بایدها و نبایدهای عزاداری در سیره معصومان

در این مقاله برآنیم تا با سیری در گزارشهای رسیده از حضرات معصومین علیهم السلام دریابیم که ایشان در مواجهه با شهادت امام حسین علیه السلام و برپاداشتن عزای آن حضرت چه گفتند و به چه شکل عمل کردند.

1ـ زنده کردن فرهنگ ناب اسلام، مهمترین "باید" که نقش هدف در این مجالس را نیز ایفا می کند زنده کردن و زنده نگه داشتن فرهنگ قرآن و اهل بیت علیهم السلام است که در روایات با تعبیر «احیای امر» از آن یاد شده است:

امام صادق علیه السلام از شیعه ای به نام فُضیل پرسیدند: آیا با هم مى نشینید و گفتگو می کنید؟

پس از آنکه او پاسخ مثبت می دهد امام علیه السلام می فرماید: من این گونه مجالس را دوست دارم. پس اى فضیل! امر ما را احیا كنید. خداوند رحمت كند كسانى را كه امر ما را احیا می كنند.

آنگاه فرمود: فضیل! كسى كه از ما یاد كند یا نزد وى از ما یاد شود و از چشمانش به اندازه پر مگسى اشك بیرون آید، خداوند گناهان او را اگر چه بیشتر از كف دریاها باشد مى‏آمرزد.[1]

این روایت، ملاک مجلس محبوب و مورد عنایت اهل بیت علیهم السلام را احیاگری فرهنگ اسلام بیان می کند و ثواب گریستن در آن را در گرو این شرط مهم می داند.

2ـ مرثیه سرایى هاى هدفمند پس از واقعه عاشورا، نخستین مرثیه‏ سرایان سیّد الشهدا علیه السلام و یارانش، فرزندش امام زین العابدین علیه السلام، خواهر بزرگوارش زینب كبری علیهاالسلام، دختران آن حضرت (امّ كلثوم و فاطمه صغرا)، و همسرش رَباب بوده‏اند كه در كربلا، كوفه و شام، با مرثیه سرایى هاى هدفمند خود، راه سالار شهیدان را ادامه دادند.[2]

عزاداری هدفمند یعنی فریاد بر علیه ظلم با بهره از عواطف پاک انسانی، شوریدن و شوراندن بر ضد بیدادگری به کمک فطرت بیزار از ظلم آدمی. این همان کاری بود که اهل بیت علیهم السلام از آن برای فریاد بر علیه ظلمی که بر آنها و اسلام رفت استفاده کردند و بر تداوم آن تأکید کردند تا راه حضرت حسین علیه السلام ادامه یابد.

بنابراین بر ما لازم است تا با ناله بر مصائب اهل بیت علیهم السلام شمر زمان خود را بشناسیم و عواطف را بر ضد آن بخروشانیم. و نیز بنگریم و نشان دهیم که امروز پرچم اسلام به دست کیست و یاری کنیم تا این عَلَم بر زمین نیفتند.

این مهم می تواند با در نظر گرفتن و محور قرار سه اصل در برگزاری مجالس عزا تحقق یابد:

1) خدامحورى.‏ 2) ارائه تاریخ و تحلیل صحیح از حادثه عاشورا. 3) متبلور ساختن عاطفه و ارادت به اهل بیت علیهم السلام.

3ـ تأكید بر تداوم عزادارى،‏ از روایاتی که در ادامه می آید به روشنى پیداست كه عزادارى براى سیّد الشهدا علیه السلام و یارانش، هدف بزرگى را دنبال مى‏كند كه تا آن هدف، تحقّق نیافته است، سنّت عزادارى در میان پیروان اهل بیت علیهم السلام باید تداوم یابد:

الف- توصیه به بر پا داشتنِ مجالس عزا براى شهداى كربلا: امام باقر علیه السلام فرمود: به خدا سوگند، گریه شما بر حسین علیه السلام و بازگویىِ ماجرایى كه بر ایشان گذشت و زیارت قبر ایشان، پیروزی یی براى شما در دنیاست. پس مژده بر شما كه با او، در كنار پیامبر خدا صلی الله علیه و آله خواهید بود.[3]

ب- زنده نگاه داشتن خاطره عاشورا: نویسنده كامل الزیارات به نقل از مِسمَع بن عبدالملك می نویسد:

امام صادق علیه السلام به من فرمود: «اى مِسمَع! تو عراقى هستى. آیا نزد قبر حسین علیه السلام نمى‏روى؟»

گفتم: نه. من فرد شناخته شده اى میان مردم بصره هستم و در اطراف ما، كسانى هستند كه هوادار خلیفه اند. نیز دشمنان ما در بین قبایل ناصبى و دیگران، بسیارند و من در امان نیستم از این كه آنان، وضعیّتم را براى پسر سلیمان (مقصود، خلیفه اموى است‏)، گزارش كنند و مرا به كام مرگ بفرستند.

به من فرمود: «آیا آنچه را با حسین علیه السلام رفت، یادآورى نمى كنى؟»

گفتم: چرا.

فرمود: «بى‏تابى نیز مى‏كنى؟»

گفتم: آرى به خدا سوگند و براى آن، اشك هم مى ریزم و خانواده ام، اثر آن را در من مى بینند و از غذا خوردن، خوددارى مى كنم، به گونه اى كه آن وضعیت، در چهره ام نمایان مى شود.

