آتش سوزی در جنگل چگونه اتفاق می افتد؟

آتش سوزی زیر سطحی در نقاطی اتفاق می افتد که در زمین جنگل مواد قابل اشتعال از قبیل رگه های ذغال سنگ، تورب و مواد آلی تجزیه نشده موجود باشد. این نوع حریق غالباً بدون دود و بدون شعله است ودر زیرِ زمین شروع و قبل از آن که به سطح زمین سرایت کند مسافت زیادی را در زیر خاک طی می کند. در این نوع آتش سوزی پوشش مرده موجود بر سطح عرصه جنگل و خاک زیر آن آتش می گیرد و معمولا به کندی پیش می رود و هیچگاه شعله ای مشاهده نمی شود. ریشه های درختان از حرارت زیادی که به این ترتیب بوجود می آید آسیب می بینند و در نتیجه درخت خشک می شود این نوع آتش سوزی بسیار خطرناک است. خطرات ناشی از این نوع آتش سوزی معمولاً برای جنگل های ما اهمیت چندانی ندارد.

آتش سوزی سطحی رایج ترین آتش سوزی است که در کل بستر جنگل گسترش یافته و لانه های جانوران را از بین می برد، گیاهان و بوته ها را منهدم کرده و ریشه درختان را می سوزاند . علاوه بر شدت آتش، میزان مرگ و میر درختان بستگی به گونه، سن و جایگاه ریشه درختان دارد. ریشه سطحی درختان از حرارت زیادی که به این ترتیب بوجودآمده آسیب می بینند و گاهی گزند ناشی از گرمای شدید به خشکیدن درخت منجر می شود. گونه هایی که ریشه آنها از سطح خاک بیرون است درآتش سوزی های سطحی بیشتر آسیب می بینند. در این نوع آتش سوزی، پوشش مرده ، تراشه و خرده چوب ، رستنی های کوچک اعم از زیر اشکوب یا نهال های جنگلی آتش گرفته و می سوزند. در جریان این گونه آتش سوزی، بن یا ناحیه پایینی تنه از گرما و شعله ی آتش آسیب می بیند. به نحوی که گاهی گزند ناشی از گرمای شدید به خشکیدن درخت منجر می شود. آتش سوزی سطحی اغلب منشا بروز شکل دیگر آتش سوزی یعنی آتش سوزی تاجی می شود. بقاءگیاهان و درختان جنگلی درآتش سوزی های سطحی الزاما بر حسب خسارات وارده به کامبیوم ساقه نیست، بلکه برحسب آسیب پذیری ریشه آنها و سوختن تاج درخت توسط گازهای داغی است که از شعله آتش بر می خیزد. باد گاهی عرصه جنگلی را که در معرض آتش سوزی سطحی قرار دارد را به تاج درختان برده و باعث آتش سوزی تاجی می شود.

درآتش سوزی تاجی، تاج درختان آتش می گیرد .در نتیجه ی حرارت زیاد معمولا بافت زنده درختان به شدت آسیب می بیند و درخت می خشکد . این نوع آتش سوزی که در تاج درختان و نهال ها رخ می دهد و آنها را می سوزاند بر ای جنگل بسیار خطرناک است و در اثر حرارت زیاد به لایه زاینده صدمه وارد می آورد و سبب مرگ درختان می شود. نکته مهم درباره آتش سوزی تاجی این است که جهت دهنده پیشرفت آتش ، باد است یعنی باد است که باعث می شود شراره های آتش از تاجی به تاجی دیگر برود و به همین دلیل ما شاهد هستیم که درختان بعدی که ممکن است در بیش از صدها متر فاصله با درختان  که آتش گرفته اند قرار داشته باشند، در  معرض آتش سوزی قرار می گیرند. این گونه آتش سوزی منحصر به درختانی است که دارای برگ و شاخه های قابل اشتعال می باشند و در مناطق گرم و خشک غرب، جنوب و شرق ایران برای جنگل خطرناک تر از منطقه شمال می باشد.

هر سه نوع آتش سوزی زیر سطحی، سطحی و تاجی اغلب به آتش سوزی تنه ای منتهی می شوند. در آتش سوزی تنه، آتش به تنه ی درختان مخصوصاً درختان میان تهی و خشک سرایت می کند. این نوع آتش سوزی ناشی از صاعقه زدگی درختان یا بی احتیاطی افرادی است که در پای درختان میان تهی آتش می افروزند. در جنگلهای بلوط کهنسال هر نوع آتش سوزی چنانچه مدتی دوام بیاورد تبدیل به نوع تنه ای می شود. در نهایت می توان چنین نتیجه گیری کرد، آتش سوزی چه سطحی باشد و چه به تنه و تاج آسیب وارد کند، ممکن است سبب انقراض برخی گونه های ارزشمند گیاهی و جانوری شود خطر ناک ترین نوع آتش سوزی، حریق تاجی بوده که از دلایل اصلی و مهم انقراض و تخریب زیستگاه هاست.

عطیه بیرانوند

کارشناس ارشد منابع طبیعی

بخش محیط زیست تبیان

منابع:

1.  بیرانوند،ع. 1389. بررسی و نقشه سازی خطر آتش سوزی اکوسیستم های جنگلی با استفاده از GIS.، مطالعه موردی، کاکارضا- لرستان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران.

2. جزیره ای،م.ح، .1384. نگهداشت جنگل

3. کاظمی ، س. م، .1381. آتش و اکوسیستم های جنگلی.

4. مرتضوی، ح، 1388. آتش سوزی جنگل.

مطالب مرتبط:

سهم ما در آتش سوزی جنگل ها