فوتبال و ضایعات مغزی

گرد آوری : تیم كمیته پزشكی فیفاF-MARC متشكل ازپروفسور یری ووراك ، پروفسور تونی گراف با ومن و دكتر آسترید جونگ از كلینیك شولتس در زوریخ با همكاری پروفسور دكتر كارن جانستون جراح مغز و اعصاب و استاد دانشگاه " مك گیل " مونترآل ( كانادا )

اشاره :

فیفا اخیراً تحقیقات جامعی را در مورد سر و ضایعات مغزی و نیز ارتباط آن با فوتبال و سلامت بازیكنان انجام داده است. دانستن این موضوع برای فوتبالیست ها و به ویژه بازیكنان سرزن یا به قولی « سرطلایی » بسیار مهم است. عدم رعایت اصول سرزنی كه مطمئناً در آینده و در مبحث جداگانه ای به آن خواهیم پرداخت به مرور باعث آسیب دیدگی و تخریب بافت سربرال یا مغزی می شود . این مسئله موجبات نگرانی مسئولان فیفا را برانگیخته است. این تحقیق از سال 98 و در جام جهانی مردان شروع شده و در طول تحقیقات ، هر دو طیف بازیكنان زن و مرد در گروه های مختلف سنی مورد بررسی قرار گرفتند. در روند این بررسی ها حدوداً  10155 ساعت بازی مربوط به 398 مسابقه مختلف مد نظر قرار گرفته  است .

اولین اطلاعات آماری ارقامی در این مورد در اولین كنفرانس بین المللی آسیب دیدگی در ورزش كه در شهر وین اتریش در نوامبر 2001 برگزار گردید ارائه شد .

این سمینار با همكاری فیفا ،IOC ( كمیته بین المللی المپیك ) وIIHF ( فدراسیون بین المللی هاكی روی یخ ) انجام شد . بر طبق نتایج اعلام شده كمترین مصدومیت در رقابت ها مربوط به جام جهانی زنان 1999 با 39 مصدومیت در هر 1000 ساعت بازی بوده است. این در حالی است كه بیشترین رقم مربوط به جام جهانی جوانان 2001 ( 143 مورد ) و جام جهانی فوتسال 2000 ( 190 مورد ) بوده است.

مصدومیت های مربوط به سر در تمام مسابقات مذكور ( 127 مورد ) در حدود 15 درصد كل مصدومیتها بوده است و در كل این تعداد ، 14 مورد اعلام شد كه مطابق با 4/ 1 درصد در هر 1000 ساعت بازی بوده است. آنچه در این میان جای بحث دارد این است كه این مصدومیت غالباً در برخورد سر با بازیكن دیگر اتفاق افتاده و به خاطر هد زدن به توپ نبوده است. این نگرانی ها وقتی بیشتر شد كه نتیجه چنین برخوردهایی را تخریب مسلم بافت مغزی دانستند. خوشبختانه تعداد چنین مصدومیت هایی زیاد نیست و معمولاً پس از برخورد شدید سرِ دو بازیكن یا آرنج به سر اتفاق می افتد و باعث آسیب دیدگی بافت سطحی و جداره مغز می شود.

معمولترین آسیب دیدگی های مغزی نتیجه برخوردهای شدید است و درصد آسیب این به قولی تصادم ها در ورزش (CISG) بستگی به محل برخورد دارد. به طور كلی ازاصلی ترین مشكلات به وجود آمده پس از آسیب دیدگی مغز می توان به از دست دادن حافظه یا امنزیا

(Amnesia) اشاره كرد و اثرات این عارضه می تواند شدت و وخامت آسیب دیدگی را تعیین كند.

آثار و علائم برخورد شدید

هر یك از علائمی كه در ادامه به آن اشاره خواهیم كرد می تواند تأیید كننده برخورد و آسیب دیدگی مغزی باشد و پزشك یا مربی در این هنگام باید یك سری تمهیدات ابتدایی را انجام دهد. توجه داشته باشید در این حالت امكان دارد بازیكن ، هوشیاری خود را حفظ كرده باشد .

مسائل تعیین كننده

عدم آگاهی از اتفاق ، رقیب ، نتیجه ی بازی ، زمان ، روز و مكان ، گیجی ، از دست دادن حافظه واز دست دادن هوشیاری.

نشانه های واضح وتیپیك

Typical Symptoms

سردرد، سرگیجه، تهوع ، لرزش ، عدم تعادل  ، سیاهی رفتن چشم، خیره شدن چشم یا گیجی ، به یاد نیاوردن یا نشناختن ، احساس برق زدگی چشم ، صدا كردن گوشها و دو بینی . سایر علایم مثل خواب آلودگی ، خواب سنگین، احساس كندی و خستگی مفرط  نشان بروز آسیب های مغزی و یا مشكلاتی است كه حل نشده است.

علائم فیزیكیPhysical signs

این علائم ممكن است در حین معاینه بازیكن مشخص شود. از دست دادن هوشیاری ، آسیب دیدگی بافت محل ضربه خورده ، تشنج شدید ، حمله ناگهانی مغزی ، راه رفتن غیر طبیعی ، اختلال و بی تعادلی بدون حركت اعضای بدن ، از دست دادن تعادل ، تأخیر بسیار در پاسخ به سؤالات یا تعقیب مسائل ، ترسو بودن ، عدم توانایی تمركز ، بروز رفتار غیر مناسب و غیر طبیعی و بالاخره كاهش مشخص توانایی بازی.

پزشك یا مسئول امور پزشكی تیم باید با تستهای مختلف شناسایی و تشخیص آسیب دیدگی مغز بازیكنان در شرایط اضطراری آشنا باشد . از جمله اینها باید به تست های نروفیزیولوژیك اشاره كرد. ( به عنوان مثال تست های عملكرد حافظه و تمركز ) . البته آزمایش های سریع و كوتاه توصیه شده نمی تواند اهمیت و اطمینان تست های نروفیزیولوژیك را داشته باشد.

آزمایش های نروفیزیولوژیك یكی از اصلی ترین مراحل ارزیابی بروز آسیب دیدگی است كه در تشخیص و انجام كمكهای لازم در بازیكن بسیار مؤثر است. برای بالا بردن كیفیت و نتیجه گیری از این تستها ، ابتدا باید یك تست پایه انجام شود. ( تفاوت قدرت و توانایی یك بازیكن آماده در قبل و بعد از چنین آسیب دیدگی هایی كامل مشخص می شود. )

عكسبرداری بافتهای مغزی – عصبی مثلMRI و CT اسكن در چنین مواردی كاملاً تعیین كننده است و مورد توجه قرار می گیرد. دیگر روش تشخیص بررسی و آنالیز بیوشیمی سرمهایی مثلSIOOB پس از آسیب مغزی مهم است. مطالعات ژنتیك نیز در تشخیص ضربه مغزی قابل استفاده است.

بازی با تردید ممنوع !

هنوز در مورد این كه چه زمانی بازیكن به طور كامل از آسیب مغزی بهبود یافته و می تواند به میدان بازگردد راهكارهای تشخیصی یا دستورهای مشخصی منتشر نشده ، اما پزشك تیم باید شخصاً مواردی را كه بر طبق آن نباید به بازیكن اجازه حضور در بازی یا تمرینات را بدهد مدنظر داشته باشد. با این همه ، اگر یك بازیكن هر یك از نشانه ها یا علایم آسیب یا ضربه مغزی را نشان داد، موارد زیر لازم الاجرا خواهد بود.

1- به بازیكن نباید اجازه داده كه تمرین یا مسابقه آن روز را ادامه دهد.

2- بازیكن را تنها گذاشت  و باید از او  مراقبت كرد تا عارضه احتمالی شناسایی شود.

3- بازیكن باید از نظر پزشكی مورد معاینه قرار بگیرد.

4- بازگشت به میدان باید پس از انجام مراحل و معاینات دقیق صورت بگیرد.

در صورت وجود علایم مشخص ، بازیكن حق بازگشت به میدان را نخواهد داشت. این علایم با عبارت « وقتی مشكوك است او را بیرون بگذارید» معرفی می شود.

بازگشت بازیكن پس از برخورد شدید پس از مراحل زیر ممكن خواهد بود:

1- مدتی استراحت مطلق و عدم وجود نشانه های عارضه و صدمه دیدگی . البته مورد دو باید انجام شود.

2- تمرینات سبك هوازی مانند را ه رفتن یا كار با دوچرخه ثابت .

3- تمرینات ویژه ورزشی ( مثل اسكیت در هاكی یا دویدن در فوتبال ) .

4- تمرینات روزمره بدون برخورد با بازیكنان و بصورت انفرادی .

5- تمرینات كامل پس از تأیید كامل كادر پزشكی .

6- حضور در مسابقات .

توجه داشته باشید در این مراحل پشت سرهم ، بازیكن وقتی اجازه آغاز مرحله بعدی را خواهد داشت كه در مرحله قبلی بدون هیچ علامت یا مشكل خاصی كار خود را دنبال كرده باشد. در صورتی كه هر یك از علایم بعد از ضربه بروز كند، باید بازیكن را بلافاصله به مرحله قبلی بازگرداند .  توجه داشته باشید كه پس از یك روز، او آمادگی رفتن  به مرحله جلوتر را داشته باشد .

پیشگیری و آگاهی

رعایت بازی جوانمردانه و تأكید داوران بر اجرای قوانین بازی ، دو عامل مهم در كاهش و پیشگیری صدمات و آسیب مغزی است. به ویژه این كه داوران باید با جدیت با ضربات آرنج كه متأسفانه این روزها در فوتبال زیاد از آن استفاده می شود با كارت زرد و قرمز برخورد كنند چرا كه این ضربات می تواند سبب آسیب دیدگی های جدی در نواحی مختلف بدن از جمله سر شود.

چند راهكار وابسته به هم برای به حداقل رساندن آسیب های مغزی در فوتبال توصیه شده است. شاید در آینده كلاه های محافظ خاصی برای بازیكنان فوتبال ساخته شود. با این وسیله تحقیقاً می توان درصد زیادی از بروز صدمات مغزی جلوگیری كرد. البته تاكنون هیچ محافظ قابل استفاده و مورد تأییدی برای كمك به این مسئله ساخته نشده است.

البته كارشناسان معتقد هستند استفاده از پوشش محافظ ممكن است با استقبال بازیكنان فوتبال روبرو نشود چون بر عملكرد آنها تأثیر خواهد داشت و حتی ممكن است ریسك آسیب دیدگی سر و مغز افزایش یابد.

برخوردهای ورزشی ممكن است نتایجی چون آسیب های جدی نورولوژیك ( عصبی) ، حافظه ای و سایكوسوشال ( روانی) در بر داشته باشد و حتی می تواند سرنوشت بازیگری و حتی زندگی یك بازیكن را تغییر دهد.

این حقیقت ، این نیاز را طلب می كند كه داوران باید آموزش های ویژه ای ببینند و و قوانین فوتبال باید برای مقابله با خشونت و حفظ سلامت بازیكنان قاطعانه باشد.

مراقبت های ویژه از بازیكنان آسیب دیده از ناحیه سر و مغز تا زمان بازگشت دوباره به میدان ، یكی از مباحث عمده و مهم پزشكی – ورزشی است . به هر حال موارد مشكوك از علایم مشخصه ارزیابی و شدت آن مشخص می شود.

پزشكان ورزشی و دیگر مسئولان پاسخگو در مورد امور پزشكی باید رابطه نزدیكی با بازیكنان داشته باشند و در مواقع لزوم بتوانند به سرعت وارد عمل شوند.  مربیان نیز از مسائل بازیكنان به دور نیستند چون مسئولیت بازی و آمادگی بازیكنان بر عهده آنهاست. در مجموع ، هر فردی كه نگران سلامتی خود و اطرافیانش است  باید در مورد مصدومیت های مختلف و از جمله برخوردهای سر ، این اطلاعات را داشته باشد. در صورتی كه مربی در برخوردهای شدید سر بازیكنان از بیرون آوردن وی از زمین خودداری كند  شاید مدتی بعد بازیكن دچار حمله مغزی شده و به دلیل عدم مراقبتها و تمهیدات لازم دچار مشكل شود و مسلماً علت اصلی این اهمال نداشتن اطلاع كافی از چنین ضایعات و آسیب هایی است و امكان دارد بعدها مسئولیت هر گونه حادثه ای را متوجه خود ببیند. برخوردهای سر به عنوان یكی از پیچیده ترین عارضه ها و آسیب هایی كه مغز را تحت تأثیر قرار می دهد در علم آسیب شناسی ( پاتو فیزیولوژی ) معرفی شده است چرا كه حاصل ضربه های بیو مكانیك شدید است.

در پایان این مقاله اشاره ای به چند عامل معمولی كه البته قسمتی از عوامل به وجود آوردن آسیبهای پاتولوژیك ، كلینیكی و بیومكانیكی مغزی هستند را عنوان می كنیم.

1- آسیب مغزی ممكن است به دلیل یك ضربه مستقیم به سر، صورت ، گردن و قسمتهای دیگر بدن كه به مغز پیام می فرستد به وجود بیاید.

2- آسیب مغزی معمول می تواند در نتیجه یك شوك كوتاه مدت و سریع به عملكرد بافت عصبی كه معمولاً به طور ناگهانی حل می شود، باشد.

3- آسیب مغزی در اثر سندروم های كلینیكی است كه ممكن است از دست دادن هوشیاری را به همراه داشته یا نداشته باشد. علایم كلینیكی و مربوط به هوشیاری شدید معمولاً با عوارض بعدی نیز همراه است.

4- آسیب مغزی معمولاً با بررسی ها ، عكسبرداری از سلولها و بافت عصبی ، دقیق تر شناسایی می شود.