بچه‌ها! خوب گوش کنید...

• « بچه‌ها! خوب گوش کنید...»
• « مسعود، چرا حواست رو جمع نمی‌کنی؟»
• « فرهاد! خودکارت رو بزار روی میز و به من توجه داشته باش ...»

حرف‌های معلم بیش از هرروز دیگر شده بود؛ احساس می‌کرد شاگردانش اصلاً به درس گوش نمی‌دهند! گویی آن‌ها توجه لازم را برای گوش دادن به درس نداشتند؟ باید به دنبال علت می‌گشت ...

حتماً می‌دانید که گوش دادن مهارتی اساسی و پایه‌ای محسوب می‌شود؛ می‌توان آن را فرایند کشف معنای گفتار دیگران دانست و با «شنیدن» کاملاً متفاوت است. «شنیدن» عمل فیزیولوژیکی و غیر ارادی است که به صورت خودکار انجام می‌شود و به دنبال آن کشف معنایی از گفتار دیگران حاصل نمی‌شود و این امر نیازی به آموزش ندارد. در حالی که گوش دادن مهارتی است آموختنی، ارادی و ذهنی که مستلزم احساس، تفسیر، ارزیابی، ذخیره سازی و پاسخ دادن به پیام‌های شفاهی می‌باشد. به عبارت دیگر، با گوش می‌شنویم و با مغز گوش می‌دهیم،

همان طور که با چشم می‌بینیم ولی با مغز می‌خوانیم و می‌فهمیم. برای همین شنیدن نیازی به آموزش ندارد در حالی که گوش دادن امری اکتسابی است و باید آموزش داده شود. در نتیجه گوش دادن عبارت است از فرایند شنیدن و انتخاب، جذب و سازماندهی، به خاطر سپردن و دادن پاسخ‌های مشخص نسبت به محرک‌های شنیداری و حتی غیرکلامی.

گوش دادن برای درک مطلب

زمانی که فردی بخواهد درک تجارب و اطلاعات خود را افزایش دهد، از گوش دادن برای درک مطلب استفاده می‌کند. سخنرانی‌ها، پرسش و پاسخ کلاسی و برنامه‌های آموزشی موقعیت‌های مناسبی برای این نوع گوش دادن است. در این نوع گوش دادن، فرد بیشتر به حقایق اصلی، ایده‌های مهم و موضوعات اساسی توجه دارد تا کل پیام. دانش آموزان درکلاس باید از این نوع گوش دادن استفاده نمایند؛ اما اول باید ویژگی های گوش دادن موثر را بیاموزند.

ویژگی‌های گوش دادن موثر در کلاس درس

توجه: توجه در کلاس یعنی تمرکز بر پیام‌های معلم. توجه کردن یعنی متمرکز نمودن حواس روی اتفاق‌هایی که در زمان حال و در مکان فعلی روی می‌دهد. توجه کردن امری انتخابی است. یعنی دانش آموزان در کلاس خود انتخاب می‌کنند که به درس معلم گوش دهند و یا به کار دیگری مشغول شوند. بنابراین برای توجه کردن نکات ذیل را باید رعایت کرد:

• ذهن را از هرگونه فکر، برنامه و نگرانی خالی کنید.
• تمرکز حواس روی معلم که در حال تدریس است داشته باشید.
• از انتقاد خود به هنگام حواس پرتی بپرهیزید و سعی نمایید حواستان را جمع کنید.
• به معلم اعلام کنید که به سخنانش خوب گوش می‌دهید؛ از رفتار غیرکلامی استفاده نمایید و با دقت به او نگاه کنید.
• دقت خود را در گوش دادن با پرسیدن مطالب درسی افزایش دهید.

درک و دریافت تدریس معلم (پیام) به منظور دست‌یابی به برداشتی دقیق و کامل:

عواملی چون سرو صدای بازی بچه‌ها در حیاط مدرسه، اختلال‌های شنوایی، خستگی، حتی جنسیت و ... می‌تواند بر درک و دریافت دانش آموزان تأثیر بگذارد. شیوه گوش دادن دانش آموزان دختر با دانش آموزان پسر فرق می‌کند. به طور کلی دانش آموزان دختر بیش از پسران به اطرافشان توجه دارند. همچنان که مردان بخش خاصی از پیام را می‌شنوند، در حالی که زنان به کل پیام و جزئیات توجه دارند.

انتخاب و سازماندهی اطلاعات: باید بدانید که انسان همه پیام‌ها را دریافت نمی‌کند بلکه دست به گزینش می‌زند. این گزینش به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ از جمله علایق، شناخت و... بالاخره این که پس از انتخاب، پیام‌ها را گزینش می‌کنیم. بنابراین دانش آموزان در کلاس درس باید علاوه بر توجه کافی به تدریس معلم گزینش گری خوب باشند.

تفسیر پیام: در این مرحله دانش آموز باید پیام‌های معلم را در کنار یکدیگر قرار داده و منظور مورد نظر وی را از تدریس معنا کند.

پاسخ دادن: گوش دادن موثر، مستلزم پاسخ دادن، یعنی توجه کردن و نشان دادن علاقه است. همان طور که از اسم این مرحله برمی آید دانش آموز باید پس از اتمام سخنان معلم بتواند برداشت‌های خود را از تدریس وی بازگو کند؛ این گونه آموزگار درمی یابد که چه قدر در تدریس موفق بوده است و شاگردان تا چه اندازه در کلاس تمرکز داشته‌اند.

یادآوری: آخرین جزء گوش دادن موثر یادآوری مطالب می‌باشد، یعنی به خاطر آوردن آنچه دانش آموز در کلاس درس گوش داده است. در نهایت، خوب گوش دادن، یک مهارت یا شاید هم یک هنر است. دانش آموزان باید این هنر را فراگیرند؛ یعنی باید آموزش ببینند و برای کسب آن تلاش کنند. در گوش دادن تمرین مفید و موثر است. بنابراین، دانش آموزی که در کلاس درس می‌نشیند برای فهمیدن بهتر مطالب باید با دقت به سخنان معلم گوش دهد و نکات درسی را دنبال کند. در این نوشتار دانستیم که شنیدن، گوش دادن نیست. گوش دادن یعنی این که از بین صداهای مختلف اطراف خود به یکی توجه نماییم و سپس آن را بشنویم، بفهمیم و به خاطر بسپاریم. بدین ترتیب، دانش آموزان با فراگیری ویژگی‌های گوش دادن موثر، جهت فهم بهتر مطالب درسی موفق می‌شوند.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: مریم عرفانیان

تنظیم: علی سرمدی