش را از دار غرور بکند و به زمین نچسبد.
"والانابة إلی دارالخلود" و برمی گردد به آن زندگی و سرای جاودانه که آخرت باشد یعنی توجه و انابه به آنجا داشته باشد و زاد و توشه خودش را برای زندگی کردن در عالم برزخ و عالم قبر فراهم کرده باشد. پس زاد و توشه برای مسیرش به دست آورده و توجه به آن مسیر داشته و آن هدف نهایی را ببیند و استارت را هم زده و از زمین خود را کنده باشد.
از امیرالمومنین(علیه السلام) در این زمینه روایاتی نقل شده که فرمود: "إستعدوا للموت فقد أظلکم" آماده باشید که مرگ بر سر شما سایه انداخته یا "إستعدوا لیوم تشخص فیه الأبصار" برای آن روزی آماده باشید که چشم ها تیز می شود و خلاصه روز خطرناکی است. در روایت دیگری حضرت فرمودند: اگر کسی استعداد مرگ را پیدا کرد دیگر برایش مهم نیست که مرگ چه وقت بیاید، هر وقت می آید بیاید مهم نیست. مهم این است که انسان استعداد داشته باشد. بر حسب فرمایش امیرالمومنین(علیه السلام) انسان باید واجباتش را انجام بدهد. در فرمایش دیگری از امیرالمومنین(علیه السلام) هم آمده انسان احسان و خیرش را بذل بکند و ببخشد یعنی اهل احسان و اهل خیر باشد.
از امام سجاد(علیه السلام) نقل شده که پرسیدند: بهترین مرگ چه مرگی است؟ فرمود: اینکه انسان از ساختن بناها و ساختمان ها و قصرهایش فارغ شده باشد. پرسیدند یعنی چه انسان از این کارها فارغ شده باشد؟ فرمود: اینکه از گناهانش توبه کرده و بر خیرات مقیم باشد یعنی انجام خیرات برایش یک ملکه شده و دوام داشته باشد و وقتی هم که بر خداوند متعال وارد می شود دوست داشتنی و بزرگوارانه وارد بشود. این هم مفهوم استعداد مرگ را می رساند.
روایت دیگری از حضرت در رابطه با استعداد مرگ نقل شده که فرمود: إنما الاستعداد للموت تجنب الحرام، دوری کردن از حرام یکی از نشانه های آمادگی برای مرگ است.
پیغمبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود اگر کسی این سه قدم را بردارد یعنی واجباتش را انجام بدهد از حرام ها پرهیز کند و تلاش بکند که مکارم اخلاق و خصلت های خوب را در خودش ایجاد بکند، استعداد مرگ را دارد.
آثار و برکات آمادگی
از امیرالمومنین(علیه السلام) نقل شده که فرمود: اگر کسی آماده رفتن سفر باشد وقتی که به منزل می رسد چشمش روشن و شادمانی بیش از حد خواهد داشت. اگر ما آماده رفتن باشیم وقتی به منزل می رسیم و مسافرت تمام می شود آن وقت شادمانی ما قابل وصف نیست.
در سخن دیگری فرمودند: کسی که منتظر مرگ باشد و مستعد مرگ باشد در خیرات سرعت می گیرد. یعنی یکی از نتایج استعداد مرگ این است که انسان دنبال کارهای خیر می رود.
خلاصه سخن
نکات موجود در روایات راجع به مفهوم استعداد مرگ حاصلش این است که اگر انسان در سه محور تلاش بکند استعداد و آمادگی رفتن را پیدا کرده که آن سه محور عبارتند از:
اول: انجام واجبات به طوری که انجام واجبات برای او عادت بشود.
دوم: ترک محرمات که این هم باید ملکه بشود.
سوم: تلاش بکند فضایل اخلاقی را کسب بکند.
اگر چنین شد دیگر باکی نداشته باشد که مرگ چه وقت و چطور به سراغش می آید؟
بازآوری: دکتر جعفری
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منبع: پاسخ به سوالات اعتقادی استاد محمدی، موجود در سایت رادیو معارف
مطالب مرتبط:
