پرورش قارچ خوراکی (دکمه ای) - جلسه پنجم

اهداف جلسه:

آشنایی با انواع روش های کشت قارچ دکمه ای

آشنایی با محل مناسب برای پرورش قارچ دکمه ای

آشنایی با عوامل محیطی مهم در محل پرورش قارچ

وسایل مورد نیاز:

سالن پرورش قارچ

دما سنج- رطوبت سنج- سیستم گرمایشی

مقدمه

در چهار جلسه گذشته با مباحث تئوری پرورش قارچ و انواع قارچ ها آشنا شدید. از این جلسه کار عملی پرورش قارچ دکمه ای آغاز می شود. در ابتدا شما با انواع روش های کشت قارچ دکمه ای آشنا می شوید و نوع پرورش قارچ خود را انتخاب می کنید، سپس با محل مناسب برای پرورش قارچ دکمه ای آشنا می شوید و برای تهیه محل مناسب کشت جستجو را آغاز میکنید. در پایان با مطالعه عوامل محیطی مهم در سالن پرورش، محل تولید قارچ های خود را مجهز می کنید.

5-3 انواع روش های کشت قارچ دکمه ای

قبل از خرید کمپوست و مواد مورد نیاز پرورش قارچ با روش های مختلف پرورش قارچ دکمه ای آشنا می شویم. قارچ دکمه ای را می توان به سه روش قفسه ای، جعبه ای و کیسه ای پرورش داد. در این بخش ما بهترین روش را برای پرورش قارچ در منزل یا مدرسه انتخاب می کنیم.

الف: کشت قارچ دکمه ای به روش قفسه ای: در این روش ابتدا سالن پرورش را توسط چوب یا فلز های استیل قفسه بندی می کنند به طوری که طبقات هرکدام 30 تا 35 سانتی متر با یکدیگر فاصله داشته باشند. سپس کمپوست استریل شده را داخل قفسه ها قرار می دهند. این روش رایج ترین روش در مکان های مسقف بوده که در آن راندمان تولید مطلوب است و از حداقل فضا، حداکثر استفاده را می توان با قفسه بندی حساب شده ای نمود. در این روش با عمق بستر 20 سانتی متر در هر متر مربع می توان تا 50 کیلوگرم کمپوست آماده را مصرف کرده که از این مقدار کمپوست چیزی حدود 15 تا 20 کیلوگرم قارچ در شرایط ایده آل برداشت می شود.

ب: کشت قارچ دکمه ای به روش جعبه ای: در این روش ابتدا جعبه های کشت که اکثراً چوبی هستند را پر از کمپوست آماده نموده و در داخل سالن پرورش بطور مرتب روی یکدیگر چیدمان می کنند. بعد از چند روز که جعبه های کشت  سطح کمپوست را پوشاند، اقدام به خاک دهی روی کمپوست کرده و قارچ مراحل رشد خود را طی می کند. تفاوت این روش با روش قفسه ای این است که جعبه ها را می توان در هر زمان به هر مکانی انتقال داد. در این روش اندازه جعبه معمولاً در ابعاد 100×50×15 سانتی متر در نظر گرفته می شوند و میزان کمپوست لازم حدود 35 کیلوگرم است. در این روش کنترل موارد بهداشتی و نظافت محیط کشت و خود جعبه ها بهتر صورت می گیرد.

ج: کشت قارچ دکمه ای به روش کیسه ای: استفاده از جعبه های چوبی و یا کشت در قفسه هزینه دار می باشد و جایگزینی جعبه های شکسته مستلزم هزینه زیادی است لذا در پرورش قارچ دکمه ای می توان از کیسه های پلاستیکی با عمق حدود 45 سانتی متر و به قطر 50 سانتی متر استفاده کرد. این کیسه ها را می توان به دو صورت در سالن پرورش جای داد. یا به صورت قفسه بندی که از فضای کم بیشترین استفاده شود و یا با فاصله مناسب در کف سالن در کنار یکدیگر می چینید. به دلیل قطر زیاد کمپوست در این روش، میزان رطوبت باید کمتر باشد. میزان کمپوست لازم برای هر کیسه حدود 25 کیلوگرم است.

مزایای انتخاب روش کشت در کیسه:

- ریسک کم تری نسبت به روش های دیگر کاشت دارد.

- کنترل آفات و بیماری ها در این روش سریع تر است.

- امکان کشت در تمام طول سال وجود دارد.

- سرمایه گذاری اولیه کمی نیاز دارد.

- امکان کشت در خانه یا مدرسه وجود دارد.

برای تهیه قارچ دکمه ای در منزل یا مدرسه از هر سه روش بالا می توان استفاده کرد ولی بسته به نوع فضایی که برای پرورش قارچ دکمه ای در نظر گرفته اید می توانید بهترین روش را انتخاب کنید. به طور مثال اگر محلی که انتخاب کرده اید از فضای نسبتاً بزرگ برخوردار است می توانید از روش کیسه ای استفاده کنید و کیسه های کمپوست را روی زمین بچینید ولی اگر محل پرورش قارچ مساحت کمی دارد بهترین روش، قفسه ای می باشد.

