تبیان، دستیار زندگی
رشد شتابان زندگی شهری طی چند دهه اخیر مشکلات فراوانی را برای شهرو شهروندان ایجاد کرده است
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

شهر سالم ، شهروند سالم


رشد شتابان زندگی شهری طی چند دهه اخیر مشکلات فراوانی را برای شهرو شهروندان ایجاد کرده است . افزایش فقر در شهرها، دسترسی ناكافی به مسكن و خدمات اصلی شهری، بیگانگی شهروندان از یکدیگر، ایجاد زاغه ها و مسكن های غیرقانونی، سیستم حمل و نقل ناكافی و نارسایی امكانات اصلی شهری، آلودگی های محیطی و غیره  نتیجه رشد سریع شهرنشینی در كشورهای جهان است كه گریبانگیر مجتمع های زیستی شده و سلامت جوامع شهری را به خطر انداخته است.

دغدغه ها و نگرانی ها ی ناشی از این مسایل، متخصصین امور شهری را بر آن داشت تا تمهیداتی جهت مهار این بحران بیاندیشند . یکی از این تمهیدات نظریه ی " شهرسالم " می باشد که اول بار توسط سازمان بهداشت جهانی و در دهه 1980 مطرح شد.برای آشنایی بیشتر با ویژگی های "شهر سالم" برآن شدیم تا گفتگویی کوتاه با آقای دکتر حسین ذبیحی ، استاد گروه شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی و قائم مقام سابق مرکز نظارت همگانی شهرداری تهران داشته باشیم ...

1.آقای دکتر به عنوان اولین سوال بفرمایید ، شهر سالم چگونه شهریست  و آیا تعریف مشخصی برای چنین شهری و جود دارد ؟

دکتر حسین ذبیحی

باید خدمتتان عرض کنم که تعاریف مختلفی در مورد شهر سالم بیان شده است .  از جمله سازمان بهداشت جهانی که شهر سالم را بدین شکل تعریف میکند : " شهر سالم شهریست که  محیطش را بهبود می بخشد و منابعش را توسعه می دهد ، بطوری که مردم بتوانند یکدیگر را در جهت نیل به بالاترین توانایی ها پشتیبانی کنند ." اما از دید بنده   شهر سالم ، شهریست منطبق بر اهداف زندگی سالم شهروندان در یک بستر سالم و پاک . که این تعریف به نظر من  ملموس تر می باشد. البته چنین شهری باید از استاندارهای قابل قبولی در بحث فضای سبز ، خدمات زیرساختی  مانند آب و دیگر نیازهای شهروندان و امکانات رفاهی مناسب جهت زندگی آرام برخوردار باشد. بنابراین در واقع شهری آرام و  بدور از ترافیک ، سر و صدا ، تنش و آلودگی های زیست محیطی ، از جمله آلودگی های صوتی ، بصری و محیطی  به عنوان یک شهر سالم تلقی می شود.

2. بنابراین  با توجه بیشتر  به تعریفی که از شهرسالم  بیان کردید می توان به شاخص ها و معیارهای چنین شهری دست پیدا کرد.

بله، همانطور که بیان شد در خصوص شاخص ها و معیارهای شهر سالم می توان به طور آیتم وار به این موارد اشاره کرد : عدم آلودگی های زیست محیطی ، هوای پاک جهت تنفس انسان ها ، آب پاک جهت آشامیدن ، شهری بدور از  آلودگی های صوتی وبصری  ، شهری بدور از ترافیک و تنش های شهری و شهری امن .  در واقع  هر ویژگی و معیاری  که بتواند شهر را به محیطی زیست پذیر برای انسان ها تبدیل کند  از ویژگی های شهر سالم است.

شهر سالم شهریست که محیطش را بهبود می بخشد و منابعش را توسعه می دهد، بطوری که مردم بتوانند یکدیگر را در جهت نیل به بالاترین توانایی ها پشتیبانی کنند.

3. در نتیجه برای رسیدن به یک شهرسالم باید از پشتوانه ی غنی علمی برخوردار بود . میخواهم بدانم نظریات مطرح در حوزه ی علوم شهری تا چه حد پشتیبان نظریه ی شهر سالم است؟

ببینید کلیه مباحث و نظریات نوین  وحتی قدیم شهرسازی  که نظریات نوین براساس آنها پی ریزی شده اند ، مانند نظریه های توسعه پایدار ، شهر امن ، شهر زیست پذیر ، نظریه رشد هوشمند و  دیگر نظریه های مطرح در این خصوص ، همگی در راستای نیل به زندگی سالم و پاک شهروندان  و رسیدن به جامعه ای سالم می باشند ،  که هرکدام به نوعی نظریه ی شهر سالم را پوشش می دهند.

4. آیا در خصوص موضوع  شهر سالم  ، تجربه موفق جهانی ویا ملی خاصی  وجود دارد؟

شهر

به اعتقاد اینجانب شهرهایی که تمهیداتی در ارتباط و انسجام بیشتر شهر و انسان با مواهب طبیعی  وطبیعت انجام داده اند می توانند  الگوی مناسب چنین شهری باشند . به طور کلی در جهان امروز ،  شهرهایی در مقیاس کوچک ودر اندازه ی متناسب یک شهر، برای  زیست انسانها بهتر می توانند در این راستا حرکت کنند . شاید بتوان مثال هایی را در مورد شهرهای کوچک در مقیاس کشورهایی مثل سوئد  و سوییس ذکر بکنیم ، مانند شهر یوتوبوری  به اصطلاح سوئدی و گوتنبرگ به اصطلاح انگلیسی  . چنین شهرهایی تا حدی موفق بوده  اند.اما  نمی توان از آنها تحت عنوان یک شهر کامل یاد کرد . ولی به طور نسبی می توان گفت که این تجربه ها موفق تر بوده اند . ولیکن متاسفانه در کشور خودمان  تا کنون نتوانسته ام شهری را پیدا کنم که بتوان آن را یک  شهر سالم دانست  . البته خیلی ها  شهرهای مختلفی را در ایران نام برده اند اما  من  زیاد به این قضیه معتقد نیستم که  بتوانیم معیارهای مذکور در خصوص شهر سالم را  ،  در شهرهای خودمان جستجو کنیم ولی امیدوارم که در آینده با پی ریزی تفکر اتی که در این راستا حرکت می کنند  بتوانیم شهرهای سالمی را برای کشورمان ایجاد کنیم.

5.به نظر شما کدام یک از شهرهای کشور ما ، پتانسیل بالاتری برای اجرای پروژه ی شهر سالم را دارند؟

متاسفانه کلانشهر های ایران  ، از جمله تهران و دیگر کلانشهرها  نمی توانند مثال خوبی برای بحث شهر سالم باشند  . اما به اعتقاد من شهرهایی در مقیاس کوچکتر  و در مقیاس انسانی تر مثل شهرهای سواحل دریای خزر، یا شهرهای کوچک مقیاس استانهای آذربایجان غربی وشرقی این پتانسیل را دارند که در این راستا حرکت کنند. یعنی از لحاظ مباحث زیست محیطی و مباحث اقلیمی در شرایطی قرار دارند که اگر روی آنها کار شود  و خطراتی که شرایط مناسب آنها را تهدید می کند کنترل شود ، امید است  که  انشالله در آینده بتوانیم در این مناطق شهرهای سالمی را  پی ریزی کنیم.

مشارکت مردم در صورتی می تواند واقعا اتفاق بیافتد که به مدیران شهری اعتماد داشته باشند و در کنار آن بر امور شهر خود آگاه باشند .یعنی دو شرط ایجاد اعتماد در شهروندان و بالابردن سطح آگاهی آنها در کنار هم ، در بحث مشارکت واقعی شهروندان بسیار مۆثر می باشد.

6. بنابراین با توجه به شرایط مناسب اقلیمی این شهرها داشتن رویکرد ایرانی- اسلامی نیز می تواند در خصوص ایجاد شهرهای سالم در این مناطق به ما کمک کند. نظر شما در این باره چیست؟ 

بله همین طور است .  باید عرض کنم که تلفیق و امتزاج  فرهنگ  ایرانی  و  تمدن عظیم ایران  و همچنین فرهنگ غنی اسلام  ، تحت عنوان فرهنگ ایرانی –اسلامی، برای نیل به چنین شهری  ترکیب بسیار موفقی می باشد  چراکه با توجه به تمدن غنی ایران  و سابقه غنی  معماران، حکیمان  و متخصصان طب سنتی و  دانشمندان علوم انسانی در ایران و نیز دستورات شفاف  دین مبین اسلام  به ویژه از مجاری قرآن و احادیث می توان  به فاکتورهایی  دست پیدا کنیم  که براساس آنها الگوی مناسبی  برای رسیدن به جامعه و شهر سالم داشته باشیم.

7. آقای دکتر ، از آنجا که یکی از اصول مطرح در بحث شهر سالم ، نقش مردم و مشارکت شهروندان است ، به نظر شما چگونه می توان مردم را به مشارکت هر چه بیشتر در امور شهرشان تشویق کرد ؟

بله ، یکی از مباحثی که  در ایجاد یک شهر سالم تأثیرگذار است  مشارکت واقعی شهروندان می باشد. تجربه ی این حقیر در چند سال فعالیت در سمت قائم مقام  مرکز نظارت همگانی شهرداری تهران  ، (مجموعه ای که با هدف مشارکت مردم راه اندازی شده است ) ، می رساند که  مشارکت مردم در صورتی میتواند واقعا اتفاق بیافتد  که به مدیران شهری اعتماد داشته باشند  و در کنار آن بر امور شهر خود آگاه باشند .یعنی دو شرط ایجاد اعتماد در شهروندان و بالابردن سطح آگاهی آنها  در کنار هم ، در بحث مشارکت واقعی شهروندان بسیار مۆثر می باشد.

8. پس اینجا  اهمیت نقش متخصصان و مدیران شهری  مطرح می شود. ممنون میشوم  که  در پایان کمی هم دراین باره برایمان صحبت کنید.

به طور طبیعی  نقش مدیران  و متخصصان شهری دراین خصوص از دوجنبه حایز اهمیت است  اول عمل کردن به وظایف و خدمت صادقانه ی این عزیزان به مردم  که موجب ایجاد و افزایش  اعتماد مردم به آنها و همان طور که بیان شد در نهایت باعث مشارکت بیشتر مردم خواهد شد. دوم اگاه کردن  و آموزش و اطلاع رسانی  صحیح به شهروندان  وشفاف سازی امور. رعایت  این دو مورد توسط مدیران شهری، می تواند بستر مناسبی را برای مشارکت واقعی و آگاهانه ی مردم در راستای ایجاد شهر سالم  و جامعه ی سالم فراهم کند.

مصاحبه: زینب محسنی نیا

بخش محیط شهر تبیان