آفت اصلی بازار نشر

گفت و گو با محمدعلی جعفریه مدیرنشر ثالث

محمدعلی جعفریه نزدیک به چهاردهه در عرصه صنعت نشر کشور فعال است و آثار متنوعی در حوزه ادبیات، فلسفه، دین، سیاست و هنر منتشر کرده است. مدیرمسئول نشر ثالث در یک گفت‌وگوی مبسوط از معضل صنعت نشر گفت. بخشهایی از این گفتگو را در ادامه می آوریم.

ارزیابی شما از وضعیت فضای چاپ و نشر ؟

واقعیت این است که شرایطی که امروز بر فضای چاپ و نشر حاکم است، در مقایسه با یک سال پیش و در مقایسه با عملکرد دولت قبل خیلی خیلی بهتر است، اما در دولت آقای روحانی هم ممیزی قانونمند نیست. هر چند از عملکرد مسئولان در این حوزه راضی هستیم.

آیا بزرگترین مشکل ناشران، نویسندگان و مترجمان قبض و بسط فضای فرهنگی است؟

دقیقاً‌ همین طور است. همیشه شاهد این بودیم که بزرگترین صدمه و بیشترین ضررها به حوزه نشر از همین تعویض مدیریت‌ها و نبودن قانون روشن و شفاف است. الان خوشبختانه مدیرانی بر مصدر کار نشسته‌اند که شناخت خوبی نسبت به فضای فرهنگی دارند و سلیقه‌شان خوب است و روشن‌بین هستند. مشکلات این حوزه را درک می‌کنند.

ترس‌ ما ناشران، نویسندگان و اهل قلم این است که این سیاست پایدار نباشد. یعنی هردوره‌ای بسته به سلیقه یک وزیر یک مدیر فضای فرهنگی، فضای چاپ و نشر دچار قبض و بسط می‌شود.

به اعتقاد شما دولت آقای روحانی چه کار باید کند که وضعیت مطلوب چاپ و نشر تثبیت شود؟

به نظر ما دولت آقای روحانی باید به دنبال قانونمند کردن حوزه فرهنگ، حوزه چاپ و نشر باشد. قانون می‌تواند چراغ راه ما باشد.

چرا ناشران با پیشنهاد وزیر ارشاد مبنی برپذیرفتن مسئولیت ممیزی کتاب‌هایشان و ممیزی پس از چاپ مخالفت کردند ؟

به اعتقاد من مسأله این طور نبود که به ناشران پیشنهاد دهند که شما مسئولیت چاپ کتاب‌هایتان را قبول کنید و ناشران زیربار نرفته باشند. این خبر یک نوع افکارسنجی بود، مسأله خیلی جدی نبود. ما در تفسیر قانون موجود هنوز مشکل داریم. برخی نویسندگان و اهل قلم و برخی از ناشران مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی را به عنوان قانون نمی‌پذیرند، چون مصوبه مجلس نیست. مصوبات فعلی ممیزی هم صرفاً بر ادبیات کودکان تصریح دارد. این مشکل باید با همفکری و همدلی حل شود.

رکود حاکم بر بازار کتاب با توجه به سیاست‌های دولت روحانی به سمت رونق میل کرد. از طرفی وزیر ارشاد، آقای جنتی، بابت همین سیاست فرهنگی و دادن مجوز به کتاب‌های توقیف شده تحت فشار است. شما برای تداوم این برنامه‌ها چه راهکاری پیشنهاد می‌کنید؟

متأسفانه برخی از افراد خواسته یا ناخواسته نمی‌خواهند که فرهنگ کتابخوانی در کشور نهادینه شود و رشد کند. ما 12 – 10 سال است تلاش می‌کنیم مالیات ناشران بخشوده شود. در این مدت از ما اصرار است و از طرف اداره مالیات انکار. این 12-10 سال مالیات‌های سنگین از ناشران و کتابفروشان گرفته می‌شود. امسال نماینده وزارت ارشاد و نماینده اداره مالیات نشستی با اتحادیه ناشران داشتند تا با امضای تفاهمنامه‌ای مشکل مالیات ناشران را حل کنند.

نماینده دارایی دوباره زیر بار این موضوع نرفت که تفاهمنامه را امضا کند تا ناشران از پرداخت مالیات معاف شوند. با یک اما و اگر تازه؛ می‌گوید ناشران و کتابفروشانی که فقط کتاب می‌فروشند باید معاف شوند. این نماینده اداره دارایی راهی را برای ممیزان مالیاتی باز می‌کند تا سیاست گذشته را ادامه بدهند. الان کتابفروشی مثل 50 سال پیش عمل نمی‌کند. کتابفروشی‌ها تبدیل به فروشگاه‌های مدرن عرضه محصولات فرهنگی شده یا می‌شوند.

دولت آقای روحانی هنوز نتوانسته این مسأله را به مسئولان دارایی بقبولاند که هرکس از اتحادیه ناشران مجوز دارد، از مالیات معاف است. چه چیزی بالاتر از جواز کتابفروشی برای اداره دارایی بالاتر است؟

در ایتالیا اگر یک کتابفروشی، کافه کتاب هم دایر کند، دولت هزار یورو به او کمک می‌کند. در کشورهای اروپایی حتی در کشورهای حوزه خلیج فارس بهترین و گرانترین منطقه شهر را به کتابفروشی‌ها اختصاص می‌دهند. فکر می‌کنید در آن کشورها تأسیس کتابفروشی به صرفه است؟ آنجا هم به صرفه نیست.

ولی دولت آن قدر از این اماکن فرهنگی حمایت می‌کند تا بتواند آن کتابفروشی سر پا بماند. در استانبول ترکیه، بغل گوش ما، خیابانی منتهی به میدان تقسیم دارد که شما اگر سال گذشته به آنجا رفته باشید و امسال به آن منطقه سر بزنید، می‌بینید مهم‌ترین و مشهورترین برندهای دنیا در آن خیابان نمایندگی دارند. در این خیابان کتابفروشی‌ها هر سال افزایش پیدا می‌کند و چهره خیابان را عوض کرده‌اند.

نتیجه این می‌شود که فرهنگ و ادبیات ترکیه در جهان از ادبیات ما جلو می‌زند و نویسندگانش از شهرت بیشتری در سطح جهان برخوردارند و جایزه نوبل و ده‌ها جایزه معتبر بین‌المللی را از آن خود می‌کنند، چرا که سیاست دولت بر حمایت از فرهنگ و اهل قلم است. بزرگ‌ترین کتابفروشی‌های ما در پرداخت حقوق کارمندان خود مشکل دارند.

با توجه به اینکه در یک دهه گذشته کتاب‌های غیرمجاز افست و عرضه می‌شوند کار نشر اگر اقتصادی نباشد، فاجعه است. بنابراین حوزه نشر به حمایت‌های جدی نیاز دارد.

من شخصاً با یکی از مدیران دارایی صحبت کردم و گفتم اگر امثال من، کتابفروشی‌هایشان را تعطیل کنند، نخستین ضربه‌اش را فرزند تو می‌خورد. فرزند من می‌خورد که آینده‌سازان جامعه‌اند. این همه اصناف و افراد مالیات می‌دهند، بگذارید چند تا ناشر و کتابفروش معاف شوند، به هیچ جا بر نمی‌خورد.

ازجمله مشکلات نشر، توزیع کتاب است که همچنان ساختار سنتی‌اش را حفظ کرده است.

بله. مشکل توزیع داریم، مشکل رابطه مولف و ناشر را داریم، مشکل خرید کتاب برای کتابخانه عمومی همچنان به قوت خود باقی است. دغدغه ممیزی هست، مشکل افست کتاب‌ها هست، یعنی کتابی که ناشر دارد، مجوز چاپ دارد. وقتی پرطرفدار می‌شود یک عده سودجو سریعاً آن را افست و در پیاده‌روها عرضه می‌کنند. متأسفانه این پدیده رو به گسترش است و امروز در نقاط مختلف شهر بساط‌شان را پهن می‌کنند. این امر حتی به شهرستان‌ها و شهرهای کوچک هم سرایت کرده است.

بحث خرید کتاب را عنوان کردید، الان اعضای هیأت خرید کتاب افراد صاحب‌نظر و باصلاحیتی هستند. نگرانی شما از کجاست؟

الان همان مشکل که در دولت گذشته بود، وجود دارد. یعنی خرید کتاب برای کتابخانه‌های عمومی پس از یک سال از روی کارآمدن دولت جدید هنوز حل نشده است.

چون دولت مشکل بودجه دارد.

درست است که با کمبود بودجه روبه‌رو هستیم. موضوع خرید کتاب سه جنبه دارد. یک جنبه‌اش این است وقتی ناشری کتاب خوبی چاپ می‌کند، انتظار دارد این کتاب به کتابخانه‌های عمومی راه پیدا کند. وقتی این اتفاق نمی‌افتد هم موجب دلسردی ناشر می‌شود، هم اعضای این کتابخانه‌ها از مراجعه به کتابخانه‌های عمومی منصرف می‌شوند. جنبه دوم قضیه این است که طیف کتابخوان که بودجه کافی ندارد تنها جایی که می‌تواند کتاب مورد علاقه‌اش را تهیه کند، کتابخانه های عمومی است اما وقتی در آنجا هم کتاب مورد نظرش را پیدا نکند چه باید بکند؟ مخصوصاً شهرستانی‌ها که محدودیت‌های بسیار بیشتری در مقایسه با دیگران دارند. من به جرأت ادعا می‌کنم 90 درصد کتاب‌های مهم و مرجع، کتاب‌های معتبر، حتی کتاب‌هایی که توسط وزارت ارشاد به عنوان کتاب سال و کتاب فصل انتخاب شده‌اند، در کتابخانه‌های عمومی نیستند. خریداری نشده‌اند و این بزرگترین صدمه به جامعه فرهنگی است.