در ادامه با محل مناسب پرورش قارچ آشنا خواهید شد.

5-4 تهیه محل مناسب برای پرورش قارچ دکمه ای

برای پرورش قارچ نیاز به بستر و محیط مناسب است. برای آنکه محیط مناسب برای پرورش قارچ را فراهم کنیم نیاز به رعایت نکاتی است که در ادامه درباره آنها صحبت خواهیم کرد.

می توانید برای پرورش قارچ دکمه ای در منزل یا مدرسه یک اتاق انفرادی با ابعاد عرض 5/5 تا 6 متر، طول 15 تا 20 متر و ارتفاع 4/5 متر انتخاب کنید. بهترین سالن برای پرورش قارچ سالن های سیمانی هستند این سالن ها علاوه بر خنک بودن، از رطوبت بالایی برخوردار است.

برای خروج آب اضافی از كف اطاق، آبراهه هایی باید در كف آن تعبیه نمود. در صورتی كه جنس كف اطاق از چوب باشد، باید سطح آن را با پلاستیك ضخیم پوشاند. دیوارهای درونی، سقف و كلیه سطوح چوبی روباز را باید با رنگ اپوكسی، استخری و یا حتی روغنی براق معمولی پوشاند. توصیه می شود، رنگ سطوح داخلی را روشن (سفید براق) انتخاب نمایید تا علاوه بر تشدید روشنایی محیط داخلی؛ كوچك ترین ذرات آلودگی كپك را نیز بتوان دید.

در اطاق كشت، مهم ترین عامل، حفظ دمای ثابت است. لذا؛ عایق بندی دیوارها و سقف از اهمیت بالایی برخوردار می باشند. بهتر است درجه مقاومت دیوارها (R) را 11 یا 19 و سقف را 30 درنظر گرفت تا از هدررفتن انرژی جلوگیری كرده و مانع نفوذ رطوبت شود. در این میان می توان از ورقه های فایبرگلاس یا استیروفوم به ضخامت 2/5-8  سانتی متر استفاده نمود و با توجه به رطوبت بالای اطاق پرورش و به منظور جلوگیری از تعریق بخار بر سطح این صفحات، از یك لایه پلاستیك به ضخامت 2-4 میلی متر بین دیوار و لایه عایق مذكور استفاده می نمایند.

اطاق كشت باید كاملاً مسدود و بدون كوچك ترین روزنه ای باشد تا هیچ گونه آفت یا اسپور یا عامل بیماریزائی نتواند وارد آن شود و از طرف دیگر كنترل شرایط اقلیمی درون اطاق (دما، رطوبت و تهویه) آسان تر گردد.بنابر این، هر گونه ترك، شكاف یا روزنه در محل پرورش قارچ را به دقت ببندید.

بهترین گزینه برای انتخاب سالن پرورش قارچ در منزل یا مدرسه، اطاقك های زیر زمین است که با تغییراتی به اطاق مناسب پرورش قارچ تبدیل می شود. برای حفاظت دیوارها از آسیب رطوبت می توانید از پوشش های پلاستیكی بر روی دیوارها و سقف و بستن كلیه منافذ و درزها استفاده نمایند. چنانچه دیوار این گونه اطاق ها مستقیماً با هوای آزاد در تماس است به منظور جلوگیری از تعریق بین دیوار و پلاستیك به واسطه نوسانات دمایی بالا، محفظه های پلاستیكی با فاصله زیاد نسبت به دیوارهای اطاق، درون اطاق درست نمایید. كه در این صورت دیگر نیازی به ایزوله كردن اینگونه محفظه ها نیست.

دقت نمایید برای پرورش قارچ هایتان باید محلی را انتخاب کنید که بتوانید در آن امکانات گرمایشی، سرماساز و رطوبت ساز نصب کنید.

5-5 عوامل محیطی مهم در محل پرورش قارچ

تهویه: تهویه به دلایل مختلفی در محیط پرورش قارچ انجام می گیرد:

 مبادله هوای داخل و خارج

تأمین دی اکسید کربن لازم برای فتوسنتز

کاهش دمای گلخانه(بیش تر گیاهان در دمای بالای 35 درجه آسیب می بینند)

کاهش رطوبت به ویژه در زمستان (رطوبت بالا به جوانه زنی هاگ بیش تر قارچ ها کمک می کند)

برای ایجاد تهویه مناسب در محیط پرورش قارچ، می توانید با باز کردن دریچه های داخل محل پرورش این کار را انجام دهید. باید دقت داشته باشید تهویه به طور یکنواخت انجام شود و نباید روی سطح کشت بیش از حد نیاز هوا داده شود در غیر این صورت رطوبت نسبی کاهش خواهد یافت. می توانید از پنکه برای این منظور استفاده نمایید.

