تبیان، دستیار زندگی
سیما و منظر شهری داری ابعاد و ویژگی های مختلف فیزیکی ، اجتماعی ، فرهنگی و اقتصادی می باشد ، که هریک نقش حایز اهمیتی در شکل گیری آن ایفا میکنند.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

منظر شهری در یک نگاه

بررسی مفاهیم و مبانی سیما و منظر شهری


سیما و منظر شهری داری ابعاد و ویژگی های مختلف فیزیکی ، اجتماعی ، فرهنگی و اقتصادی می باشد ،  که هریک نقش حایز اهمیتی در شکل گیری آن ایفا میکنند.

سیمای شهری

در سرزمین ما، شهر مفهومی عمیق دارد که در شکل سنتی خود منشا برکات فراوان بوده است. شهرها مظاهر تولیدات یک پهنه ی جغرافیایی محسوب می شوند و شهروندان آن ها کسانی بوده اند که سیر منطقی جریان تولیدات روستایی به شهرها و خدمات شهری به روستاها را به شکل کمابیش قابل مطالعه و ملموس ارائه داده اند.

در گذشته، شهر از یک سو بازار بوده و از سوی دیگر" ارگ"( مظهر حکومت) و از طرف دیگر مرکزی برای فروش فرآورده ها و صنایع یک پهنه محسوب می شده ؛ به طوری که همبستگی قومی هنوز در بسیاری از نقاط این سرزمین مرسوم و پرطرفدار است.

جزء موارد نادری بود اینکه یک فرش اصفهانی بهای حقیقی خود را در بازار کل سرزمین از دست بدهد و بدین ترتیب صنایع روستایی و شهری در یک منفعت پنهان" قومی" و یا " جغرافیایی" و ... شریک یکدیگر شده و به یغمای یکدیگر و یا بی اعتباری آن رضا یت نمی دادند .هنوز نیز ما در زبان فارسی برای گران بهاتر نمودن یک صنعت سنتی، پسوند ناحیه ی آن را به کار می بریم. به عنوان مثال: قالی کاشان، نقره اصفهان، خنجر زنجان و ...

در گذشته، شهر از یک سو بازار بوده و از سوی دیگر" ارگ"( مظهر حکومت) و از طرف دیگر مرکزی برای فروش فرآورده ها و صنایع یک پهنه محسوب می شده ؛ به طوری که همبستگی قومی هنوز در بسیاری از نقاط این سرزمین مرسوم و پرطرفدار است

متاسفانه در دهه های اخیر، این جایگاه سنتی شهرها کم رنگ شده و به یک نهاد بازاری غیر مولد یا وابسته به مصرف بی رویه ی منابع و تولیدات داخلی و هم چنین کالاهای خارجی تبدیل شده است. بدیهی است در این جایگاه جدید با توجه به رواج فرهنگ سرمایه داری و مصرف گرایی ( در بعد اقتصاد شهری) و فرهنگ غرب گرایی و بی بند وباری ( در بعد جامعه شهری)، شکل بیمارگونه شهرها( به خصوص کلان شهرهایی همچون تهران، اصفهان، شیراز، تبریز، مشهد و...) را به شکل کنونی شاهد باشیم.

با نگاهی گذرا به ساختار فرهنگی و اجتماعی کشور و محورهای اصلی برنامه های پنج ساله ی توسعه ی فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی، مشاهده می کنیم توسعه ی اقتصادی واجتماعی که اساس آن فرهنگ اسلامی و اعتقاد راسخ به "انسان" و ارزش والای آن است، مستقل از هر گونه تهاجم فرهنگی تدوین شده است. ولی این نگرش هنوز در سیما و منظر شهرهای ما قابل رویت نیست.

به طور کلی منظر شهری را می توان در ابعاد مختلف به شرح زیر، مورد بررسی و ارزیابی قرار داد:

الف) بعد فرهنگی

نماد فرهنگ یک جامعه باید در سیما و منظر یک شهر تجلی یابد. در یک نگاه کلی، ساختار عناصر سازنده سیمای شهری ( شامل ساختمان ها، خیابان ها، میادین، فضاهای تفریحی، پارک ها، فضاهای سبز عمومی و ...) باید همسویی لازم را با فرهنگ آن جامعه ایجاد نماید. به عنوان نمونه وجود ساختمان هایی با عملکرد فرهنگی ( از جمله مساجد، حسینیه ها، کتابخانه ها، فرهنگسراها و...) و یا وجود نمادهای فرهنگی در میادین و پارک ها ( شامل مجسمه های مشاهیر، اساتید علوم انسانی، معماری و...) در سیمای کلی شهر، نشانه هایی ازهویت فرهنگی جامعه می باشند. تقویت این نشانه ها و تاثیرگذاری عملکرد آن ها در جامعه، منظر شهری را از یک هویت فرهنگی قوی برخوردار خواهد نمود.

سیمای شهری

ب) بعد اجتماعی

روابط اجتماعی برمبنای فرهنگ اصیل اسلامی و ملی می تواند در نمای بخش های مختلف جامعه ( محیط کسب و کار، فضاهای عمومی، مراکز و پارک های تفریحی، واحدهای همسایگی{ شامل محله ها، مجموعه های آپارتمانی} و...) جلوه گر باشد. تعریف صحیح از این روابط در فضاهای مختلف شهری و رعایت اصول مکان یابی مناسب و ارتباط منطقی با کاربری های همجوار، هدایت گر تعامل و همبستگی اجتماعی شهروندان خواهد شد. به عنوان مثال، پیش بینی فضاهای لازم ( همچون فضاهای دوستی) در مراکز محله ها به منظور برقراری ارتباط بین اهالی آن محله، منجر به ایجاد منظرمناسبی از روابط اجتماعی محله ی مورد نظر خواهد شد.

ج) بعد اقتصادی

اقتصاد مولد و کارآمد که پایه گذار عدالت اجتماعی باشد، امروزه به عنوان مهم ترین عامل شکل دهنده ی سیما و منظر شهری است. جوامع برخوردار، نیمه برخوردار و محروم را می توان به سادگی از محیط فیزیکی زندگی آن ها شناخت. محله های مختلف شهر نیز بر همین اساس تعریف می شوند؛ به طوری که این اختلاف اجتماعی تضادهای زیادی در مناطق مختلف شهر ایجاد می نماید که ثمره ی آن سیما و منظر ناهمگون شهری است.

روابط اجتماعی برمبنای فرهنگ اصیل اسلامی و ملی می تواند در نمای بخش های مختلف جامعه ( محیط کسب و کار، فضاهای عمومی، مراکز و پارک های تفریحی، واحدهای همسایگی{ شامل محله ها، مجموعه های آپارتمانی} و...) جلوه گر باشد. تعریف صحیح از این روابط در فضاهای مختلف شهری و رعایت اصول مکان یابی مناسب و ارتباط منطقی با کاربری های همجوار، هدایت گر تعامل و همبستگی اجتماعی شهروندان خواهد شد

د) بعد کالبدی

در منظر شهری، کلیه ی ارزش ها و اندیشه های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی به صورت فیزیکی و کالبدی نمایان گر می شوند. به تعبیری توجه به طراحی مناسب قالب  کالبدی  برای نمایش این ارزش ها و اندیشه ها، می تواند سیما و منظر شهری را از جلوه ای هماهنگ و تاثیرگذار برخوردار نماید.

از مطالب عنوان شده این چنین استنتاج می شود که سیما و منظر یک شهر تحت تاثیر عوامل مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و فیزیکی شکل می گیرند. در صورتی که در طراحی نمادها و نشانه ها که به صورت فیزیکی نمایان می شوند، اگر هماهنگی و همسویی با عوامل تاثیرگذار فوق برقرار شود، هویت شهری جلوه گر می شودد. به عنوان نمونه می توان به شهرهای اصفهان، مشهد، شیراز، قم، همدان و ... اشاره نمود که هر کدام با مجموعه ای از نمادها و نشانه های تاریخی، مذهبی و ملی، جلوه ای از هویت های فرهنگی و تاریخی کشورمان را به نمایش گذاشته اند. به عنوان مثال: مجموعه ی تاریخی میدان امام (ره) در اصفهان، مجموعه حرم امام رضا(ع) و اطراف آن در مشهد، مجموعه حرم حضرت معصومه (س) در قم، حافظیه و سعدیه در شیراز، بوعلی سینا، باباطاهر وهگمتانه در همدان و...

مهندس  فرهاد محلاتی
بخش محیط شهر تبیان