10 نکته تغذیه‌ای در دوران شیمی ‌درمانی

شیمی‌درمانی معمولاً افراد را ضعیف و کم انرژی می‌کند. به طوری که فرد همواره احساس خستگی و بی‌حالی دارد. هرگز نگذارید که این خستگی مانع غذا خوردن بیمار شود.

نقش تغذیه در ابتلا به بیماری‌های مختلف و مخصوصاً بیماری‌های مزمنی مانند دیابت، چربی خون، پوکی استخوان و البته انواع سرطان‌ها که امروزه درصد قابل‌توجهی از جامعه ما را نیز درگیر کرده‌اند بر هیچ‌کس پوشیده نیست؛ اما خوشبختانه تغذیه و رژیم غذایی مصرفی ما در بهبود این بیماری‌ها و خلاصی از آن‌ها هم به کمک ما می‌آیند و ما فقط باید بدانیم که چگونه از آن کمک بگیریم. پس اگر خدای ناکرده شما یک بیمار تحت درمان با شیمی‌درمانی هستید و یا در نزدیکان خود فردی مبتلا به این بیماری را دارید قطعاً می‌دانید که درمان با روش شیمی‌درمانی تأثیرات جدی و قابل‌توجهی را بر دستگاه گوارش خواهد داشت. عوارضی مانند اسهال، استفراغ، نفخ و یبوست از جمله ناراحت‌کننده‌ترین عوارض شیمی‌درمانی‌اند و نتیجه همه‌ی آن‌ها چیزی نیست جز بی‌اشتهایی، لاغری و در نتیجه تهدید سلامتی؛ اما خوشبختانه روش‌هایی وجود دارد که با کمک آن‌ها می‌تواند این عوارض ها را به حداقل رساند.

نکات بسیار مهم در تغذیه بیماران شیمی‌درمانی

1- حجم‌های کوچک غذا را مصرف کنید

ما خیلی جاها از اهمیت مصرف غذاها در حجم‌های کوچک به شما گفته‌ایم؛ اما به جرات می‌توان گفت که ارزشمندترین و مهم‌ترین اهمیت آن در دوران شیمی‌درمانی است. حجم‌های غذایی باید کوچک ولی در دفعات مکرر باشد. گوشت‌ها، سبزیجات پخته‌شده و غلات کامل می‌توانند انتخاب خوبی باشند. شاید شما فکر کنید بیمار در این شرایط نیاز به غذاهای پرکالری و روغنی دارد؛ اما این کاملا غلط است و مصرف غذاهای پرچرب و پر فیبر مثل میوه و سبزی تازه باعث تأخیر در تخلیه معدی و در نتیجه بدتر شدن نفخ و تهوع و استفراغ خواهد شد.

2- میان‌وعده های سبک را انتخاب کنید

شیمی‌درمانی معمولاً افراد را ضعیف و کم انرژی می‌کند. به طوری که فرد همواره احساس خستگی و بی‌حالی دارد. هرگز نگذارید که این خستگی مانع غذا خوردن بیمار شود. از میان‌وعده‌های سبک و پر انرژی استفاده کنید و فراموش نکنید مهم‌ترین هدف در تغذیه بیمار تامین انرژی او است. آجیل و مغزها، پاپ کورن ساده، پنیر و کراکرهای گندمی، کره بادام‌زمینی و نان تست گندم، ماست، موز، انواع توت‌ها و بستنی‌ها همگی می‌توانند انتخاب‌های خوبی برای میان‌وعده باشند.

3- تغییر مزاج بیمار را در نظر بگیرید

در این دوران معمولاً مزاج فرد تغییر می‌کند و بسیار می‌بینم که غذایی که فرد به آن علاقه شدید داشته کاملا برای او منفور می‌شود. تغییر مزاج چیزی است که باید در انتخاب غذاها به آن کاملا توجه داشت. خیلی وقت‌ها اختلالات چشایی و تغییرات احساس چشایی فرد به طعم‌ها دلیل این تنفر غذایی است که البته عارضه‌ی معمول شیمی‌درمانی در نظر گرفته می‌شود.

4- زمانی که بی‌اشتهایی مشکل اصلی بیمار شماست

در زمان بی‌اشتهایی هدف اصلی رساندن کالری کافی به بیمار است. معمولاً در این دوران تنفرهای غذایی بیمار علت اصلی این بی‌اشتهایی‌اند و یکی از شایع‌ترین آن‌ها تنفر به گوشت قرمز است که منبع مهمی از کالری و پروتئین می‌باشد. در این شرایط لازم است کالری و پروتئین بیمار از طریق مصرف سایر منابع پروتئینی مانند تخم‌مرغ، گوشت مرغ، ماهی، لبنیات کم چرب و حبوبات کاملا پخته‌شده تامین شود.

5- تحرک و فعالیت

تحرک بیمار نقش مهمی در وضعیت گوارشی او دارد. درست است که این بیماران معمولاً دارای احساس ضعف و خستگی هستند اما راه رفتن آرام حتی برای 10 دقیقه در بهبود گوارش فرد بسیار کمک‌کننده خواهد بود. فراموش نکنید دراز کشیدن بعد از مصرف غذا خیلی وقت‌ها باعث برگشت اسید معده شده و وضعیت تهوع و استفراغ فرد را بدتر می‌کند. به همین خاطر توصیه می‌شود که فرد بعد از مصرف غذا حداقل برای 30 دقیقه بنشیند و یا نهایتاً در زاویه 45 درجه استراحت کند.

6- نوشیدن آب و هیدراته بودن

همان طور که گفتیم شیمی‌درمانی با تغییر احساس چشایی و بی میلی فرد نیز تغذیه را برای فرد مشکل تر می‌کند. متأسفانه یکی از مهم‌ترین این تغییرات بی میلی به مصرف آب است و این خود می‌تواند مشکلی بزرگ به اندازه تمام مشکلات دیگر موجود در شیمی‌درمانی باشد. اگر نوشیدن آب برای بیمار شما هم به یکی مشکل و تنفر تبدیل شده بد نیست نوشیدنی‌های طعم‌دار و مخصوصاً آب و آب لیمو را امتحان کنید.

آب میوه‌ها هم می‌توانند انتخاب مناسبی باشند اما انواع طبیعی آن‌ها. آب میوه‌های صنعتی و نوشابه‌های حاوی قندهای مصنوعی مخصوصاً در زمانی که فرد از عارضه‌ی اسهال شیمی‌درمانی رنج می‌برد می‌توانند شرایط را بدتر کنند. از طرفی فراموش نکنید مصرف آب در حال غذا خوردن و با شکم پر اصلاً توصیه نمی‌شود و احتمال تهوع و استفراغ فرد را نیز افزایش می‌دهد.

7- مبارزه با یبوست

دوره‌های متناوب یبوست و اسهال از عوارض شایع شیمی‌درمانی است. همان طور که گفتیم در صورتی که فرد مبتلا به تهوع و استفراغ هم باشد مصرف میوه‌ها و سبزی‌ها در حجم بالا توصیه نمی‌شود. در این شرایط تنها راه رفتن و فعالیت است که می‌تواند درمان یبوست باشد. تنها 20 دقیقه راه رفتن حتی آرام می‌تواند درمان این وضعیت باشد؛ اما در صورتی که تهوع و استفراغ فرد شدید نیست مصرف حجم‌های کوچک از میوه‌های پخته‌شده می‌تواند کمک کننده باشد.

8- در انتخاب لبنیات دقت کنید

خیلی وقت‌ها می‌بینیم که دوستداران شیر و لبنیات در طی دوران شیمی‌درمانی با مصرف حتی مقدار کمی از آن دچار اسهال و علائم گوارشی جدی می‌شوند. علت آن ابتلا به وضعیت لاکتاز دفیشنسی یا همان عدم تحمل لاکتوز در نتیجه‌ی شیمی‌درمانی است. بهتر است در این دوران از مصرف شیر و لبنیات خودداری شود. البته فراموش نکنید که در صورتی که فرد مرحله‌ی اسهال و استفراغ شدید بعد از شیمی‌درمانی را گذرانده و در حال حاضر در وضعیت آرام به سر می‌برد، ماست پرچرب و البته پاستوریزه در مقادیر کوچک می‌تواند یک انتخاب پرکالری مناسب برای فرد باشد.

9- زنجبیل را به غذاها اضافه کنید

مطالعات اخیر نشان داده‌اند که زنجبیل در کاهش تهوع ناشی از شیمی‌درمانی نیز بسیار تأثیرگذار است. حتی تأثیرگذارتر از خیلی داروهای درمانی. بد نیست آن را به غذای بیمار اضافه کنید تا تأثیر واقعی آن را ببینید. برای این منظور کافی است تنها یک هشتم قاشق چای‌خوری زنجبیل را به غذا و یا چای اضافه کنید.

10- مکمل‌ها را هم فراموش نکنید

اگرچه دریافت ویتامین‌ها و مواد معدنی از مواد غذایی طبیعی همواره ارزشمندتر از دریافت مکمل‌ها است اما برای بیماران تحت درمان با شیمی‌درمانی که تمایل زیادی هم به غذا خوردن ندارند دریافت مکمل‌ها معمولاً ضروری خواهد بود. در انتخاب یک مولتی‌ویتامین به محتوای ویتامین D، ویتامین‌های B، آهن، اسیدفولیک، کلسیم و زینک آن توجه ویژه داشته باشید. مکمل‌های حاوی سلنیوم، ویتامین E و ویتامین C همچنین نقش مهمی در سم‌زدایی بدن و کاهش عوارض شیمی‌درمانی بر عهده دارند. البته در خصوص مصرف این مکمل‌ها در زمان شیمی‌درمانی حتماً نحوه و مقدار مصرف آن را حتماً از پزشک معالج و یا رژیم درمان خود بپرسید زیرا خیلی از داروها و مکمل‌هایی که شما مصرف آن‌ها را بدون ضرر تصور می‌کنید با داروهای شیمی‌درمانی دارای تداخل دارویی هستند.

الهه گودرزی

بخش تغذیه و آشپزی تبیان