درجه حرارت: کنترل دمای سالن پرورش بسیار مهم است و با رشد قارچ رابطه مستقیم دارد. درجه حرارت مناسب برای پرورش قارچ دکمه ای در بستر آن حدود 14 درجه سانتی گراد است که می توان برای افزایش سرعت رشد قارچ درجه حرارت محیط را تا 5/14 درجه سانتی گراد رساند و میزان تهویه را بالا برد ولی باید دقت کرد که جهت حرکت هوا به طرف سطح قارچ نباشد. چنانچه درجه حرارت بستر کشت کمتر از 14 درجه سانتی گراد و درجه حرارت محیط پرورش به حدود 5/7 درجه سانتی گراد برسد باید اطراف بستر را با پارچه ضخیم پوشاند تا مانع تبادل حرارت به محیط شود. قرار دادن یک دماسنج در گلخانه کافی نیست و باید از دو یا چند دماسنج در ارتفاعات مختلف محل پرورش، استفاده کرد.

درجه حرارت محیط: چند هفته پس از روکش کردن سطح بستر، میسیلیوم های قارچ تمام سطح بستر را پر نموده و به طور متوسط 7 تا 8 هفته پس از کاشت اسپان، قارچ های کوچک سر سنجاقی در تمام سطح کشت ظاهر می شوند. در این موقع درجه حرارت بستر باید بین 10 تا 14 درجه سانتی گراد باشد ولی هر اندازه قارچ ها رشد بیشتری پیدا نمایند می توان درجه حرارت را از 14 به 16/5درجه سانتی گراد رساندو میزان تهویه را نیز بالا برد ولی باید دقت کرد که جهت حرکت هوا، به طرف سطح قارچ نباشد.

رطوبت هوا و آبیاری: آب و رطوبت عامل مهمی در پرورش قارچ است. برای پروش قارچ دکمه ای نیاز به محیطی با رطوبت بین 70 تا 80 درصد است. چنانچه میزان رطوبت هوا از این میزان کمتر شود، سطح کلاهک ها ترک برداشته یا لک دار می شود، علاوه بر این سطح بستر خشک شده و احتیاج به آبیاری بیشتر دارد. برای اندازه گیری میزان رطوبت هوا لازم است در نقاط مختلف محل پرورش قارچ، رطوبت سنج هایی استفاده شود و بطور مرتب مورد بازدید قرار گیرند. در صورتی که به علت خشک شدن خاک بستر، احتیاج به آبیاری است بایستی به وسیله غبار پاش روی سطح خاک هم به حدی که آب در سطح بستر جریان پیدا نکنه و یا در یک جا جمع نشود آبپاشی کنید. آبیاری را با آب خالص و با درجه حرارت 32 درجه بسیار با احتیاط انجام دهید.

تکلیف1: در این جلسه با توجه به مطالب بیان شده سالن پرورش قارچ را مشخص کنید و با استاندارد های بیان شده آن را تجهیز نمایید. فراموش نشود سالن مورد نظر حتماً باید از سیستم گرمایشی مناسب بهره مند باشد و هم چنین وجود دماسنج و رطوبت سنج در آن الزامی است. از سالن پرورش قارچ خود عکس تهیه کنید و برای ما ارسال نمایید.

تکلیف2: گزارشی کامل همراه با تصاویر از سالن پرورش قارچ که تهیه نمودید تهیه کنید و برای ما ارسال نمایید.

محل بازدید/ اردو/ خرید: برای این جلسه حتماً از یکی از سالن های پرورش قارچ دکمه ای در کشورمان بازدید نمایید تا با استانداردهای محل پرورش قارچ بیشتر آشنا شوید.

منابع مطالعه: علاوه بر جستجوی مباحث یاد شده این درس در اینترنت، می توانید برای جمع آوری اطلاعات مفید به كتاب اصول کشت قارچ خوراکی تألیف: مهندس سمیه عباس عبدلی مراجعه نمایید.

بخش پژوهش های دانش آموزی سایت تبیان

تهیه: الهام گارسچی - تنظیم: داودی

مطالب مرتبط:

پرورش قارچ خوراکی (دکمه ای) - جلسه اول
پرورش قارچ خوراکی (دکمه ای) - جلسه دوم
پرورش قارچ خوراکی (دکمه ای) - جلسه سوم
پرورش قارچ خوراکی (دکمه ای) - جلسه چهارم
پرورش قارچ خوراکی (دکمه ای) - جلسه پنجم
پرورش قارچ خوراکی (دکمه ای) - جلسه ششم
پرورش قارچ خوراکی (دکمه ای) - جلسه هفتم

پرورش قارچ خوراکی (دکه ای ) - جلسه هشتم