چقدر با لباس های گران قیمت در ارتباطی؟!
در میان همه جوامع به خصوص مسلمانان، بزرگانی زندگی می کردند که تجربه ها، حکمت ها و علوم ارزنده خود را در اختیار فرزندان و شاگردانشان به ارمغان گذاشته اند؛ چه بسیار کتبی که سخنان حکیمانه بزرگان را در خود جای داده اند و بر هر انسانی لازم است که به این کتب مراجعه و نیازهای روحی خود را برطرف سازد.
حکمت از نظر حکماء و مفسرین
حكمت در نزد مفسرین، احكام دین است و گویند (یُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ) به این معنى اشاره دارد و در نزد حكماء عبارت است از علم به اعیان موجودات به آن نحوى كه در واقع مىباشند به قدر طاقت بشرى، و بعضى دیگر آن را كلام موافق با حق و واقع تفسیر کرده اند و لقمان را به اعتبار تعریف سوم حکیم خوانده اند و آتیناه الحكمه به این معنى تفسیر شده است.
حکمت در کلام امیرالمومنین علی (علیه السلام)
در كلام امیر آمده است :«الحكمة ضالة المومن فخذ الحكمة و لو من اهل النّفاق» (1) حکمت گمشده مومن است پس حکمت را فراگیرید گرچه از اهل نفاق باشد، زیرا ملاک ارزیابی گفتار حق و یا باطل، آن است که انسان باید حق را اقتباس و از باطل پرهیز کند. رسول الله (صلی الله علیه و آله) فرمود:«خذوا الحق من اهل الباطل و لا تاخذوا الباطل من اهل الحق، کونوا نقاد الکلام»(2) حق را از اهل باطل اخذ کنید و باطل را از اهل حق دریافت نکنید، نقاد سخن باشید.
از این روایت چند نکته قابل استفاده می باشد:
1ـ معیار گزینش هر چیزی حق است اگرچه از اهل باطل باشد در نتیجه کلام کسی که اهل اسلام نیست یا چهره مناسبی در اجتماع ندارد، نباید تخطئه شود بلکه باید آن را شنید و مورد محک قرار داد.
2ـ چه بسا افرادی که خود را داعی حق می دانند و کلام باطل می گویند در نتیجه نباید کلام این افراد را بدون تأمل قبول کرد بلکه باید با ملاک های عقلی مورد سنجش قرار داد و بعد از صحت آن را قبول کرد.
3ـ حق ممکن است در دست اهل ناحق باشد لذا اینگونه نیست که همه افکار فرد اهل باطل را ردّ کرد بلکه ممکن است کلام حقی را بگوید.
4ـ در نهایت آنچه خواسته همه انبیا و ادیان الهی است نقاد کلام شدن و جنس شناس شدن است. تکامل و رشد افکار به وسیله نقد کلام صورت می گیرد و در صورتی که آزادی بیان و تفکر نباشد و تنها یک فکر بر جامعه حاکم باشد دیگر چه جای نقد و بررسی کلام خواهد بود.
از این رو فرمودند: «انظر الی ما قال و لاتنظر الی من قال » (3) علی (علیه السلام) فرمود: «خذوا الحکمة ولو من المشرکین » (4) حکمت را فرا بگیرید اگرچه از مشرکین باشد. انسان مومن اندیشه های حکیمانه را از هر که باشد فرا می گیرد، حتی اگر مشرک یا منافق باشد.
امیرالمومنین در جای دیگری حکمت را به درخت تشبیه کرده که ثمره آن بر زبان جاری می شود:«الحكمة شجرة تنبت فی القلوب، و تثمر على اللّسان» (5) حكمت درختى است كه مىروید در دلها و ثمر مىدهد بر زبان یعنى حكمت درختى است كه در زمین دلها مىروید، و ثمرش بر زبان هویدا مىگردد و از ثمر حاصل بر زبان حكمت ثابت در قلب دانسته مىشود.
