تقوا، ریشه و اساس مسجد
خداوند به پیامبرش دستور می‌دهد تا در مسجدی که برای زیان رساندن به مسلمانان و گستردن کفر و الحاد در جامعه اسلامی بنا شده است، هرگز قیام به عبادت نکند و به جای آن، شایسته است که پیامبر (ص) در مسجدی به نماز بایستد که بر اساس تقوا و هدفی الهی بنیاد شده است.
وَالَّذِینَ اتَّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرَارًا وَكُفْرًا وَتَفْرِیقًا بَیْنَ الْمُۆْمِنِینَ وَإِرْصَادًا لِمَنْ حَارَبَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ غڑ وَلَیَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلَّا الْحُسْنَىٰ غ– وَاللَّهُ یَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ # لَا تَقُمْ فِیهِ أَبَدًا غڑ لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَىٰ مِنْ أَوَّلِ یَوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فِیهِ غڑ فِیهِ رِجَالٌ یُحِبُّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا غڑ وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرِینَ. (1)
منافقان کسانی هستند که مسجدی ساختند به قصد زیان رساندن بر پیامبر و مۆمنان، و تقویت کفر و ایجاد جدایی میان مۆمنان، و کمین‌گاه برای کسانی که با خدا و پیامبرش از پیش مبارزه کرده بودند. آنان سوگند یاد می‌کنند که نظری جز نیکی نداشته‌ایم، اما خداوند گواهی می‌دهد که آنان دروغ می‌گویند، هرگز در آن، به نماز نایست. آن مسجدی که از روز نخست بر اساس تقوا بنا شده، شایسته‌تر است که در آن به نماز قیام کنی؛ در این مسجد، مردانی هستند که دوست دارند پاک و منزه باشند و خداوند پاکیزگان را دوست دارد.
این آیات در شأن گروهی از منافقان است که با توطئه‌های ابو عامر مسیحی و برای تحقق بخشیدن به اهداف شوم و نقشه‌های شیطانی خود، به ساختن مسجدی در مدینه اقدام کردند که بعداً به نام مسجد ضرار معروف شد؛ ماجرا از این قرار است که به هنگام ظهور قدرتمند اسلام در مدینه، ابو عامر به شدت ناراحت شد، وی برای مبارزه با اسلام، با منافقان اوس و خزرج همکاری صمیمانه‌ای آغاز کرد. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) هنگامی که از نقشه‌ها و اهداف وی آگاه شد، در صدد تعقیب وی بر آمد، ابو عامر از مدینه گریخت و به مکه آمد و از آنجا به طائف و سرانجام به شام رفت و در آنجا رهبری منافقان مدینه را بر عهده گرفت؛ او در نامه‌ای به منافقان مدینه نوشت که لشکری از سپاهیان رم به کمکشان خواهد آمد تا محمد (صلی الله علیه و آله) و یارانش را از مدینه خارج سازند.
همچنین از آنان خواست برای خود مسجدی نزدیک مسجد قبا بسازند و در موقع نماز، آنجا گرد آیند و زیر نقاب مسجد، برنامه‌های خود را عملی کنند.
هنگامی که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) عازم غزوه تبوک بود، گروهی از این منافقان به نزد آن حضرت آمدند و به بهانه اینکه افراد ناتوان و بیمار و پیرمردان از کار افتاده نمی‌توانند در شب‌های بارانی و سرد زمستانی به مسجد قبا بیایند، از پیامبر (صلی الله علیه و آله) خواستند تا اجازه دهد که مسجدی در میان قبیله خود (بنی سالم) بسازند؛ پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: اکنون آماده نبردم و اگر به خواست خداوند متعال بازگشتم، پیش شما خواهم آمد و با شما در آن نماز خواهم گذارد.
منافقان در غیاب پیامبر (صلی الله علیه و آله) ساختمان مسجد را به پایان رساندند، پس از جنگ تبوک، نزد حضرت (صلی الله علیه و آله) آمدند و گفتند: دوست داریم که پیش ما بیایید و با ما در آن مسجد نماز بخوانید؛ حضرت فرمود: لباس مرا بیاورید تا بپوشم و با آنان بروم.
