نقش آزمایشگاه مدارس، در رشد خلاقیت دانش آموزان
خلاقیت و نوآوری محرک اصلی توسعه برای هر جامعه است. خلاقیت و نوآوری نقطه عطف اختراعات، اکتشافات و نمودی ارزشمند از تفکر و ذهن خلاق بشر می‌باشد. آزمایشگاه مدارس به عنوان واحد عملیاتی نظام آموزشی، با پرورش تفکر خلاق، تربیت افرادی کاوشگر، آفریننده، نوآور و مولد، نقش مهمی در شکوفایی خلاقیت دانش آموزان دارد. آزمایشگاه مدرسه، با اعضای علمی مجرب، متعهد و تجهیزات مناسب، بهترین محیط برای پرورش خلاقیت شاگردان است. در چنین مکانی قدرت اندیشه و مهارت ذهنی بچه‌ها تقویت می‌شود و می‌توانند برای دست یافتن به راه حل‌های مناسب و واقع بینانه به خلق ایده‌های نو بپردازند. با بهره گیری از یک آزمایشگاه خوب امکان تدریس عملی برای هر درس فراهم می‌گردد و دانش آموزان می‌توانند نوآوری‌های خود را در مدرسه و جامعه نشان دهند.
اهداف آزمایشگاه در مدارس
- محتوی بخشیدن به متن دروس.
- درک نکات درسی، توضیح عملی و تفهیم به دانش آموزان.
- آزمایشگاه نقش کمک درسی و تقویتی را ایفا می‌کند و این فرصت را به بچه‌ها می‌دهد تا ماهیت علم را فراگیرند.
- پیشرفت و پیشبرد مهارت‌های علمی و عملی در انجام دادن آزمایش است.
آری، امروزه ثابت شده برخلاف باور عموم که خلاقیت خصوصیت ذاتی بعضی افراد خاص است؛ چنین استعدادی در بشر به اندازه حافظه عمومیت دارد. بنابراین می‌توان خلاقیت را با کاربرد اصول و فنون معین ایجاد و طرز تفکرهای جدیدی را به وجود آورد. آزمایشگاه‌های مدارس به عنوان فضای عملی دروس، در تحقق و شکوفایی خلاقیت نقش بسزایی دارند.
شیوه‌های پرورش خلاقیت از طریق آزمایشگاه
- برقراری ارتباط دوستانه معلم با دانش آموزان
گرچه معلم تا حد زیادی می‌تواند ذهن شاگردان را تحریک کند، اما این امر کافی نیست. چگونگی ارتباط با دانش آموزان، گفتار و کردار مربی از مهم‌ترین عوامل موثر در تحریک انرژی خلاق در بچه‌ها می‌باشد. معلم می‌تواند به دانش آموزان انگیزه دهد و به آنان بگوید: «انسان‌های بزرگ از اول خلاق نبودند، بلکه با تلاش، پشتکار و پرورش ذهن توانستند ابتکارات، نوآوری‌ها و آفرینندگی را در وجود خود شکوفا سازند.»
- عاطفی کردن محیط
جو عاطفی باعث می‌شود دانش آموزان احساس امنیت کنند و قادر باشند نسبت به محرک‌های فیزیکی و عقلانی ارائه شده از طرف معلم و همسالان واکنشی مطلوب نشان دهند. شاگردان باید بتوانند به مشاهده، آزمایش و جست و جوی محیط و اشیای اطراف خود بپردازند. در چنین فضای دوستانه‌ای، بچه‌های کنجکاو با ذهنی آزاد در آزمایش‌های دروس مشارکت می‌کنند.
- اداره آزمایشگاه به صورت دانش آموز محوری
اداره کردن آزمایشگاه توسط معلم تا حدودی علاقه شاگردان را سلب خواهد کرد. مشارکت دادن دانش آموزان در طراحی آزمایشگاه، چیدمان وسایل و تجهیزات، شیوه حفاظت و نگهداری، موجبات دلبستگی به محیط را برای بچه‌ها فراهم می‌سازد. معلم در این شیوه راهنماست و نقش یاری دهنده و هدایتگر را دارد.
- برانگیختن انگیزه علمی شاگردان
جو عقلایی مطلوب آنست که دانش آموزان را برانگیزد. انگیزه‌هایی که به بچه‌ها داده می‌شود در آغاز حتماً نباید به موفقیت بینجامد. آن‌ها باید به کوشش‌های خود ادامه دهند، تجربه کنند و در رویارویی با مسائل پیچیده شور و اشتیاق بیشتری به خرج دهند. باید بدانید که بدون درگیری، غرق شدن در کار، مواجهه با ابهامات و اشکالات دلیلی برای به وجود آمدن افکار خلاق وجود ندارد. معلم باید با طرح مسائل و مفاهیمی که به تدریج مشکل می‌شوند زمینه درگیری فکری شاگردان را فراهم سازد و آن‌ها را به تلاش برای حل مسائل تشویق کند.
- تشویق دانش آموز به طرح ایده‌های نو
باید علایق و زمینه‌های خلاقیت هر دانش آموز را شناسایی کرد و بستر رشد را فراهم ساخت. ایده‌های جدید، زمینه تبادلات علمی و رشد خلاقیت افراد را آماده می‌کند. می‌توان با انجام یک آزمایش ساده از بچه‌ها خواست تا هر فکری (نقد و بررسی) که به ذهنشان می‌رسد را بیان کنند. باید به آن‌ها اجازه داد تا مسائل، دیدگاه‌ها و ایده‌های خود را درباره چگونگی انجام آزمایش مطرح نمایند.
- طرح مباحث به صورت معما
حفظ کردن مطالب درسی تأثیری در رشد قوه ابتکار دانش آموزان ندارد؛ در نتیجه مطالب درسی را باید به صورت معما گونه برای آنان مطرح ساخت. معلم باید به جای بیان مطالب درسی یا ذکر حقایق علمی، شاگردان را به طرح مسائل ترغیب کند.
- ایجاد زمینه تفکر در انجام آزمایش
معلم باید زمینه تفکر بچه‌ها را در هنگام آزمایش فراهم سازد؛ به گونه‌ای که هر کسی بدون نگرانی تفکرات خویش را اظهار کند. هر چند شاگردان در فرایند تفکر ممکن است اشتباهاتی داشته باشند؛ اما مهم تفکر و پرورش فکر است. گاهی وقت‌ها، اشتباهات به بینش‌های مثمر ثمری منتهی شوند. مربی هیچ گاه نباید اندیشه دانش آموزان را طرد کند، چون در این صورت آن‌ها به تفکر نخواهند پرداخت.
نهایتاً، آزمایشگاه‌های مدارس همچون بازوانی توانمند با مهار مشکلات و موانع رشد خلاقیت در بچه‌ها، نظیر: عدم اعتماد به نفس، دلسرد شدن، وابستگی و جمود فکری، نبود تمرکز ذهنی، مقاوم نبودن، کمرویی، عدم دلبستگی به معلم و مدرسه، عدم پذیرش ایده‌های جدید و... جهت تحقق و خلاقیت در بین دانش آموزان عمل خواهند کرد.
بنابراین در آموزش و پرورش، علاوه بر تأمین و تجهیز آزمایشگاه، تربیت نیروهای کارآمد و متعهد، تشویق معلمان به آزمایش کردن و به کار بستن روش‌های نو برای تحقق رشدخلاقیت در دانش آموزان، از اهمیت فراوانی برخوردار است.
مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: مریم عرفانیان
تنظیم: علی سرمدی
