بررسی سلامت و کیفیت آب _ جلسه سوم
اهداف:
آشنایی با مفهوم PH و شناساگر
بالا بردن مهارت کار در آزمایشگاه
تعیین PH مواد
درک مفهوم اسید و باز به طور کامل
وسایل مورد نیاز:
- آسپرین
- سرکه
- مایع سفید کننده
- پودر رختشویی
- جوش شیرین
- نوشابه
- پرتقال
- صابون
- آب غوره
- اسید استیک
- پتاس
- کاغذ تورنسل
- ظروف آزمایشگاهی ( بشر)
- برچسب
- ماژیک
- دست کش
- استوانه مدرج
- قطره چکان
جلسه قبل با نحوه ساخت شناساگر آشنا شدیم، حال می خواهیم با شناساگر ها بیشتر آشنا شویم. شناساگرها موادی هستند که در محیط های اسیدی و بازی تغییر رنگ می دهند و ما به وسیله آنها می توانیم اسیدها و بازها را شناسایی کنیم. بعضی از مواد طبیعی به ویژه مواد طبیعی رنگی مانند کلم قرمز، آب گیلاس، آب چغندر، آب میوه های مختلف، گل های مختلف مانند گل رز و ... دارای این خاصیت هستند که در محیط های اسیدی و بازی مختلف تغییر رنگ می دهند.
شناساگر
مواد دیگری را که حدس می زنید ممکن است خاصیت شناساگری داشته باشند بیان کنید. با انجام چند آزمایش ساده و تحقیق، نمونه هایی از این مواد را یافته، با کمک آن ها اسیدها و بازهای موجود در منزل را شناسایی کنید. (مواد دیگری که می توان به عنوان شناساگر استفاده کرد: پوست سیب سرخ، گل برگ های بنفشه، آب انگور، پوست پیاز قرمز، پوست پیاز زرد، گوجه فرنگی، پوست ترب سفید، توت سیاه، گل برگ های گل شمعدانی، چای و .... )
3-2 در مورد PH بیشتر بدانیم
PH از لغت فرانسوی Hydrogene گرفته شده و به معنی قدرت یونی هیدروژن می باشد و بیان کننده ی میزان اسیدی یا بازی (قلیایی) بودن آب است. PH طبیعیآب آشامیدنی حدود 7.0 می باشد و این در حالی است که بیش تر ماهیان آب شیرین در محدوده ی PH = 5.5 – 7.5 قادر به زندگی می باشند. مقیاس PH لگاریتمی بوده و هر مقدار 10 برابر کم تر یون های هیدروژن دارد. 0=PH بیشترین مقدار را دارا بوده و بالاترین میزان اسید را دارد. یکی از ساده ترین راه تخمین کمی PH، استفاده از یک شناساگر است. با افزودن مقدار کمی از یک شناساگر به یک محلول، تشخیص اسیدی یا بازی بودن آن ممکن میشود. در صورت مشخص بودن PH، تغییر شناساگر از یک شکل به شکل دیگر، با توجه به رنگ مشاهده شده، میتوان تعیین کرد که PH محلول کمتر یا بیشتر از این مقدار است.
دامنه PH برای تغییر رنگ
دامنهای از PH که یک شناساگر معین در آن دامنه تغییر رنگ میدهد به ثباتیونش شناساگر بستگی دارد. برای شناساگرهایی که اسیدی ضعیف هستند هر اندازه ثابت یونش کوچک تر باشد، دامنه PH تغیر رنگ آن بالاتر است.
3-3 انواع شناساگر
شناساگرهای زیادی وجود دارد که معروف ترین آنها لیتموس (تورنسل) است که در محیط اسیدی، قرمز، در محیط بازی، آبی و در حدود خنثی بنفش رنگ است. تغییر رنگ آن در نزدیکی PH برابر 7 رخ میدهد. در هر حال تغییر رنگ ناگهانی نیست.
فنل فتالئین، معرف دیگری است که بیشتر برای بازها قابل استفاده است. این ماده جامدی سفید رنگ است که در آزمایشگاه محلول الکلی آن را بکار میبرند. این محلول در محیط اسیدی نارنجی رنگ و در محیط قلیایی رقیق ارغوانی است. معمولاً میتوان برای هر گستردهای از PH ، شناساگری مناسب یافت. تعدادی از شناساگرهای معمولی در جدول زیر آمدهاند.
نام شناساگر | گستره PH برای تغییر رنگ | رنگ اسیدی | رنگ قلیایی |
آبی تیمول | 1.2--2.8 | قرمز | زرد |
آبی تیمول | 8.0--9.6 | زرد | آبی |
زرد متیل | 2.9--4.0 | قرمز | زرد |
نارنجی متیل | 3.1--4.4 | قرمز | زرد |
سبز برموکرزول | 3.8--5.4 | زرد | آبی |
قرمز متیل | 4.2--6.3 | قرمز | زرد |
کاغذ تورنسل(لیتموس) | .50--8.0 | قرمز | آبی |
آبی ترموتیمول | 6.0--7.6 | زرد | آبی |
قرمز فنول | 6.4--8.0 | زرد | قرمز |
فنل فتالین | 8.0--9.6 | بی رنگ | قرمز |
زرد آلیزارین | 10.1--12..0 | بی رنگ | بنفش |
حال که با مفهوم PH و شناساگر ها آشنا شدید به نظر شما چرا رنگ آب کلم در محیط های بازی مختلف، با هم متفاوت است؟ همان طور که برای اندازه گیری طول اجسام از خط کش استفاده می کنیم، برای تعیین میزان اسیدی و بازی بودن مواد نیز از درجه بندی PH استفاده می کنیم. پس اگر ماده ای اسید باشد، PH آن زیر 7 و اگر باز باشد PH آن بالای 7 است. خوب حالا می
خواهیم ببینیم PH موادی که آزمایش کرده ایم چقدر است؟ قدرت بازی جوش شیرین بیشتر است یا قدرت بازی مایع سفید کننده؟ PH کدام یک بزرگ تر است؟ در این قسمت برای تعیین PH مواد، از کاغذ تورنسل استفاده می کنیم. تغییر رنگ کاغذ تورنسل در PH های مختلف روی جعبه یا بسته کاغذ تورنسل درج شده است. شکل های زیر:
کاغذ تورنسل
تغییر رنگ کاغذ تورنسل
با کمک این اشکال، PH مواد مورد آزمایش را تعیین کرده و جدول زیر را پر کنید.
مواد | رنگ کاغذ PH | PH مواد |
آسپرین | ||
سرکه | ||
پودر رختشویی | ||
ماییع سفید کننده | ||
محلول جوش شیرین اشباع | ||
نوشابه بی رنگ | ||
آب لیمو | ||
آب پرتقال |
خوب حالا سؤال این است که چطور PH مواد را با کمک آب کلم قرمز یا شناساگرهای طبیعی دیگری که یافته ایم اندازه گیری کنیم؟ در این مورد فکر و تحقیق کنید.
در پایان برای ارزشیابی این جلسه ، پرسش های زیر را مطرح می کنیم:
1- دو ماده بی رنگ که می دانیم یکی از آنها اسید و دیگری باز است را شناسایی کنید.
2- PH محلول های زیر را تعیین کنید. الف) آب صابون ب) آب شهری ج) آب غوره د) اسید استیک ه) محلول M 1 پتاس
3- آیا محلولی که در آن آب کلم قرمز سبز می شود، اسیدی است یا بازی؟
4- آیا محلولی که در آن آب کلم قرمز به رنگ زرد دیده می شود را می توان نوشید؟ چرا؟
تکلیف1: پرسش های بالا را پاسخ داده و با ذکر دلیل برای ما ارسال نمایید.
تکلیف2: جدول این درس را پر نموده و برای ما ارسال نمایید.
تکلیف3: کلید واژه های ( Natural Indicator: شناساگرهای طبیعی و Acid, Base : اسید و باز ) را در اینترنت جستجو کنید و اطلاعات بدست آمده را دسته بندی کرده و برای ما ارسال نمایید.
محل بازدید/ اردو/ خرید: _____
منابع مطالعه: برای آشنایی بیشتر با اسید ها، باز ها و شناساگر ها به سایت های معرفی شده مراجعه کنید.