از ورودی شهر تا ورودی خانه

بی گمان میتوان گفت  شاید یکی از تاثیرگذارترین فضاها بر رفتار انسان ، "ورودی" می باشد. در حقیقت  تبدیل و تغییر کالبد به کالبد ، حس و حال محیط در قبل و بعد از رد شدن از این وادی متفاوت است و در واقع عمل پردازش ، در پس و پیش از ورود و حتی خروج از ورودی در نگاه ، اندیشه و رفتار آدمی کاملاً مشهود است.گاهی ورودی میتواند نقش شوق را بازی کند و گاهی به اندوه و افسوس مبدل شود. ورودی می تواند به منزله طی کردن یک قدم ، تا صرف شدن چند ساعت معرفی شود.به فراخور قرارگیری این شاخصه در فضا میتوان ، تداعی معنای مختلفی را ایجاب کرد که مکانی آشنا یا غریبه متبلور شود.مفصل اتصال دهنده و پیوند دهنده دو فضا به هم ، آمیزش رفتار ها ، تبدیل عرصه ها را آشکارا بیان می دارد. که می تواند با تغییری سریع ، توامان باشد و یا به صورت تدریجی و ملایم، مخاطب خود را از وقوع اتفاقاتی مهم ، مطلع کند.فضای ورودی از انعطافی عملکردی ، فعالیتی ، خدماتی و.... بهره مند می باشد که خوانایی را در درون خود آبستن است. در کل ورودی ترکیبی است از همه چیز که در درون آدمی قابل کشف است.با بیان پذیرندگی و دعوت کنندگی ورودی ، به استقبال چند سوال می رویم: آیا ورودی شهرهایمان در حال حاضر این خاصیت( پذیرندگی و دعوت کنندگی) را دارا هستند؟آیا شهرهای شمالی ایران که در کناره دریای خزر پهلو گرفته اند این حس را بیان می کنند ؟و آیا هنوز شهری ساخته می شود که مسافرش را از زیر قرآنش رد کند و آن را به او بسپارد؟جواب سوالات هرچه باشند باید تاملی چند لحظه ای را فقط جهت تفکر کردن در ذهن خواهان باشیم.

اما برمی گردیم به موضوع اصلی ، تشخص و نوع اقلیم هر منطقه بعنوان رکنی از مولفه های فرعی فضای ورودی به حساب می آیند. در پس و پیچ هر جاده ای تا رسیدن به شهر ، آبادی و یا خانه ای سیاهه ای نمایان است.این سیاهه گواه تصوری است که قبل از دیدار پدیدار می شود.شبه تصویری که در ذهن ساخته شده است آیامی تواند تطابقی عینیتی با ذهن برقرار کند یا خیر؟شخصیت داشتن هر ورودی به منزله نمایان شدن شخصیت افراد درون آن محل می باشد.منزلگاه موقت برای عبادت ، خرید توشه و یا سوغات شهر ، پهن کردن قوت لایموت سفر ، بازی کردن کودکان و از تن درآوردن خستگی سفر، همه و همه درون این فضاجای دارد. بنابراین مسجد ، رستوران ، فضای سبز ، پارک بازی کودک ، مهمان سرا ، مغازه هایی جهت خرید سوغات و مکانی برای استراحت و....از مشخصه های کاربری های نمایان در درون ورودی شهر می باشند.قدم به قدم ، منزل به منزل باید با تحریک احساس کنجکاوی مسافر، او را در درون شهر وارد کرد و همان طور با بدرقه آمیخته به بازگشت دوباره، به زلالی آبی ، باید آن را رهسپار جاده ای کرد که فقط حق پشتیبانش باشد.

ورودی شهر به ورودی محله گره می خورد و ورودی محله به ورودی خانه . از عمومی ترین مکان  یعنی شهر تا خصوصی ترین مکان یعنی خانه.مفصل بین این دو ورود ، محله می باشد که در آن دو خصوصیت غریب گز بودن و محدود بودن را شاهد هستیم .از این لحاظ که غریبه ها را از نفوذ بدون اجازه بدور می کند و محدودیت را جهت گزینش حضور انتخاب. سلسه مراتب و عرصه بندی را در خود دارد و در عین حال سادگی و خودمانی بودن را فریاد می زند.در این وادی است که احساس همدلی ، کمک ، یاری جویی در قلب ها نهفته و در سیماها آشکارا مشهود است.

به ورودی خانه میرسیم دو سکوی کناری درب ، نمایانگر پذیرایی مختصری را تدارک دیده اند.عقب نشینی این فضا ،گواه جداسازی این است که دو فضای نیمه عمومی ، نیمه خصوصی را از فضای خصوصی داخل خانه با صداقت و احترام مطابقت دهد و پناه چند لحظه ای را بیان می دارد که از اثرات اقلیمی مانند باران ، برف ، آفتاب شدید درامان نگاه دارد.این جداسازی ، مکث مراجعه کننده را به خانه از حرکت عابرپیاده بازمی دارد و هر دو را به ادامه مسیر دعوت می کند. بخشی از احساس مخاطب و نتیجه گیری های احتمالی از شخصیت های ساکنین خانه ، در پشت همین درب به حقیقت مبدل می شود و تمام آمادگی پذیرش ذهن از مواجهه این حقیقت در این فضا میسر خواهد شد. بیان صوتی من کیستم در روی درب نصب شده است.با رها کردن یکی از کوبه ها می توان یافت که  صدای بم مردانه و صدای زیر زنانه بودن را معین می کند .نور کافی ، پوشش گیاهی مناسب ، کفسازی و آمود این فضا از نکات حائز اهمیت در نقش ورودی خانه می باشد.آمادگی پذیرش ، مرتب شدن از ویژگیهای این انتظار است.درب خانه باز می شود و مخاطب آشنای خود را می بیند.

امروزه با توجه به سرعت ، تکنولوژی و پیشرفت مستمر علم خیلی از شهرهایمان و حتی خانه هایمان عاری از حس ورودی می باشند. همانطور که در بندهای فوق اشاره شد حس رسیدن ، ترکیبی است از عینیت و ذهنیت که توامان و منطبق باهم می باشند.عناصر ساده و گواه دهنده حس رسیدن را در کمتر شهری می توان یافت که هنوز پابرجا باشند. بلکه یا از گذشته ای دور بجا مانده اند و هنوز در بقا به سرمی برد ونیازمند تعمیر و نگهداری هستند مانند دروازه قرآن شیراز و یا به نحوی از شاخصه ها و نمادهایی بهره می گیرندکه تداعی عینی حس ورود را بیان می کنند و در مواردی عقیم از حس معنا هستند.

ورودی یک شهر می تواند هویت خاص آن اقلیم را به روشنی بیان کند و زبانزد و شاخصه اصلی آن شهر باشد.باید باور داشته باشم و بدانیم که ورودی اولین دیدار را آغاز می کند.خلا حس ورودی بعنوان نمونه درشهرهای شمالی مانند محمود آباد ، نور ، رویان ، نوشهر و.....می تواند به یک مخاطب غیرآشنا بگویدکه هنوز در مسیر رسیدن به مقصد هستی و به شهری نرسیده ای.او تفاوت را در گذر از هر شهر حس و تجربه نمی کند و همه چیز را یکسان و برابر می بیند.آن وقت این ابهام در ذهن مخاطب غریبه به وقوع می پیوندد که چرا بیان می شود شهر .....شهر .....شهر... همه این ها که یکسره با هم در ارتباط هستند و در ذهن هیچ تمایزی برقرار نمی شود.عواقب خالی بودن این حس و ایجاد ابهام در ذهن مخاطب، رها شدگی و بی تفاوتی را پدید می آورد که به وفور میتوان در شهرها ملاحظه کرد.

علی طهرانچی

کارشناس ارشد معماری

بخش محیط خانه تبیان

منابع :

-مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری /جهانشاه پاکزاد

- سبک شناسی معماری ایرانی / محمد کریم پیرنیا/ غلام حسین معماریان

- آشنایی با معماری اسلامی ایران /محمد کریم پیرنیا/غلام حسین معماریان