فردای بدون جنگل
عرصه های جنگلی در بسیاری از مناطق کشور و همچنین بسیاری از کشور های در حال توسعه به نحو تاسف باری در حال تخریب بوده و شدت تخریب این منابع به حدی است که امکان تجدید آنها بسیار ضعیف است. رشد روز افزون جمعیت و نیاز بشر به منابع جنگلی، این اکوسیستم را با تهدیدات بسیار جدی مواجه کرده است.
عوامل از بین رفتن جنگل ها
عوامل بسیاری موجب از بین رفتن جنگل ها می شود، که ازجمله این عوامل می توان، به تبدیل جنگل به زمین های زراعی، تامین سوخت و علوفه دام مایحتاج روزانه مردم روستا نشین، ورود دام به جنگل و چرای بیش از حد دام ، ورود انسان به جنگل جهت فرار از آلود گی های شهری، بهره برداری بی رویه و غیر اصولی از جنگل،احداث جاده های بین جنگلی، وقوع مخاطرات طبیعی مانند لغزش زمین ، رعدو برق ، آتش سوزی، سیلاب، شیوع آفات گیاهی،باران های اسیدی ، استفاده بی رویه از شیره برخی درختان، قطع نادرست درختان، ورود توریسم در جنگل ، آلودگی محیط جنگلی، تخلیله زباله های شهری در مناطق جنگلی، تغییرات اقلیمی و...... اشاره کرد.
مشکلات ناشی از تخریب جنگل ها
در جنگل ها پوشش کف و لاشبرگ ها تا 200 برابر وزن خشک خود، آب در خود جذب و نگهداری می کنند. بنابراین به عنوان عایق عمل کرده و از تاثیر گرما و سرمای بیش از حد بر روی سطح خاک می کاهند، از این رو با کنترل درجه حرارت و کند کردن روند تبخیر، رطوبت آن را حفظ می کنند. بخشی از آب موجود در خاک جنگل برای رشد گیاهان مصرف می شود و باقیمانده آن بتدریج در خاک فرو رفته و موجب ایجاد منبع آب زیر زمینی می شود. باتوجه به این می توان چنین بیان کرد که کاهش پوشش جنگلی، موجب کاهش سطح سفره های آب زیرزمینی می شود. در پی کاهش سطح سفره های آب زیرزمینی، آب رودخانه ها و جویبارها نیز کاهش می یابد که این نیز بر تولیدات کشاورزی و در نتیجه اقتصاد کشور تاثیر گذار است زیرا کشاورزی یکی از ارکان اصلی اقتصاد در هر کشور می باشد.
پوشش کف جنگل و لاشبرگ ها از فرسایش خاک یا فشرده شدن آن در اثر ضربات باران حفاظت می کند. درصورت تخریب جنگل، آب باران جذب خاک نمی شود و با جاری شدن در سطح خاک باعث افزایش رسوبات رودخانه ای، پر شدن سدها و کاهش عمر آنها می شود. در مناطق خشک و بیابانی فرسایش بادی غالب است، از این رو درختان و پوشش گیاهی در این مناطق مانع حرکت شن های روان می شوند با توجه به این موضوع می توان این گونه بیان کرد که تخریب جنگل در مناطق خشک وبیابانی موجب گسترش بیابان ها و حرکت شن های روان در این مناطق می شود. با تخریب جنگل زیستگاه برخی از جانوران ازبین رفته و موجب انقراض آنها می شود، زیرا تخریب زیستگاه ها ازدلایل اصلی انقراض گونه های جانوری می باشد. ورود بیش از حد دام به جنگل باعث حذف سرشاخه ها، عدم رشد و رویش جوانه ها و از بین رفتن زادآوری و فرسایش خاک جنگل است.
یکی دیگر از مشکلات ناشی از تخریب جنگل ها، کاهش میزان تولیدات جنگلی صنعتی و غیر صنعتی و در نتیجه ی آن ،کاهش اشتغالِ ناشی از آن و کاهش درآمد حاصل از این تولیدات است. اکوسیستم جنگل به عنوان پشتوانه ای برای کشاورزی محسوب می شود زیرا آب رود خانه ها که در نواحی جنگلی جریان دارند ،حاوی مواد آلی غنی بوده و باعبور از لاشبرگ ها که حاوی مواد غذایی است به زیرزمین رفته یا از روی آن عبور کرده و به زمین های کشاورزی رسیده و باعث حاصلخیزی خاک می شود.
یکی دیگر از عواملی که می توان از آن به عنوان یک مشکل یاد کرد، جاری شدن سیلاب های مخرب است، زیرا درختان و پوشش گیاهی موجود در جنگل از شدت ضربات باران های شدید کاسته و از این رو مانعی برای بروز سیلاب ها می باشند.
افزایش میزان گازهای گلخانه ای و تشدید آلودگی هوا و تخریب لایه ازون و در نهایت گرم شدن زمین، کاهش میزان بارندگی و لطافت هوای محیط نیز جزئی از این مشکلات هستند.
در پایان می توان چنین نتیجه گرفت که جنگل پشتوانه حیات اجتماعی انسان است و با در نظر گرفتن این موضوع که کشور ایران از لحاظ پوشش جنگلی در وضعیت بسیار بحرانی است و همچنین دارای سرانه جنگل بسیار کمتری نسبت به سایر کشورها است بنابراین محافظت از اکوسیستم جنگل و حفظ تعادل محیط زیست نقش بسیار حائز اهمیتی در توسعه پایدار خواهد داشت.
عطیه بیرانوند
کارشناس ارشد منابع طبیعی
بخش محیط زیست تبیان
منابع:
1. جزیره ای،م.ح، .1384. نگهداشت جنگل، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران
2. محمودیان،ع. 1369. آلودگی محیط زیست و نابودی جنگل ها، ماهنامه ایرانمهر.
3. مروی مهاجر،م.ح،1385. جنگل شناسی و پرورش جنگل، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران،
4. Almeida, R., 1994. Forest fire risk areas and definition of prevention priority planning actions using GIS .EGIS/MARI´ Paris, March 29-April1: 94 p.
