راه درست فکر کردن و شاد زیستن
از دیدگاه امام علی علیه السلام از توان‌مندی‌های بسیار عظیم انسان که دربر دارنده موفقیت1، مایه آرامش قلب و روان2، عامل جلب محبت دیگران3می‌باشد؛ حُسن ظن(خوش بینی) است. این فضیلت ملکه‌ای است که از سلامت روان ناشی می‌شود و هر که دارای این ملکه باشد جز خیر چیزی نمی‌بیند و می‌انگارد جز خیر و نیکی وجود ندارد مگر اینکه خلاف آن برایش ثابت گردد. افراد خوش بین، کمتر به بیماری‌های روانی مانند افسردگی و اضطراب مبتلا می‌شوند و در واقع، مهم‌ترین عارضه بدبینی افسردگی است.
بنابراین می‌توان با استفاده از این توان‌مندی در افراد بزرگسال، افسردگی در آنان را کاهش داد و با رشد آن در کودکان، آنان را در برابر افسردگی ایمن سازی کرد.4 امام علی علیه السلام نیز مکرراً مثبت اندیشی را عاملی در کاهش اندوه و ناراحتی انسان‌ها بر می‌شمارند.5 افراد خوش‌بین سلامت جسمانی بیشتری نسبت به افراد بدبین دارند. کاتری و همکاران تأثیر خوش‌بینی، بدبینی و اضطراب صفتی را بر سطوح فشار خون و سطح خلق مورد پژوهش قرار دادند. نتایج نشان داد که افراد بدبین سطوح بالاتری از بیماری فشار خون را دارند و احساس منفی‌تری نسبت به افراد خوش بین نشان می‌دهند.6
باید گفت والاترین نوع حسن ظن در انسان ها حسن ظن به خود است زیرا داشتن حُسن ظن به خود از والاترین مواهبی است که پیشرفت و موفقیت انسان جز با آن به دست نمی‌آید. انسان اعجوبه روزگار، جانشین خدا، مسجود فرشتگان، امین خداوند و... است و به خاطر این امتیاز می‌تواند به هر چیز وصف ناپذیری دست بیابد. پس در این موقع حُسن ظن نسبت به خود و آگاهی از این مسائل و امیدواریش به امکان رسیدن به درجات بالا، او را به عمل بدان‌ها بر می‌انگیزد تا اینکه بدانچه خواسته است برسد، بلکه به مراتب عالی ای برسد که در تصورش هم نمی‌گنجد. این نوع از حُسن ظن موجب کمال انسان و رسیدن به اوج قلّه پیروزی و سعادت دو دنیا می‌گردد. وجود حُسن ظن انسان‌ها نسبت به خود در وجودشان باعث می‌گردد که نمی تواند بگوید که نمی‌توانم، امکان ندارد و... بلکه می‌گوید اگر بخواهم، خواهم توانست. انسان با این حُسن ظن می‌تواند عالم را تسخیر کند. امام علی علیه السلام همواره انسان را به داشتن حُسن ظن نسبت به خویش و شناختن کراماتی که خداوند نصیب انسان کرده فرا می‌خواندند. و انسان‌ها را ترغیب می‌کردند که به ویژگی‌های مثبت خویش توجه کنند و ارزش و منزلت خویش را بشناسند. ایشان می‌فرماید:
من كَرُمَتْ عَلَیْهِ نَفْسُهُ هَانَتْ عَلَیْهِ شَهَوَاتُهُ.7
و هر كه خود را بزرگوار دید شهوت هایش در دیده وى خوار گردید.
ابن میثم در شرح سخن گهربار امام می‌گوید: كه نفس و خواستههایش دو دشمن انسانند، احترام یكى باعث خوار داشتن دیگرى است پس هر كس نفس خود را گرامى بدارد، آن را از عذاب خدا حفظ و حمایت مىكند، و این خود باعث خوار ساختن شهوت و بىاعتنایى به آن است، زیرا هواى نفس خلاف آن را خواستار است8.
نه تنها حسن ظن به خود انسان امری بسیار مهم است بلکه امام علی علیه السلام همواره انسان ها را از بدبینی نسبت به دیگران نیز باز می داشتند، زیرا بدبینی به دیگران نه تنها ناظر به اعمال گذشته آن‌ها نیست بلکه عاملی است بر اینکه نسبت به رفتارهای دیگران در آینده نیز انتظار منفی داشته باشیم. افراد بدبین انتظار عملکرد نادرست از دیگران دارند؛ زیرا خودشان نیز به خاطر بدبینی عملکرد درست ندارند.
آن حضرت خطاب به مالک اشتر می‌فرماید:
وَ اعْلَمْ أَنَّهُ لَیْسَ شَیْبِأَدْعَى إِلَى حُسْنِ ظَنِّ وَالٍ بِرَعِیَّتِهِ مِنْ إِحْسَانِهِ إِلَیْهِمْ وَ تَخْفِیفِهِ الْمَئُونَاتِ عَلَیْهِمْ وَ تَرْكِ اسْتِكْرَاهِهِ إِیَّاهُمْ عَلَى مَا لَیْسَ لَهُ قِبَلَهُمْ فَلْیَكُنْ مِنْكَ فِی ذَلِكَ أَمْرٌ یَجْتَمِعُ لَكَ بِهِ حُسْنُ الظَّنِّ بِرَعِیَّتِكَ فَإِنَّ حُسْنَ الظَّنِّ یَقْطَعُ عَنْكَ نَصَباً .طَوِیلًا وَ إِنَّ أَحَقَّ مَنْ حَسُنَ ظَنُّكَ بِهِ لَمَنْ حَسُنَ بَلَاوُكَ عِنْدَهُ.
و بدان كه هیچ چیز گمان والى را به رعیت نیك نیارد، چون نیكى ای كه در حق آنان كند و بارشان را سبك دارد، و ناخوش نشمردن از ایشان آنچه را كه حقى در آن ندارد بر آنان. پس رفتار تو چنان باید، كه خوش گمانى رعیت برایت فراهم آید، كه این رنج دراز را از تو مىزداید. و به خوش گمانى تو آن كس سزاوارتر كه از تو بدو نیكى رسیده و بدگمانىات بدان بیشتر باید كه از تو بدى دیده.9
باید گفت داشتن نگرش مثبت به خود و دیگران نه تنها عامل پیشرفت انسان می شود بلکه مهم تر از همه عامل آرامش روان انسان ها است. مسئله ای که همه دنیا امروزه برای رسیدن به آن در تلاش اند. و چه زیبا می توان به این مهم دست یافت با آموختن درست فکر کردن در زندگی ...
پی نوشت:
1.شرح آقا جمال خوانسارى بر غرر الحكم و درر الكلم / ج3 / 239
2. غرر الحكم و درر الكلم / / 344
3. عیون الحكم و المواعظ (للیثی) / / 435
4. مارتین سلیگمن و همکاران، کودک خوش بین؛ برنامه ای آزموده شده برای ایمن ساختن همواره کودکان در برابر افسردگی، 1383، ص72.
5. شرح آقا جمال خوانسارى بر غرر الحكم و درر الكلم / ج3 /
6. optimism, pessimism, and tr Effect of
7.نهج البلاغه، قصار441
8. شرح ابن میثم، ج5، ص773.
9. نهج البلاغه/نامه/53
فاطمه زین الدینی
بخش نهج البلاغه تبیان
مطالب مرتبط:
