عاقبت کسانی که همه را دزد و حرام خور می بینند
کسانی که بدون دلیل به دیگران بدگمان شده و به مۆمنان تهمت میزنند، باید بدانند که دچار گناه بزرگی شده و باید به سرعت از گناه خود توبه کرده و از کسی که به او تهمت زدهاند، حلالیت بطلبند.
سوء ظن و بدگمانى آثار فردى و اجتماعى و معنوى زیانبارى به دنبال دارد و به همین دلیل در دین مقدس اسلام، به آن توجه ویژهاى شده و اهل ایمان را سخت از آن برحذر داشتهاند. بدگمانى به دیگران سرچشمه گناهان بزرگى چون تجسّس از كار و حال دیگران، غیبت، تهمت، حسادت و كینهتوزى نسبت به دوستان و اهل ایمان مىگردد و لذا خداوند متعال در قرآن كریم مىفرماید: «اى مۆمنان! از بسیارى از گمانها بپرهیزید. به راستى كه برخى از گمانها، گناه مىباشد و نیز تجسس و غیبت نكنید، آیا كسى از شما دوست دارد گوشت برادر مرده خود را بخورد؟»(حجرات، آیهى 12)
در ابتدا ممكن است سوءظن بىاختیار حاصل شود و اگر در این مرحله باقى بماند و به مرحله عمل كشیده نشود حرمتى ندارد و زیان آن محدود مىباشد، ولى اگر به آن ترتیب اثر داده شود، گناه و حرام مىباشد و ترتیب اثر دادن به آن در دو مرحله مىباشد:
1ـ مرحله قلبى: یعنى در درون خود این گمان بدش را تصدیق كند و آن را در درون انكار و نفى ننماید و احتمال اشتباه ندهد. علماى اخلاق این مرحله را غیبت قلبى مىنامند و آن را حرام دانستهاند. پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) در این باره فرموده است: به هر كس بدگمان شوى، آن را تصدیق و باور مكن. (نقطههاى آغاز در اخلاق اسلامى، آیةالله مهدوى كنى، ص 165).
2ـ مرحله عملى: یعنى بیان این گمان بد براى دیگران و یا اتهام وارد نمودن به كسى به صرف این احتمال و غیبت كردن از او بر این اساس. در روایتى از پیامبر بزرگوار اسلام(صلی الله علیه و آله) مىخوانیم: خداوند، خون و مال و آبروى مسلمان را محترم شمرده و بدگمانى به او را حرام نموده است (نقطههاى آغاز در اخلاق اسلامى، آیةالله مهدوى كنى، ص 168).
زیانها و آثار بد بدگمانى:
1ـ گوشهگیر شدن شخص بدگمان، در روایتى از على(علیه السلام) مىخوانیم: كسى كه به مردم گمان خوبى ندارد و نسبت به آنان خوشگمان نمىباشد، از تمام مردم وحشت مىكند(نقطههاى آغاز در اخلاق اسلامى، آیةالله مهدوى كنى، ص 172).
2ـ بدگمانى باعث گسستن رشته الفت و دوستى میان مردم مىشود و تفرقه و جدایى را بین مردم حاكم مىسازد. از على(علیه السلام) روایت شده است: بر هر كه بدگمانى چیره شود، صلح و صفا میان او و دوستانش از میان مىرود(نقطههاى آغاز در اخلاق اسلامى، آیةالله مهدوى كنى، ص 173).
3ـ از نظر معنوى نیز بدگمانى، عبادت را تباه مىسازد و اثر آن را از بین مىبرد. باز در این مورد على(علیه السلام) مىفرماید: از بدگمانى بپرهیز. چون اثر عبادت را از بین مىبرد و گناه انسان را بزرگ مىكند. ایمان با بدگمانى جمع نمىشود. گمان بد نسبت به انسان نیكوكار، بدترین گناه و زشتترین ظلم است(نقطههاى آغاز در اخلاق اسلامى، آیةالله مهدوى كنى، ص 173).
چه کنیم مورد سوء ظن واقع نشویم؟!
1. اگر چه لازم است انسان نهایت تلاش خود را انجام دهد تا در معرض بدگمانی و سوء ظن دیگران قرار نگیرد. با این وجود، ممکن است که یک فرد به دلیل موقعیت اجتماعی، مالی یا شغلی خاصی که دارد، هر چند که انسان پاکی باشد، مورد بدگمانی یا حسادت دیگران قرار گرفته و متهم به گناه شود و مورد آزار و اذیت آنان واقع شود.
کسی که دچار این تهمتها شده، باید بداند که وظیفه او راضی نگهداشتن خدا است نه دیگران؛ زیرا آن کسی که حسابرسی اعمال انسانها را برعهده دارد و پاداش و جزای آن را خواهد داد، خدا است نه دوستان و اطرافیان یا همکاران؛ از اینرو، نباید زیاد نگران باشد و برای حرف دیگران، خود را آزار دهد، بلکه باید بر خدا توکل کند و چشم امید به رحمت و پاداشهای بزرگ او داشته باشد.
2. اما کسانی که بدون دلیل به دیگران بدگمان شده و به مۆمنان تهمت میزنند، باید بدانند که دچار گناه بزرگی شده و باید به سرعت از گناه خود توبه کرده و از کسی که به او تهمت زدهاند، حلالیت بطلبند. تهمت به دیگران، از گناهان کبیره محسوب میشود که میتواند آخرت انسان را تباه کند و عذابی بزرگ برای تهمت زننده مهیا سازد. این گناه، از برخی گناهان کبیره دیگر همچون غیبت نیز بزرگتر و بدتر است؛ زیرا غیبت عبارت از سخن گفتن از عیوبی است که در دیگران وجود دارد، ولی تهمت، بیان کردن مطالب غیر واقعی و دروغ درباره دیگران است. خداوند در قرآن درباره بدگمانی چنین فرموده است: «إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ»؛[1] برخی از بدگمانیها، گناه محسوب میشود.
حال وقتی که گمان بد نسبت به دیگران، گناه محسوب میشود، اگر کسی این بدگمانی را به زبان جاری کند و به دیگران منتقل کند که به آن تهمت و افتراء گفته میشود، چه گناه بزرگی محسوب خواهد شد؟ از اینرو در روایات، موضع سختی در مقابل این کار زشت گرفته شده است. امام صادق(علیه السلام) میفرماید: «هر کس به برادر مۆمنش تهمت بزند، همانگونه که نمک در آب حل میشود، ایمان در قلب او از بین خواهد رفت».[2]
پی نوشت ها:
[1]. حجرات، 12.
[2]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 361، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق. «إِذَا اتَّهَمَ الْمُۆْمِنُ أَخَاهُ انْمَاثَ الْإِیمَانُ مِنْ قَلْبِهِ کَمَا یَنْمَاثُ الْمِلْحُ فِی الْمَاء».
فراوری: محمدی
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منابع:
سایت پرسمان
سایت اسلام کوئست