در این هنگام، آیات فوق نازل شد و پرده از نقشه پلید آنان برداشت؛ بی‌درنگ پیامبر (صلی الله علیه و آله) گروهی از اصحاب را خواندند و به آنان دستور دادند که مسجد را آتش بزنند و بقایای آن را ویران کنند و به جای آن، برای مدتی محل زباله شد. (2)
همان‌گونه که از این آیات بر می‌آید، بنیان‌گذاران این مسجد، در زیر نقاب این نام مقدس، اهداف شومی را دنبال می‌کردند. بر این اساس، خداوند به پیامبرش دستور می‌دهد که در چنین مسجدی که برای زیان رساندن به مسلمانان و گستردن کفر و الحاد در جامعه اسلامی بنا شده است، هرگز قیام به عبادت نکند و به جای آن، شایسته است که پیامبر (صلی الله علیه و آله) در مسجدی به نماز ایستد که بر اساس تقوا و هدفی الهی بنیاد شده است. به اعتقاد مفسران و تایید روایات معصومان علیهمالسلام، مراد از این مسجد، همان مسجد قبا است که در مقایسه با مسجد ضرار آمده است. (3)
هر چند بنا بر روایات که از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) نقل شده است (4)، این احتمال نیز وجود دارد که مراد، مسجد رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) باشد؛ اما با توجه به تعبیر اول یوم در این آیه شریفه و با توجه به اینکه مسجد قبا نخستین مسجدی بود که پس از هجرت نبوی ساخته شد، احتمال اول، مناسب‌تر به نظر می‌رسد. سپس قرآن به ویژگی دیگر این مسجد اشاره کرده و فرموده است: (فیه رجال یحبون ان یتطهروا...).
در اینکه مراد از طهارت در این آیه، پاکیزگی صوری و اجتناب از پلیدی‌های ظاهری است یا پاک شدن از گناهان و طهارت معنوی، در میان مفسران، اختلاف است. (5) پاره‌ای از روایات، طهارت ظاهری را تایید می‌کند (6). البته این روایات، دلیل بر منحصر بودن مفهوم آیه به این مصداق نیست، یعنی ممکن است منظور از طهارت در اینجا، هر گونه پاکیزگی از صوری و معنوی باشد.
در هر صورت، از این بحث چنین بر می‌آید: مسجد که کانون ایمان و تقوا و محیط پاکی و قداست و مرکز تبلور عبودیت و نیایش در برابر پروردگار جهان است، بایسته است که شالوده و اساس آن بر تقوا و پاکی بنا شده باشد و پاسداران و دست‌اندرکاران آن، افرادی مۆمن، پرهیزکار و مصمم باشند و هر گاه بنایی برای اغراض ناپاک با نام مقدس مسجد به وجود آید، باید برای از بین بردن آن کوشید، چنانکه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) دستور ویران کردن و به آتش کشیدن مسجد ضرار را صادر فرمودند.
برگرفته از: کتاب جایگاه مساجد در فرهنگ اسلامی
پی‌نوشت:
1- سوره توبه / 107 - 108.
2- واحدی نیشابوری، علی: اسباب النزول، ترجمه محمد جعفر اسلامی، انتشارات بنیاد علوم اسلامی، تهران، صص 175 و 176.
3- المیزان، ج 9، ص 622.
4- تفسیر الضوح رازی، ج 5، ص 253.
5- مجمع‌البیان، ج 5، ص 73.
6- المیزان، ج 9، ص 622.
باشگاه کاربران تبیان - ارسالی از: زیباصداقت
برگرفته از گروه: نماز
مطالب مرتبط:
چگونه کودک خود را نمازخوان کنیم؟
چگونه کودکان را به نماز علاقه‌مند کنیم؟
هنگام نماز خود را در محضر خدا ببینیم
نماز در هیچ حالى نباید ترك شود
به فكر نمازت باش، مثل شارژ موبایلت!
دنیا و آخرت می‌خواهی، نماز شب بخوان!
نماز جماعت، پرشورترین عبادت دسته‌جمعی
شرافت و بزرگی مۆمن، در نماز شب
مثل این دختر بچه، نماز می‌خوانیم؟
برای حضور قلب در نماز تمرین کنیم
چرا اول وقت حالِ نماز خواندن نداریم؟
چرا نمی‌توانیم برای نماز شب بلند شویم؟
هیچ عبادتى به اندازه نماز تبلیغات ندارد
