تبیان، دستیار زندگی
مسجد نیایشگاه و محل گردهمایی مسلمانان است. مسجد قدمتی به اندازه ی خود اسلام دارد. اولین مسجد با ورود حضرت محمد پیامبر اسلام به مدینه در شبه جزیره ی عربستان پایه گذاری شد. ...
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

تقدیری متوسطه 2 فیاض بخش

در نهمین جشنواره پروژه های دانش آموزی تبیان

تقدیری متوسطه 2 فیاض بخش، مقایسه مسجد و معبد

پژوهشگران جوان متوسطه 2 فیاض بخش به مدیریت سرکار خانم زهره خرازیان در نهمین دوره جشنواره پروژه‌های دانش آموزی تبیان حضور داشتند.

پروژه ی مقایسه مسجد شیعیان و معبد دینی زرتشتیان (آتشکده) در شهر تهران بر اساس نوع کاربری آن ها از این مدرسه جزء تقدیری های سمینار های این دوره از جشنواره شد. شقایق کاکاوند، ساغر بیطرفان و منیره حسنی پژوهشگران عزیزی هستند که این پروژه را با راهنمایی سرکار خانم فرشته انصاری انجام داده اند. در زیر خلاصه ای از این پژوهش ارایه می گردد.

مسجد نیایشگاه و محل گردهمایی مسلمانان است. و قدمتی به اندازه ی خود اسلام دارد. اولین مسجد با ورود حضرت محمد پیامبر اسلام به مدینه در شبه جزیره ی عربستان پایه گذاری شد.

مسجد در معماری ایران:

مساجد مهم ترین بنا های معماری ایران پس از اسلام هستند. شاخص ترین و پیشرفته ترین بناهای هر دوره معماری ایران پس از ورود اسلام را می توان در مساجد پیدا نمود. اهمیت مسجد در ایران نشانه ای از پذیرش و اقبال مردم ایران نسبت به دین اسلام است. چرا که در دور افتاده ترین نقاط ایران نیز مساجد مهم ترین بناهای بافت اطراف خود بوده اند که با هزینه ی مردم بنا می شدند.

ویژگی های ساختاری هر مسجد شامل انعطاف ذاتی، بی تفاوتی نسبت به نماهای خارجی، تاکید متقابل بر فضای داخلی و گرایش طبیعی به تزیینات کاربردی است.

زمانی که از مسجد "جامع" سخن می گوییم در واقع همان مسجد است، با ویژگی هایی مضاف و فراتر از مسجد و الهام گرفته شده از معماری دوره ی بیزانس با ریشه های کلاسیک به اعتقاد" پیرنیا" ایرانیان کهن و هنرمندان آن ها باور به تقلید درست داشته اند و آن را بهتر از نوآوری بد می دانستند. تقلید یا برداشتی که منطق داشته باشد و با شرایط زندگی سازگار باشد. از وجوه خاص که جامع را از مسجد متمایز می کند. می توان به محراب، منبر یا سکوی وعظ، مقصوره یامحصوره، ناو یا راهروی بالا آمده میانه شبستان و گنبد اشاره کرد. ذکر این نکته حایز اهمیت است: همه ی این عناصر در یک بنا با درجه ی اهمیت برابر باقی نماندند و با همه آن ها به یک نحو برخورد نمی شد.

تاریخچه ی مسجد در ایران: پس از فرو افتادن ساسانیان ساخت مساجد در ایران آغاز شد. در سه قرن نخستین حکومت اسلامی در ایران، مساجد به شیوه ای بسیار ساده و به پیروی از معماری ساسانی ساخته می شد. زادگاه اولین نمونه های معماری اسلامی ایران را در خراسان دانسته اند. لذا طریق ساخت بنا های این دوران (شامل امویان، عباسیان، طاهریان) به شیوه ی خراسانی معروف است. در این شیوه که نقشه ی عمومی بناهای آن است از مساجد صدر اسلام اقتباس شده مساجد به صورت " شبستانی " یا " چهل ستونی " ساخته شده است. با پدیدار شدن اسلام و پذیرش آن از سوی ایرانیانی که زیر بیدادگری و ستم بودند دگرگونی هایی در ساختمان سازی رخ داد:

1) پس از اسلام با الگو گرفتن از باورهایی اسلامی ساختمان ها "مردم وار " تر شدند. گر چه در شیوه ی پارتی نیز مردم واری و پرهیز از بیهودگی نمایان بود ولی پس از اسلام این ارزش ها بیشتر نمودار شدند.

2 ) در شیوه های پیشین بنابر شرایط، ساختمان سازی کیفیت ویژه ای یافت. برای نمونه در شیوه پارتی در روزگار اشکانیان ساختمان ها با سبک پاکتراش و ریزه کاری بیشتری ساخته می شدند اما در دوره ی دوم زمان ساسانیان چون به ساختمان های بیشتری نیاز داشتند ساختمان را با سنگ لاشه می ساختند بدین گونه کیفیت ساختمان سازی نیز افت می کرد. این امر به روی نحوه ساخت مساجد در دوره های مختلف تاثیر گذاشت. به طور مثال در دوره ی سلجوقی آجر کاری و در دوره ی ایلخانی گچ بری و در دوره ی تیموری و صفویه کاشی کاری رایج بوده است. نقش ساختمانی مساجد نیز تفاوت های آشکاری در هر دوره دارد.

تقدیری متوسطه 2 فیاض بخش، مقایسه مسجد و معبد

ساختار مسجد در معماری ایران:

در معماری ایرانی هر گاه چند طاق پوش در کنار هم جای می گیرند دهانه ی کوچه ی میانی یا میان وار، بیشتر از کوچه های دیگر است و از دهانه بر وارها با کوچه های دیگر کم کم کاسته می شود و کوچه ی کناری که طاق آن روی دیواره پرت (دیواری که پشت آن آزاد است) می نشیند کم ترین دهانه را دارد تا از رانش طاق کم کم کاسته شود و دیوار پرت را نیندازد.

ناگزیر نمای میان وار که به روی سرای گشاده باز می شود پر دهانه تر و بلند تر می شود و از مردم واری آن می کاهد.

معمار هنرمند مسجد فهرج برای پیشگیری از این کاستی در کنار دو جرز میان وار، پیلک های نغزی افزوده تا دهانه یکسان نماید. این نغز کاری یکصد سال پیش از آن در تاریخچه ی دامغان به کار رفته است. کار بهره گیری از ساختمایه های بوم آور در این مسجد بدان جا کشیده است که به جای کاه در کاهگل (که شاید در فهرج کمیاب بوده) ژاژ (خار شتر _ ادور) آسیا شده به کار برده اند و همین کار اندودها را از آسیب موریانه بر کنار داشته است.

مسجد و مسجد جامع:

تفاوت های موجود بین مسجد و مسجد جامع با ویژگی های هر کدام به خوبی مشخص است. شاخصه هایی پایدار که در سراسر جهان اسلام و در طول زمانی حدوداً هزار سال هم چنان باقی مانده است. مسجد مکانی بوده صرفاً به جهت عبادت، اما از آنجایی که در گذشته استفاده های دیگری هم از آن می شد نظیر: قضاوت، نگه داری بیت المال، برپایی اجتماعات بزرگ بزودی نماد قدرتمند اسلام شد و هم عرصه های دینی و هم قلمرو های دنیوی را در بر گرفت اما نتوانست پاسخ گوی نیاز های مذکور باشد.

ساخت مسجد جامع به علت حفظ این دو جنبه بود. فقدان نهادها و بناهای رسمی عمومی نظیر تالار شهر و یا محاکم اسلامی، به نقش دو وجهی مسجد جامع اهمیت بیشتری بخشید. این تمایز کارکردی، تفاوتی را در منزلت و مقصود مساجد منعکس ساخت و در دو واژه کاملاً مجزا رسمیت یافت یعنی مسجد و جامع. علی رغم تمایز آشکار کارکردی بین مسجد و جامع از لحاظ طرح تفاوتی بین این دو وجود ندارد. در واقع " جامع " عملاً ابعاد بزرگ تر و تزیینات بیشتری را دارا می باشد.