فرمود: «خدا بر اشك هایت، رحمت آورد! بدان كه تو از بى تابى كنندگان بر مایى»[4]

ج- بشارت به پاداش هاى بزرگ در گریستن بر این مصیبت بزرگ و گریاندن دیگران: امیرمومنان علیه السلام فرمود: همه ی چشم ها در قیامت، گریان و بیدارند، جز چشمى كه مشمول كرامت ویژه خدا باشد و به خاطر شكسته شدن حریم حسین علیه السلام و خاندان محمّد صلى الله علیه و آله، گریه كرده باشد.[5]

امام حسین علیه السلام فرمود: هیچ كس قطره ی اشكى براى ما نریخت و با چشمانش در راه ما گریه نكرد، مگر این كه خداوند، او را روزگارانى در بهشت، بهرمند مى‏گرداند.[6]

د- تأكید بر اهمّیت عزادارى در دهه اوّل محرّم، به ویژه در روز عاشورا: امام رضا علیه السلام فرمود: محرّم، ماهى است كه در دوران جاهلى، مردم، جنگ را در آن، تحریم مى كردند؛ امّا ریختن خون ما را در آن، روا شمردند و حرمت ما را شكستند و فرزندان و زنان ما را به اسارت بردند و در خیمه و خرگاه ما، آتش بر افروختند و هر چه داشتیم، به غارت بردند و حرمت پیامبر خدا صلى الله علیه و آله را در حقّ ما رعایت نكردند.

روز حسین علیه السلام، پلكهاى ما را زخمى كرد و اشكمان را جارى ساخت و عزیز ما را ذلیل كرد و در سرزمین كَرْب (اندوه) و بلا (گرفتارى)، اندوه و گرفتارى برایمان به ارمغان آورد. پس تا روز قیامت، باید گریه كنندگان بر كسى مانند حسین علیه السلام بگِریند، كه گریه، گناهان بزرگ را مى‏ریزد.

پدرم -كه درودهاى خدا بر او باد- وقتى ماه محرّم مى رسید، خندان دیده نمى شد و اندوه، بر او چیره مى شد تا این ده روز به پایان برسد. وقتى روز دهم مى رسید، آن روز، روز عزا و اندوه و گریه اش بود و مى فرمود: «این، همان روزى است كه حسین -كه درودهاى خدا بر او باد- در آن، كشته شد».[7]

بنابراین یکی از اصول مهم در برپایی مجالس عزاداری، شناخت هدف و دانستن حكمت ضرورت تداوم عزادارى براى سیّد الشهدا علیه السلام‏ است که باید در این مجالس تبیین و تعلیم شود.

4ـ پرهیز از غلو و نخوردن فریب دشمنان، امام رضا علیه السلام فرموده است: «إنّ مُخالِفینا وَضَعُوا أخْبارا فى فَضائِلِنا وَ جَعَلوها عَلَى ثَلَاثَةِ أقْسامٍ، أحَدُها الغُلُوُّ؛ وَ ثانِیها التَّقْصِیرُ فِى أَمْرِنا، وَ ثالِثُها التَصْرِیحُ بِمَثَالِبِ أعْدائِنَا ... »

مخالفان ما، سه نوع حدیث در فضائل ما جعل كرده اند: اوّل، غلو؛ دوم، كوتاهى كردن در حقّ ما و سوم، تصریح به بدیهاى دشمنان ما و دشنام دادن به آنان.

آنگاه فرمود: مردم، وقتى احادیث غلوّآمیز آن دسته را مى شنوند، شیعیان ما را تكفیر مى كنند و به آنان نسبت مى دهند كه قائل به ربوبیّت ما هستند و وقتى كوتاهى در حقّ ما را مى شنوند، به آن معتقد مى شوند؛ و وقتى بدیهاى دشمنان ما و دشنام به آنان را مى شنوند، ما را دشنام مى دهند.[8]

بنابراین، اصل دیگر این است که در مجالس عزادارى، باید مراقب بود اهل بیت علیهم السلام جاى‏گزین خدا نشوند و به جاى خدامحور كردنِ مجالس امام حسین علیه السلام و پیوند دادن دلها به خدا از طریق اهل بیت علیهم السلام كه ابواب الهى هستند، مردم به «حسینُ اللّهى» و «زینبُ اللّهى» شدن، دعوت نشوند.

بر اساس این روایت کسانی که این اصل را رعایت نکرده و بر خلاف آن حرکت می کنند آگاهانه یا ناخودآگاه، در خدمت اهداف دشمنان اهل بیت علیهم السلام قرار گرفته اند و سیّد الشهدا علیه السلام هم از آنان، بیزار است.‏

پی نوشت:

1.       مصادقة الإخوان، ص 32.

2.       دانش نامه امام حسین علیه السلام، 10/397 به بعد.

3.       فضل زیارة الحسین علیه السلام، ص 48 .

4.       كامل الزیارات، ص 203.

5.       خصال، ص 625.

6.       امالی مرحوم شیخ مفید، ص340.

7.       أمالی مرحوم شیخ صدوق، ص 190.

8.       عیون أخبار الرضا علیه السلام 1/304.