پس مراد آن است كه حكمت درختى است كه محل غرس آن دل است و تخم آن را باید در زمین قلب كاشت، و ثمره اش بر شاخه های زبان پدیدار می شود، و میوه آن درخت را می توان از شاخه های زبان چید.
حکمت در احادیث و اخبار
امام علی(علیه السلام) در جمعی حضور داشتند و فرزندانش حسن و حسین نیز در آن جمع بودند و حضرت با آنها بحث علمی می فرمود و همچنین سوالاتی از آن دو می پرسید و هر یک از آنان با عباراتی کوتاه جواب های حکیمانه می دادند. سپس حضرت متوجه یکی از اصحاب خود شد و فرمود:عَلِّموا هذِهِ الْحِکمَ أَوْلادَکمْ فَإِنَّها زِیادَةٌ فِی الْعَقْلِ وَ الْحَزْمِ وَ الرَّأی؛ (6)این سخنان حکیمانه را به فرزندان خودتان بیاموزید، زیرا موجب تقویت عقل و مآل اندیشی و رأی صائب آنان می گردد.
علی (علیه السلام) فرمودند:«عَلَیک بِالْحِکمَةِ فَانَّها الْحُلْیةُ الفاخِرَةُ» (7)بر تو باد به فراگیری حکمت، زیرا که آن لباس گرانقیمتی است.
علی (علیه السلام) فرمودند:«کلُّ شَیءٍ یمُلُّ ما خَلا طَرائِفَ الْحِکمْ» (8)همه چیز ملال آور است، جز ظرایف حکمت ها.
علی (علیه السلام) فرمودند:«لَوْ اُلْقِیَتِ الْحِكْمَةُ عَلَى الْجِبَالِ لَقَلْقَلَتْهَا» (9) اگر حكمت را بر كوهها بریزند، آنرا از جاى مىكند، حركت مىدهد.
علی(علیه السلام) فرمودند:«مِنْ خَزَائِنِ الْغَیْبِ تَظْهَرُ الْحِكْمَةُ» (10) از خزینههاى غیبى حكمت ظاهر مىگردد.
رسول اكرم (صلى الله علیه وآله) مىفرماید: «كاد الحكیم اَن یكون نبیا» (11) حكیم نزدیك است كه پیامبر باشد.
«من وصیة لقمان لابنه؛ یا بنى تعلّم الحكمة تشرف بها فان الحكمة تدل على الدین و تشرف العبد على الحر و ترفع المسكین على الغنى و تقدم الصغیر على الكبیر...»(12)، از وصایاى لقمان به پسرش است: اى فرزندم حكمت را بیاموز تا بدان شرافتیابى، زیرا حكمت بهسوى دین هدایت مىكند و برده را بر آزاد شرافت مىبخشد و مسكین را بر ثروتمند برترى مىدهد و صغیر را بر كبیر مقدم مىدارد.
کلام آخر:
حكمت شجریست روید اندر دل تو گردیده دفین تخم او در گل تو
چون سیب و بهى پر ثمر و پربار است از شاخ زبان پدید، این حاصل تو
پی نوشت ها:
1ـ نهج البلاغه،حکمت77.
2ـ بحارالانوار، ج2، ص 96.
3ـ کنزالعمال، ح 42218.
4ـ بحارالانوار، ج2، ص 97.
5ـ غررالحکم، ج 7، ص 78.
6ـ بحارالانوار، ج 72، ص 194.
7ـ غررالحکم، ص 227.
8ـ غررالحکم، ج 7، ص 79.
9ـ میزانالحكمه، ج 2، ص 491.
10ـ همان.
11ـ همان.
12ـ همان.
فرآوری: زهرا انصاری نسب
بخش نهج البلاغه تبیان
منابع:
شرحصدودهكلمهازكلماتامیرالمومنین(علیهالسلام)، حجت هاشمی خراسانی.
سایت حوزه
مطالب مرتبط:
