دل بقیه را چقدر میشکنی با حرفات؟!
از نیازهای اساسی آدمیان، حفظ و پاسداشت کرامت، حرمت، آبرو و مقام و منزلت آنان در اجتماع است. این نیاز برای انسان آنقدر ارزشمند است که گاه حاضر است از نیازهای معیشتی و ضروری خود نیز در حد امکان چشم بپوشد و کرامت خویش را نزد دیگران حفظ کند.
امام علیه السلام در آموزش های عمومی خود با ترسیم دو الگوی شخصیتی کریم و لئیم، ویژگی ها و رفتارهای این دو را در عبارت های گوناگون برشمرده و از این طریق مردم را به اتصاف به کرامت ترغیب کرده است. از جمله ویژگی های کریمان در سخن امام علیه السلام، خویشتن داری و پرهیز از تن دادن به خواهش ها و هوس های زودگذر، نرم خویی، پایبندی به پیمان، آبروداری و ترجیح آبرو و ناموس بر ثروت و بخشش را می توان نام برد.(1)
پیش داوری سبب فرو ریختن عزت و شکسته شدن حرمت و شخصیت فرد می شود و می تواند عاملی در سوق دادن او به سوی بزهکاری باشد. نگرش حکومت و حاکمان به رعیت و فرودستان نیز از این قاعده مستثنا نیست؛ به همین دلیل امام علیه السلام در نامه خود به مالک اشتر می فرماید: «و مهربانی بر رعیت و دوستی ورزیدن با آنان و مهربانی کردن با همگان را برای دل خود پوششی گردان و چون جانوری شکاری مباش که خوردنشان را غنیمت شماری؛ زیرا رعیت دو دسته اند یا برادر دینی توأند یا همانند تو در آفرینش».(2)
عزت و ارزشمندی افراد باید پاس داشته شود. امام علیه السلام در این زمینه به کارگزاران خود می فرماید: «همانا مردم عیوبی دارند که رهبر امت در پنهان داشتن آن از همه سزاوارتر است؛ پس مبادا آنچه را بر تو پنهان است، آشکار گردانی و باید آنچه را هویداست، بپوشانی».(3)
گسترش فضای دینی و پرورش روحیه دینداری
از دیگر اولویت های اساسی پیشگیری از جرم که از گفتار امام استفاده می شود و به جرأت می توان آن را اساسی ترین اقدام در پیشگیری از جرم دانست، کوشش در جهت افزایش و تثبیت باورهای دینی مردم است. از دیدگاه امام علیه السلام، دینداری عامل مهمی در خشکاندن چشمه های فساد و تباهی است و در مقابل، سرنخ همه جرایم و گناهان را باید در نبود یا ضعف دینداری حقیقی و درست افراد جست.
از جمله آموزه های اساسی و محوری ادیان الهی، پذیرش خداوندی است که همه هستی را آفریده و تدابیر ریز و درشت همه امور در قدرت اوست. او به همه آدمیان رحمت و از تمام کردار آنان آگاهی دارد، حسابگر روز جزاست و آدمی باید در مقابل پاسخگو باشد: «أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللّهَ یَعْلَمُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی اْلأَرْضِ ما یَکُونُ مِنْ نَجْوی ثَلاثَةٍ إِلاّ هُوَ رابِعُهُمْ وَ لا خَمْسَةٍ إِلاّ هُوَ سادِسُهُمْ وَ لا أَدْنی مِنْ ذلِکَ وَ لا أَکْثَرَ إِلاّ هُوَ مَعَهُمْ أَیْنَ ما کانُوا ثُمَّ یُنَبِّئُهُمْ بِما عَمِلُوا یَوْمَ الْقِیامَةِ إِنَّ اللّهَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلیمٌ»؛ «آیا نمی دانی که خداوند آنچه را در آسمان ها و آنچه را در زمین است، می داند؛ هیچ گاه سه نفر با هم نجوا نمی کنند، مگر اینکه خداوند چهارمین آن هاست و هیچ گاه پنج نفر با هم نجوا نمی کنند، مگر اینکه خداوند ششمین آن هاست و نه تعدادی کمتر و نه بیشتر از آن مگر اینکه او همراه آن هاست، هر جا که باشند؛ سپس روز قیامت آن ها را از اعمالشان آگاه می سازد؛ چرا که خداوند به هر چیزی داناست».(4)
در آموزه های پیشوایان دینی نیز سفارش فرد و اجتماع و کارگزاران حکومتی بر تقوای الهی دقیقا در جهت سیاست ترویج دینداری و تثبیت خدامحوری و خداباوری در زندگی فردی و اجتماعی است و به تصریح امام علی علیه السلام عامل بازدارنده از انحراف ها و پلیدی ها به شمار می رود. به درستی که تقوای الهی در این دنیا مانع از بدبختی و نابودی و سپری در مقابل انحراف ها و در آخرت راه رسیدن به بهشت است: «آگاه باشید از تقوا مراقبت و خویشتن را با آن حفظ کنید».(5)
امام تقوای الهی را مرکبی رام، مطیع و راهوار می داند که آدمی را به سر منزل سعادت می رساند و شهوات را مرکب هایی سرکش و چموش که صاحب خود را در آتش بدبختی می افکند. از دیدگاه امام تقوای الهی پناهگاهی محکم و بلند است که پناهندگان خود را از سقوط و گمراهی محافظت می کند و ریشه همه گناهان و جرائم را می زداید.(6)
اعتقاد به آخرت و اینکه آنجا منزلگه ابدی است و آدمی برای ریز و درشت اعمالش نیز باید پاسخگو باشد، نقش بسیار مهمی در کاهش جرایم و پیشگیری از مفاسد دارد. این تأثیر به اندازه ای است که امام علیه السلام به صراحت از رابطه مستقیم میان این باور و پیشگیری از گناهان و رفتارهای مجرمانه یاد می کند و می فرماید: «کسی که بسیار یاد آخرت کند، گناهش کاهش می یابد»(7) و در فراز دیگری می فرماید: «آگاه باشید به خدا سوگند، یاد مرگ فرد را از شوخی و کارهای بیهوده باز می دارد، ولی او (عمروعاص) را فراموشی آخرت از سخن حق بازداشته است».(8)
از جمله ویژگی های برخی بزهکاران داشتن آرزوها و هوس های بسیار و لجام گسیختگی، تعلقات مادی و دنیایی فراوان و عطش رو به فزونی مقام طلبی و ثروت خواهی است و یاد مرگ دارویی موثر در برطرف شدن این زمینه هاست. امام در این زمینه فرموده است: «هان! آنگاه که به کارهای زشت شتاب می آورید، برهم زننده لذت ها و تیره کننده شهوت ها و برنده آرزوها را به یاد آورید».(9)
یکی از مهم ترین عوامل بازدارنده از جرم، دینداری است. داشتن رابطه ای مستحکم با خدا، ترس از قیامت، اعتقاد به حسابرسی روز جزا و پایبندی به احکام دینی، نقش بسیار موثری در کاهش جرم دارد.
پی نوشت:
1. ر.ک: غررالحکم، ج4، ص 345 ـ 248.
2. نهج البلاغه، نامه 53.
3.همان. 4. مجادله: 7.
5. نهج البلاغه، خطبه 191.
6. همان، خطبه 230.
7. غررالحکم، ج5، ص 365.
8. نهج البلاغه، خطبه 84.
9. همان، خطبه 99.
زهرا رضائیان
بخش نهج البلاغه تبیان
مطالب مرتبط:
