خشونت، موجی خونین

«خشونت» پنج نگاه زیر چشمی به مبحث خشونت در جهان مدرن دارد که با دستمایه قرار دادن تاریخ، فلسفه، کتاب‌های مختلف و حتی لطیفه‌ها به بررسی شیوه‌های فهم یا بدفهمی خشونت می‌پردازد.

خشونت. پنج نگاه زیرچشمی اسلاوی ژیژک. مترجم: علی رضا پاکنهاد. نشر نی. چاپ چهارم. تهران: 1392. 1000 نسخه.210 صفحه. قیمت: 8600تومان.

«شور آتشین یک نفر اوباش شاهدی است بر نبود اعتقاد راستین. بنیادگرایان تروریست هم در اعماق وجودشان اعتقاد راستینی ندارند. طغیان خشونت بارشان برهانی است براین ادعا. تروریسم بنیادگرایان ریشه در اعتقاد تروریست‌ها به برتری خودشان و میل به پاسداری از هویت فرهنگی مذهبی شان در برابر یورش تمدن مصرف گرای جهانی ندارند.»^[1]

در پیشانی اذهان ما اقدامات جنایت آمیز و تروریستی، ناآرامی‌های مدنی و ستیزهای بین المللی نشانه‌های آشکار خشونت هستند. این خشونت‌ها در رده خشونت‌های کنشگرانه تعریف و باز شناخته می‌شوند. اما در پس زمینه آنچه که باعث به وجود آمدن این فوران‌های خشونت بار شده چیست؟ با یک گام به عقب برداشتن می‌توانیم خشونتی را تشخیص بدهیم که قوام بخش همان تلاش‌هایی است که برای مبارزه با خشونت و ترویج تساهل به عمل می‌آوریم. اصل موضوعه کتاب حاضر همین بحث است. خشونت کنشگرانه صرفا نمایان‌ترین ضلع مثلثی است که اضلاع ناپیداترش در زبان و قالب‌های آن تبلور یافته است. شکل بنیادی‌تری از خشونت وجود دارد که به زبان درمعنای دقیق کلمه یعنی تحمیل جهان معینی از معانی توسط زبان باز می‌گردد.

ژیژک سه نوع خشونت را در این کتاب بررسی می‌کند. خشونت کنشگرانه، خشونت کنش پذیرانه و خشونت سیستمی. وی این پرسش‌ها را پیش می‌کشد که آیا پیدایش سرمایه داری و در واقع تمدن بیش از آن که جلوی خشونت را بگیرد سبب خشونت نمی‌شود؟ آیا مفهوم ساده همسایه آبستن خشونت است؟ آیا ممکن است شکل مناسب اقدام بر ضد خشونت در زمانه ما صرفا تعمق و اندیشیدن باشد؟

وی معتقد است نمی‌توان خشونت کنشگرانه و کنش پذیرانه را از نظرگاه واحدی دریافت. خشونت کنشگرانه را نوعی به هم خوردن وضعیت بهنجار و مسالمت آمیز امور می‌دانند. اما خشونت کنش پذیرانه ناپیداست زیرا قوام بخش همان معیار سطح صفری است که با نگاه به آن، چیزی را دارای خشونت کنشگرانه می‌شناسیم. کتاب حاضر به جای رو در رویی مستقیم با خشونت، شش نگاه سریع زیر چشمی به آن می‌اندازد. زیرا رو در رویی مستقیم با خشونت تحیر زا است. نویسنده کتاب معتقد است بیزاری شدید از اقدامات خشونت بار و همدردی با قربانیان، همواره همچون کششی دام گونه ما را از اندیشیدن باز می‌دارد. بنابراین با احترام گذاشتن به قربانیان اما فاصله‌اش را با انواع خشونت حفظ می‌کند.

اسلاوی ژیژک متفکری زنده و شناخته شده در عالم نظریه انتقادی است. گفتمان وی درباره خشونت وام دار والتر بنیامین یکی از شخصیت‌های مهم نظریه انتقادی است هر چند نمی‌توان او را یکی از اعضای مکتب فرانکفورت محسوب کرد. والتر بنیامین در رساله «نقد خشونت» مناظره ناگشوده‌ای درباره خشونت مطرح کرد که جدال بر سر آن همچنان ادامه دارد. خشونت در نگاه بنیامین نه در بستر قانون بلکه در بستر مناسبات اجتماعی اخلاقی شکل می‌گیرد.

ژیژک بحث والتربنیامین را دنبال می‌کند و با روش هگلی و بهره گیری از مفاهیم روانکاوی لاکانی بحث خود را به بحث وی گره می‌زند. وی معتقد است خشونت در قالب نوین خود، خشونت عریان را به نفع خشونت پنهان ترجیح می‌دهد. وی در این کتاب توضیح می‌دهد چگونه سوژه در رودرویی مستقیم با خشونت قدرت اندیشیدن خود را از دست می‌دهد. و اینکه خشونت عریان که بر سوژه نمایان می‌شود خشونت پنهان را که مهم‌تر از خشونت عریان است به نفع دومی مصادره می‌کند. زمانی که احساسات سوژه به فوریت غلیان پیدا می‌کند و فوران می‌شود عاملی برای مخفی کردن لبه‌های تیز خشونت عریان است.

ژیژک با دستمایه قرار دادن تاریخ، فلسفه، کتاب‌ها، فیلم‌ها، روانشناس لاکان و لطیفه‌ها به بررسی شیوه‌های فهم و بدفهمی خشونت می پردازد.

محتوی کتاب

این کتاب شامل یک پیشگفتار و پس گفتار و پنج فصل است که اسامی فصل‌ها عبارتند از: خشونت یاری طلب، از همسایه ات چون خودت بترس، موجی خونین بلند شده، تساهل چونان مقوله ای ایدئولوژیک، خشونت خدایگانی.

پی نوشت:

[1] صفحه 95 کتاب