بیماری به نام «فوبیای مدرسه»!

هنوز عقربه‌های ساعت به هفت صبح نرسیده بود که دوباره دل درد سهیل شروع شد. مادر سراسیمه تکه‌ای نبات داخل استکان چای انداخت و طرف پسرش دوید: «چی شده مادر؟ میخوای امروزم مدرسه نری؟ ببرمت دکتر؟ حالت تهوع داری؟ نکنه خدای ناکرده آپاندیس گرفته باشی؟» آن روز باز هم سهیل برای چندمین مرتبه به مدرسه نرفت! مادر بعد از پرس و جوهای بسیار و دکتر رفتن‌های پیاپی فهمید بیماری پسرش نه آپاندیس است و نه مشکلات گوارشی و نه... اما تازه فهمید که بیماری به نام ترس از مدرسه وجود دارد که بچه‌ها هنگام رفتن به مدرسه دچار آن می‌شوند. از علائم این بیماری می‌توان به مواردی اشاره کرد: اختلال در هضم غذا، بی اشتهایی، دردهای شكمی، مشكلات خواب، تب، سردرد، گوش درد و... در مواردی هم به صورت فرار از مدرسه، غیبت از مدرسه، غش در شب امتحان اختلال در روابط، تعارض با والدین خود را نشان می‌دهد.

آری، محیط مدرسه دیگر لوسی کودک را نمی‌خرد؛ این موضوع سبب خواهد شد كه ترسی مبهم و پیچیده‌ سراسر وجود او را فرا می‌گیرد و اضطراب بر دانش آموز غالب ‌گردد. این عوامل سبب نوعی بیماری بی ریشه خواهد شد كه از آن به عنوان فوبیای مدرسه یاد می‌کنند. ترس از رفتن به مدرسه پیش از آنكه علت شخصیتی و عاطفی داشته باشد، ناشی از یادگیری است. این حالت معمولاً صبح زود رخ می‌دهد و در روزهای تعطیل یا روزهای آخر هفته كمتر دیده می‌شود.

فوبیای مدرسه ناخودآگاه فرد را تحت سلطه و سیطره خود قرار می‌دهد و مایه اصلی آن هراس از مدرسه است. این حالت علت جسمانی و فیزیولوژیكی ندارد و ناشی از بهم خوردگی وضع روحی و درونی است. چنین کودکانی در اولین روز سال تحصیلی با جدایی از والدین و ورود به مدرسه گریه و زاری سر می‌دهند. گاهی هم این دانش آموزان اوایل هفته یا زمان امتحانات و روزهای بازخواست تكلیف دچار بیماری می‌شوند؛ ولی هنگامی كه به خانه برمی‌گردند خوب می‌شوند! این نشانه‌ها همان فوبیای مدرسه است كه در بعضی موارد نیاز به مراجعه پزشك دارد. عوارض ترس از مدرسه در افراد عصبی زیادتر است و آنان برای جلب توجه و عاطفه آمادگی بیشتری دارند.

نگرانی و اضطراب، میل به دروغ گفتن، مظلوم نمایی‌ها، عادت به فریبكاری از مسایلی است كه در چنین دانش آموزانی تدریجاً شكل گرفته و اخلاق فرد را فاسد می‌کند. گرچه فوبیای مدرسه در سنین کلاس‌های اول تا سوم شدید تر است ولی در سنین 11 و 12 هم شیوع دارد و با بالا رفتن سن كودك این ترس كاهش می‌یابد.

اضطراب جدایی

اضطراب جدایی برای هر سنی در فرزند شما ممكن است وجود داشته باشد، اما كودكان در سنین مدرسه بیشتر آن را تجربه می‌كنند. دانش آموزانی دچار نگرانی و هراس از مدرسه می‌شوند كه از سال‌های قبل دبستان در برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران دچار مشكل هستند. كودكانی که اضطراب جدایی دارند وابستگی شدیدی به خانواده نشان می‌دهند و در دوستی با همسالان رغبت زیادی نشان نمی‌دهند. 70 درصد كودكانی كه به ترس از مدرسه دچارند، از افسردگی و 100 درصد از حالات اضطرابی و 50 درصد از هر دو اختلال رنج می‌برند.

چه کودکانی دچار این عارضه می‌شوند؟

باید بدانید که همه دانش آموزان دچار فوبیای مدرسه نمی‌شوند بلکه ممكن است چنین كودكانی از خانواده‌هایی پر جمعیت باشند که خواهر و برادرهای بسیار دارند. در محیط زندگی آن‌ها تبعیض وجود دارد و برخی را به برخی دیگر برتر می شمارند. سطح فرهنگی و اقتصادی خانواده آنان پایین است و والدین نقش سازندگی چندانی درباره فرزندان ندارند.

در برخی موارد وابستگی چنین دانش آموزانی به مادر شدیدتر می‌باشد و ممكن است این كودكان افرادی ترسو و خجالتی باشند. اغلب آن‌ها تصور نادرستی از قدرت و لیاقت خود دارند و خویش را فروتر و گاهی زیادتر از آنچه كه هستند می‌دانند.

راه حل چیست؟

برای رها ساختن دانش آموز از این نوع ترس كه رابطه مستقیمی با اختلالات رفتاری وی خواهد داشت، بهترین و مۆثرترین روش «رفتاردرمانی» است؛ بنابراین نقش والدین در این امر بسیار موثر می‌باشد.

• پیش از شروع مدرسه و هنگام ثبت نام با فرزندتان درباره مدرسه صحبت کنید. اطراف و فضای داخل مدرسه و حتی مسئولان آن را به وی بشناسانید.
• برای بردن کودک به مدرسه از زور، تهدید یا تنبیه استفاده نکنید. از اصرار‌ها، تاکید‌ها، امر و نهی‌های زیاد بپرهیزید تا اضطراب به وی منتقل نشود.
• از مدرسه به عنوان حربه‌ای برای تنبیه استفاده نکنید. مثلا نگویید: «اگر مشق‌هایت را ننویسی، به معلمت می‌گویم.» یا گونه‌ای برخورد نکنید که کودک برای رفتن به مدرسه احساس گناه کند. هنگامی که می‌گویید «ما کار می‌کنیم و زحمت می‌کشیم تا تو درس بخونی» او فکر می‌کند مرتکب گناه و جرم بزرگی شده است.
• گاهی لازم است یكی از والدین، چند روزی در دفتر مدرسه حضور داشته باشد و حتی با كودك به كلاس برود. در این صورت کودک می‌تواند از كلاس خارج شده و والدین خویش را ببیند؛ این برنامه باید تا عادی شدن رفتار او در مدرسه ادامه داشته باشد.
• در مسیر بازگشت از مدرسه، فرزندان دوست دارند همه چیز را برای پدر و مادر تعریف کنند؛ بنابراین به احساسات و حرف‌های آنان با دقت توجه کنید.
• در روش دیگر می‌توان با معلم به توافق رسید كه كودك روز اول فقط به كلاس برود، درس خود را پس بدهد و تكلیف روز بعد را بگیرد و به منزل بازگردد؛ بعد از آن باید به تدریج میزان حضور دانش آموز در مدرسه افزایش یابد.
• گروهی از متخصصان نیز در موارد شدید فوبیای مدرسه دارو درمانی را تشخیص می‌دهند که درمان باید زیر نظر پزشك متخصص صورت پذیرد.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: مریم عرفانیان

تنظیم: علی سرمدی