نمی توان نفس کشید
زندگی در کره زمین وابسته به جو یا اتمسفر است که سامانهء گازیِ طبیعیِ پویا و پیچیده‌ای است. این سامانه گازی پویا دارای ویژگی های طبیعی است که امکان بروز تغییرات در آن براثر مواد شیمیایی، غباری یا عامل‌های زیست شناختی وجود دارد. وجود هر ماده ای در هوا كه موجب ضرر رساندن به انسان یا محیط او شود درنهایت باعث ایجاد تغییراتی در ویژگی های طبیعی جو گردد را آلودگی هوا گویند. آلودگی هوا ممکن است بصورت طبیعی یا مصنوعی باشد، آلودگی‌های مصنوعی عمدتاً ناشی از فعالیت وسایل نقلیه و کارخانه‌ها هستند.
آلاینده های ناشی از فعالیت های انسانی و طبیعی به صورت ذرات معلق و گاز بوده و در مخزن بزرگی بنام اتمسفر رها می شود. نیروی باد و چرخه آب در طبیعت به عنوان مهم ترین ابزارهای پراکنش،انتقال و پالایش آلودگی در اتمسفر به شمار می روند. مواد آلاینده یابصورت ذرات معلق(رسوب خشک) است که میزان پایداری آن تابع منشاء آلودگی آن و وضعیت هوا می باشد. آلودگی هوا به طرق گوناگونی می‌تواند آثار زیانبار درازمدت و کوتاه مدتی بر سلامت انسانها بگذارد. تاثیر آلودگی هوا بر افراد مختلف متفاوت است. آسیب پذیری برخی افراد در برابر آلودگی هوا بسیار بیشتر از سایرین است. کودکان کم سن و سال و سالمندان بیشتر از دیگران از آلودگی هوا آسیب می‌بینند. تحلیل‌رفتن لایه اوزن به خاطر آلودگی هوا، دیرزمانی‌است که خطری برای تندرستی مردمان و نیز زیست‌بوم های زمین شناخته می‌شود. معمولاً میزان آسیب ها بستگی به میزان قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی زیانبار دارد یعنی مدت تماس با آلاینده‌ها و غلظت مواد شیمیایی است. آلاینده ها ممكن است طبیعی و یا ساخته دست بشر باشند.
تركیبات آلوده كننده هوا به دو قسمت گازها و ذرات جامد تقسیم می شوند:
گازها شامل مونواكسید كربن ، دی اكسید نیتروژن ، دی اكسید گوگرد ، هیدروكربن ها ، ازن و ... می باشند.
ذرات جامد براساس اندازه تقسیم می شوند و عبارتند از: pm10 و pm2/5 . دسته اول ذراتی كه دارای قطر كمتراز 10 میكرومتر هستند و دسته دوم ذراتی كه دارای قطر كمتر از 5/2 میكرومتر هستند . ذرات با قطر كمتر از 5/2 میكرومتر برای سلامتی زیانبارترند .
از جمله منابع طبیعی که آلوده كننده هوا محسوب می شوند به فعالیت های آتشفشانها ، آتش سوزی جنگل ها، گرد و غبار طبیعی، دود و مونواكسید كربن ناشی از آتش سوزی ها، گاز رادون ناشی از كانی های زمین، درختان كاج كه تركیبات آلی را از خود متصاعد می كنند می توان اشاره کردکه آلایندها قبل از زندگی انسان بر روی کره زمین نیز وجود داشته اند. از جمله منابع مصنوعی که آلوده كننده هوا محسوب می شوند وسایل نقلیه موتوری هستند كه دی اكسید نیتروژن كه مهمترین آلوده كننده هوا است را تولید می كنند .سایر منابع مصنوعی آلوده كننده هوا عبارتند از زغال سنگ سوزها ، صنایع مختلف آلودگی های ناشی از سوزاندن بقایای كشاورزی و ... در این بین، مهمترین آلاینده‌هایی که از طریق فعالیت‌های انسانی تولید می‌شوندعبارتند از مونوکسید کربن - گازی بی‌بو و بی‌رنگ و سمی که بر اثر احتراق ناقص ایجاد می‌شود. اکسیدهای گوگرد به ویژه دی‌اکسید گوگرد - ذغال سنگ و سوخت‌های نفتی مقداری گوگرد نیز در خود دارند و سوختن آنها دی‌اکسید گوگرد تولید می‌کند. اکسیدهای نیتروژن به ویژه دی اکسید نیتروژن - که بر اثر احتراق در دماهای بالا تولید می‌شوند. دی‌اکسید نیتروژن بویی تند و زننده دارد و رنگ قهوه ای که بر فراز آسمان شهرهای بزرگ دیده می‌شود ناشی از این گاز است. ذغال سنگ و سوخت‌های نفتی مقداری گوگرد نیز در خود دارند و سوختن آنها دی‌اکسید گوگرد تولید می‌کند. ترکیبات آلی فرار، این ترکیبات به دو دسته متان و غیرمتان‌ها تقسیم می‌شوند. متان گاز اصلی تشکیل‌دهنده گاز طبیعی است و اثر گلخانه‌ای بسیار نیرومندی دارد. بقیه ترکیبات آلی فرار هم اثرات گلخانه‌ای قابل توجهی دارند.
ترکیبات فرار آروماتیک مثل بنزن و تولوئن اثر سرطانزایی داشته و در معرض آنها قرار گرفتن به طور مستمر می‌تواند منجر به سرطان خون شود. ذرات معلق به تمامی اجزاء ریز مایع یا جامدی (به جز آب خالص) گفته می‌شود که در جو زمین پراکنده هستند و اندازه میکروسکوپی یا زیرمیکروسکوپی اما بزرگتر از ابعاد مولکولی دارند. ذرات کوچکتر بسیار خطرناکتر هستند چراکه به ریه‌ها نفوذ کرده و برخی از آنها حتی وارد جریان خون می‌شوند و باعث بیماری‌های تنفسی و قلبی مختلف می‌شوند. این ذرات همچنین بر روی خاک و آب نشسته و آلودگی منابع آبی و خاک را موجب می‌شوند. کلروفلوئوروکربن‌ها، گازی که عامل اصلی تخریب لایه ازن است و استفاده از ترکیباتی که باعث آزادسازی آن می‌شود امروزه ممنوع شده‌است. فلزات سمی مثل سرب و جیوه،،ازون تروپوسفری، آلودگی‌های رادیواکتیو، آمونیاک که بیشتر بر اثر استفاده از کودهای شیمیایی در بخش کشاورزی ایجاد می‌شود. با توجه به گسترش شهرها و افزایش منابع آلاینده‌های هوا، هوای اغلب شهرهای بزرگ و صنعتی آلوده می‌باشد و با توجه به خطراتی كه این آلودگی برای سلامت افراد ساكن در مناطق آلوده دارد شناخت و آگاهی نسبت به جوانب مختلف این مساْله از اهمیت بسزائی برخوردار می باشد و تنها با آگاهی و شناخت از این مساْله امكان جلوگیری یا كاهش خطرات آن وجود دارد. جا دارد الان که به فصل سرد سال نزدیک می شویم و با پدیده وارونگی هوا مواجه می شویم هر کس به نوبه خود فکری برای خود و محیط شهر خود بکند به امید آسمانی آبی.
عطیه بیرانوند
کارشناس ارشد منابع طبیعی
بخش محیط زیست تبیان
منابع:
1- خادمی وهمکاران، هوا، مجموعه دانستنیهای محیط زیستی برای آموزشگران
2-محمودیان، ع.،الف. آلودگی محیط زیست و نابودی جنگلها
3-نصراللهی،ز،.مرضیه غفاری گولک، م،. آلودگی هواو عوامل موثر برآن
