اهداف برنامه ی درس تربیت بدنی در دوره ابتدایی

درس تربیت بدنی این قابلیت را دارد که در کنار تعلیم حرکت، از طریق حرکت، برای تعلیم موثر واقع شود. در برنامه های درسی در هم تنیده، تربیت بدنی می تواند کمک موثری برای سایر دروس باشد.

در برنامه درسی تربیت بدنی، جهت گیری اساسی یاددهی-یادگیری، کسب و حفظ سلامتی برای دانش آموزان است؛ از این رو، اهداف آموزشی حیطه های سه گانه ی زیر را شامل می شود:

الف- آگاهی های مورد نیاز:

سیر مطالب مورد نیاز به گونه ای طراحی گردیده است که پشتوانه ی مناسبی برای مهات های کسب شده، باشد و بدین وسیله بستر مناسبی را برای دانش آموزان جهت حفظ سلامت خود در آینده، بدون کمک دیگران، فراهم آورد. دامنه ی آگاهی های مورد نیاز عبارت اند از:

1-      حرکت پایه: یکی از مهم ترین جنبه های برنامه ی درسی تربیت بدنی است که نقش بسیاری درشکل گیری وضعیت مکانیکی بدن در شرایط ایستا و پویا دارد. در این قسمت، اشکال صحیح حرکات پایه (الفبای حرکت)- یعنی راه رفتن، دویدن، پریدن، با پرش رفتن، با جهش رفتن و ...- مورد بحث و بررسی قرار می گیرد و به شیوه ای ساده آگاهی های لازم را به دانش آموزان منتقل می کند؛ به عبارت دیگر، بحث حرکات پایه از ساده ترین آن شروع می شود و تا پایان دوره ی ابتدایی، مجموعه ی مطالب مورد نیاز درباره ی آن ادامه می یابد.

لازم به ذکر است با توجه به اثر تعیین کننده ی وضعیت های مختلف نگهداری بدن، همچون ایستادن، نشستن و خوابیدن، بر ستون فقرات در پایه ی اول ابتدایی به همراه حرکات پایه ارائه شده است؛ بنابراین، موارد یاد شده جزء حرکات پایه محسوب نمی شود و تعلیم وضعیت صحیح آن ها به منظور جلوگیری از ناهنجاری های ستون فقرات صورت می گیرد.

2-      آمادگی جسمانی: آمادگی جسمانی عاملی تعیین کننده در سلامت جسمی و حرکتی فرد است. با توجه به اجزای مختلف آمادگی جسمانی همچون استقامت عمومی (قلبی- تنفسی)، انعطاف پذیری، استقامت موضعی (عضلانی) و قدرت- که نقشی تعیین کننده در سلامت دارند- و نیز اجزای دیگری که بر عملکرد حرکتی اثرگذار هستند (چابکی، هماهنگی، توان، تعاول و سرعت)، دادن آگاهی های لازمه در هریک از موارد، دانش آموزان را از اهمیت و ضرورت آن ها مطلع می سازد و پشتوانه ی مناسبی را برای بخش مهارتی کلاس درس تربیت بدنی فراهم می آورد.

3-      تغذیه و بهداشت ورزشی: مباحث این بخش، لزوم تعادل بین انرژی دریافتی و مصرفی را برای دست یابی به وزن متعادل در کنار فعالیت های ورزشی یاد آور شده و در پایان دوره منجر به نتیجه گیری منطقی در خصوص ارتباط تنگاتنگ ورزش و تغذیه می شود. زمان دقیق صرف غذا قبل از فعالیت ورزشی، نقش آب و مایعات در فعالیت ورزشکاران و موارد دیگر، همگی توجه همزمان به ورزش، بهداشت و تغذیه را یادآور می شوند.

4-      ایمنی در ورزش: در محیط های ورزشی، محیط، ابزار، حریفان به هنگام رقابت و نیز شرایط تمرین و بازی ممکن است اثرات زیادی بر سلامت ورزشکاران داشته باشند. شناخت و آگاهی نسبت به هریک از موارد یاد شده، دانش آموز را برای فعالیت سالم و بی خطر آماده می کند. آگاهی از این موارد برای معلم نیز به عنوان حافظ سلامت دانش آموز، اهمیت زیادی دارد.

5-      شناخت رشته های ورزشی: رسالت اصلی تربیت بدنی در مدارس، سلامت دانش آموزان است ولی آگاهی از رشته های ورزشی به دو دلیل اهمیت دارد؛ اولاٌ، برای فرزندان این مرز و بوم در اقصی نقاط آن اطلاع از رشته هایی که در سطح قهرمانی کشور در مدارس اجرا می شود یک حق مسلم است و ثانیاٌ، برای نخبگانی که دارای هوش جسمانی مناسبی هستند و در ساعات درس تربیت بدنی شکوفا می شوند، شرایطی را فراهم می آورد تا قبل از انتخاب رشته ی مناسب با وضعیت جسمانی و علاقه ی خویش، اطلاعات مفیدی به دست آورند؛ به عبارت دیگر، به دانش آموزان در جهت هدایت استعدادهای ورزشی کمکی می شود. در طراحی این بخش- برای ارائه ی اطلاعات در خصوص رشته ها- از زوایای مختلفی به موضوع توجه شده است. این کار گاهی با مدد گرفتن از اندام ها و به صورت (رشته هایی که با دست بازی می شوند)، (رشته هایی که با پا انجام می شوند) و ( رشته هایی که با دست و پا انجام می شوند) ارائه می گردد و گاهی با استفاده از وسایل به کار گرفته شده در ورزش و به شکل (رشته هایی که با وسیله و بدون وسیله انجام می شوند) به بحث گذاشته می شوند و در هر حال با نگاهی دقیق مشخص می گردد که عناوین به کار گرفته شده، بهانه ای است برای ارائه ی اطلاعات در مورد رشته های ورزشی که تعداد مشخص را شامل می شوند.

6-      اهداف تربیت بدنی: بازی های ورزشی از پایه ی اول تا پنجم ابزار مناسبی را در اختیار معلم قرار می دهد تا هدف های اجتماعی، شناختی و عاطفی و روانی را در چنین بستری پیگیری کند. البته فرصت بحث و بررسی در این مورد پس از طی پایه سوم و در سال های چهارم و پنجم تحصیلی بین معلم و دانش آموزان و دانش آموزان با یک دیگر فراهم می گردد. از این طریق می توان شرایط قوی تر و موثر تری را برای تاثیر گذاری بر نگرش دانش آموزان فراهم کرد.

ب- مهارت های ضروری:

آنچه در بخش دانستنی ها مطرح شده به عنوان دانش پایه تلقی می شود که یادگیری مهارت های اساسی در تربیت بدنی را تسهیل می کند.

دو بخش اساسی مهارت ها در تربیت بدنی، حرکات پایه و آمادگی جسمانی است. در سال های چهارم و پنجم، حرکات پایه جای خود را به مهارت های پایه ی ورزشی می دهند ولی آمادگی جسمانی به عنوان یک عامل اساسی در جهت تقویت سلامت جسمی و عملکرد حرکتی دانش آموز در تمامی پایه ها جایگاه ویژه ای خواهد داشت. در واقع، تمامی تلاش ها در بخش مهارتی بر ارتقای سطح آمادگی جسمانی و حرکتی دانش آموزان معطوف است.

دانش آموزان در قالب کلاس های مهارتی به تمرین پرداخته و معلم نیز از طریق مشاهده ی رفتارها و یادآوری آنچه در کلاس دانشی و از طریق تعامل فراگیری شده است به تسهیل و تصحیح روند یادگیری می پردازد؛ به عبارت دیگر، دانستنی های مورد نیاز باید قبل از کلاس مهارتی از سطح مناسبی برخوردار شده باشند تا در هنگام تمرین مهارت ها، نیازی به طرح مجدد آن ها نباشد و روند تمرین کند نشود.

تمرین حرکات پایه از سطح ساده- همچون راه رفتن- آغاز می شود و در طی سه پایه ی اول تکمیل می گردد. علاوه بر پیش بینی تمرین هر یک از حرکات پایه به صورت یک واحد آموزشی، جلساتی نیز به ترکیب مهارت ها اختصاص یافته است؛ زیرا در نهایت، کسب مهارت در تلفیق و اجرای این حرکات در طی عمل مورد نظر است. در بازی ها به عنوان ابزاری اساسی به کمک تمرین تلفیق حرکات پایه می آیند و نقشی تعیین کننده در فرایند آموزش ترکیب حرکات پایه ایفا می کنند. نکته ی مهم دیگر، شناخت مفاهیم از طریق واسطه قراردادن این حرکات است؛ به عبارت دیگر، افزایش آگاهی های دانش آموز از بدن، فضا، جهات، زمان و بسیاری از مفاهیم دیگر از طریق تلفیق آن ها با حرکات پایه و نیز اجرا میسر می شود.

نکته قابل تامل دیگر، کسب آمادگی جسمانی است. آمادگی جسمانی به دلیل اجزای متنوع نه گانه ی آن، که در بخش دانستنی ها به آن اشاره شد و به صورت گسترده تری در بخش پیوست ها ارائه می گردد، نه تنها در پنج پایه تحصیلی ابتدایی بلکه در دوره های تحصیلی بعد نیز مورد تاکید واقع می شود تا ضمن کسب توانایی در هر یک از اجزا، به عنوان عاملی تعیین کننده در سلامتی برای دانش آموز شناخته شود و در بین عادات زندگی حال و آینده ی او جایگاه ویژه ای پیدا کند.

پ- نگرش های مورد انتظار:

انتظار می رود برنامه ی درسی تربیت بدنی در کنار رشد و ارتقای آمادگی جسمانی و حرکتی از طریق تمرین در کلاس های مهارتی، افزایش علاقه ی دانش آموزان به شرکت فعال در فعالیت های ورزشی، گرایش آنان به آمادگی جسمانی و بهبود حرکات پایه، تمایل به رعایت اصول بهداشتی در ورزش، گرایش به کسب و توسعه ی مهارت های ورزشی و رعایت اصول ایمنی در فعالیت های ورزشی را، از طریق تعامل بین معلم و دانش آموزان و دانش آموزان با یک دیگر در کلاس های دانشی به همراه داشته باشد. در واقع، کلاس های دانشی فرصت بیشتری را برای شکل گیری نگرش ها برای دانش آموز فراهم می کند؛ از این رو، کلاس دانشی نیز ازجهت روش مدیریت معلم در روند یاددهی- یادگیری فعال اهمیت ویژه ای دارد.

مرکز یادگیری سایت تبیان - فرآورنده: نسیم گوهری