سبک معماری:

مساجد در ابتدا بسیار ساده ساخته می شدند و معمولاً سقف حصیری داشتند. هنگامی که اسلام در ایران استحکام یافت مساجد با گنبد ساخته شد گنبد بیشتر در معماری ایرانی نمود پیدا کرده است. قدیمی ترین نمونه مساجد با گنبد چار طاقی مربوط به مسجد الاقصی است که قبل از اسلام ساخته شده است.

در ایران ساسانی بیشتر آتشکده ها به صورت چار طاقی و گنبد دار مدور بودند و همین سبک در ساخت مساجد ایران به کار گرفته شد و سپس مناره بر آن افزوده شد. بر اساس کتاب نقش پارسی بر احجاز هند معماری چارطاقی و گنبد دار در حوزه تمدنی ایران شکل گرفته است. کاخ اردشیر فیروز آباد یکی از نمونه های این گونه معماری است. در کشورهای شمال آفریقا مساجد فاقد گنبد است و به صورت یک مناره ای ساخته می شود مساجد قدیمی تر در جهان عرب فاقد مناره است.

مساجد در معماری ایران از سیر طراحی تکاملی برخوردارند. کاشی کاری سنتی از مهم ترین عناصر تزیینی مساجد ایرانی است.

اما بخش هایی هستند که در بیشتر مساجد وجود دارند. هر چند ممکن است در مساجد مهمی مانند مسجد شیخ الله اصفهان وجود نداشته باشند.

تقدیری متوسطه 2 فیاض بخش، مقایسه مسجد و معبد
تقدیری متوسطه 2 فیاض بخش، مقایسه مسجد و معبد
تقدیری متوسطه 2 فیاض بخش، مقایسه مسجد و معبد

نیایش گاه های زرتشتیان:

زرتشتیان در درازای تاریخ زندگی خود در سرزمین ایران، مانند پیروان ادیان دیگر برای نیایش و نماز خواندن و ستایش اهورا مزدا، مکان هایی را اندیشیده و پدید آورده اند که به آن نیایشگاه می گویند. نیایشگاه، بعدها به زیارت گاه تغییر نام داده است.

غیر از آتشکده و ادریان که جای نیایش کردن و گردهمایی زرتشتیان است، مکان هایی به نام شاه و هرام ایزد (شرح نیایشگاه شاه و هرام ایزد در جای خود خواهد آمد) نیز در بعضی از شهر ها مانند کرمان، تهران، کرج، یزد و اهواز وجود دارد. افزون بر این ها نیایشگاه های دیگری " پیر " در استان یزد دیده می شود که محل گردهمایی زرتشتیان در روز های ویژه ای از سال است.

نیایشگاه ادریان در شهر تهران، خیابان جمهوری، خیابان میرزا کوچک خان، پلاک 4 واقع شده است. بنای معبد ادریان مربوط به دوره ی قاجار است و این اثر در تاریخ 12 بهمن سال 1381با شماره ی ثبت 7442 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

تقدیری متوسطه 2 فیاض بخش، مقایسه مسجد و معبد

تاریخچه ی بنا:

سنگ بنای معبد ادریان در سال 1293 خورشیدی با حضور ارباب کیخسرو شاهرخ، ریاست محترم انجمن وقت زرتشتیان تهران پایه گذاری شد و ساخت آن در سال 1296 خورشیدی به پایان رسید. این بنا با کمک مالی پارسیان هندوستان (بهرام جی بیکاجی) و زرتشتیان ایرانی ساکن ایران و هند ساخته شد و آتش آن را با مراسمی خاص پس از 25 روز از آتشکده یزد به تهران و ادریان آوردند.

تقدیری متوسطه 2 فیاض بخش، مقایسه مسجد و معبد   تقدیری متوسطه 2 فیاض بخش، مقایسه مسجد و معبد
تقدیری متوسطه 2 فیاض بخش، مقایسه مسجد و معبد

برای آگاهی بیشتر اینجا کلیک کنید تا اطلاعات بیشتری کسب کنید. دانلود

بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان، تهیه سارا خرّمی نژاد

تنظیم: نسرین صادقی