یافتن الگوی مناسب برای قیمت گذاری آب لوله کشی - جلسه هفتم

اهداف جلسه شامل اهداف رفتاری و آموزشی

هدف از این طرح درس آشنایی دانش آموزان با واژه انحصار طبیعی و مثال های آن، نیز چگونگی نزدیك كردن آن به حالت رقابتی در اقتصاد است.

زمان عملیاتی

90 دقیقه

وسایل لازم

آب یكی از مهم ترین و حیاتی ترین منابعروی زمین است كه در بعضی نقاط دارای فراوانی بسیار است به طوری كه به راحتی می توان آن را تجدید كرد، اما در بعضی نقاط دیگر این منبع بسیار محدود است و با مصرف آن، قابل تجدید نمی باشد.

فعالیت كلاسی:
1- یكی از سوالاتی كه ممكن است هنوز برای دانش آموزان مطرح باشد، آنست كه چرا باید برای آب مصرفی خود پول پرداخت كنیم؟ این سوال را در كلاس به بحث بگذارید و برای دانش آموزان توضیح دهید كه حتی شهرهای بسیار كوچك نیز میلیاردها تومان صرف توسعه و ابقای سیستم های تصفیه و انتقال آب می پردازند و این پول باید از جایی تامین شود. در شهرهای بزرگ (مثل نیویورك در آمریكا) این هزینه بصورت مالیات از مردم گرفته می شود، اما این روش منجر به اصراف آب می شود چراكه هزینه مصرف آب در این روش ثابت است و به حجم آب مصرفی توسط شهروندان بستگی ندارد. و این یكی از مشكلات بزرگی است كه در نقاطی كه با كمبود آب مواجه هستند روی می دهد. پس باید روش های قیمت گذاری مناسب تری اتخاذ شود تا این مشكل حل شود.

2- دانش آموزان را به چند گروه تقسیم نمایید و از آنها بخواهید به سوال زیر پاسخ دهند:

شركتی كه مسئولیت رساندن آب به شهروندان را دارد، چه هزینه هایی را باید بپردازد؟
سپس نتایج به دست آمده را روی یك برگه بنویسند تا پس از فرصت 15 دقیقه ای در كلاس مطرح نمایند. ( هر واحد صنعتی در اقتصاد اصطلاحا دارای دو نوع هزینه است: هزینه ثابت و متغیر. هزینه ثابت، هزینه ای است كه هیچ ارتباطی با مقدار تولید ندارد. مثل هزینه نگهبانی، احداث واحد صنعتی و .... اما هزینه متغیر، هزینه ای است كه با افزایش تولید، افزایش و با كاهش تولید، كاهش می یابد. مثل: هزینه مواد اولیه، نیروی كار و ....)

3- در مدتی كه گروه ها مشغول بحث و تبادل نظر هستند به آنها سر زده و آنها را راهنمایی كنید. از گروه ها بخواهید پس از اتمام فرصت خود، نتایج مباحثاتشان را در كلاس مطرح نمایند. با نوشتن نظرات بر روی تخته و بحث درباره آنها، كلاس را به جمع بندی زیر برسانید.
 شركت آبرسانی هزینه ای ثابت برای ایجاد سیستم های تصفیه و انتقال آب دارد.
 هزینه شركت آبرسانی متناسب با میزان آب تهیه شده بالا می رود، چون تصفیه و انتقال هر واحد آب تهیه شده مستلزم صرف هزینه است.
 شركت آبرسانی دارای هر دو نوع هزینه فوق است.

4- حال از گروه ها بخواهید به این پرسش پاسخ دهند:
 هزینه های شركت آبرسانی چگونه باید تامین شود؟
(در واقع این پرسش دانش آموزان را هدایت می كند تا در مورد روش های قیمت گذاری آب با هم بحث كنند.)
5- روش های مطرح شده توسط گروه ها را روی تخته لیست كنید. این روش ها می تواند شامل موارد زیر باشد:
 هزینه ثابت، از مالیات پرداختی شهروندان تامین شود.
 هزینه ثابت، به طور یكسان بین خانوارها تقسیم شود.
 هزینه ثابت، به طور یكسان بین افراد تقسیم شود.
 هزینه متغیر، متناسب با میزان افزایش مصرف شهروندان دریافت شود.
 هزینه متغیر، با افزایش مصرف زیاد شود اما با افزایش بیش از حد، این هزینه روندی صعودی به خود می گیرد. (این نقطه حدی توسط شركت آبرسانی با توجه به میزان آب مصرفی متوسط هر خانوار تعیین می گردد.)
 هزینه متغیر، با افزایش مصرف زیاد شود اما با افزایش بیش از حد، این هزینه روندی نزولی به خود می گیرد. (این نقطه حدی توسط شركت آبرسانی با توجه به میزان آب مصرفی متوسط هر خانوار تعیین می گردد.)

6- (بعید به نظر می رسد كه دانش آموزان به روش پیشنهادی آخر اشاره كنند. اما این روش برای صنایعی خاص كه نیاز فراوان به آب دارند در دنیا به كار گرفته می شود.
به طور كلی می توان گفت در دنیا هزینه ثابت توسط مالیات تامین می شود و پولی كه به عنوان قیمت آب از مردم گرفته می شود، هزینه های متغیر را پوشش می دهد. سه روش برای قیمت گذاری آب وجود دارد:
 
 روش اول؛ نرخ صعودی: در این روش نرخی ثابت برای هر واحد مصرف آب با توجه به حد متوسط مصرف خانوارها توسط شركت آبرسانی در نظر گرفته می شود و با افزایش میزان آب مصرفی خانوارها از این حد، افزایش مصرف سبب افزایش نرخ می شود. این افزایش نرخ ممكن است چند بار صورت گیرد. یعنی حدهای مختلفی برای مصرف تعریف شود كه با عبور از هریك از آنها، میزان افزایش نرخ باز هم افزوده شود. نمودار9 این مطلب را روشن می كند.

این روش در دنیا معمولا برای نقاطی به كار برده می شود كه در شرایط خشك آب و هوایی قرار دارند. این روش قیمت گذاری، از طرفی امكان مصرف ضروری را برای همه شهروندان فراهم می كند و از طرف دیگر، مانع از اصراف بیش ا ز حد آب و نتیجتا كمبود آن می شود.

روش دوم؛ نرخ ثابت: در این روش همواره نرخی ثابت برای هر واحد آب مصرفی وجود دارد. البته این نرخ ثابت می تواند با توجه به فراوانی یا كمبود آب در نقاط مختلف متفاوت باشد و بنابراین با افزایش این نرخ می توان از اصراف شهروندان جلوگیری به عمل آورد. نمودار 10 بیانگر این روش است.

 روش سوم؛ نرخ نزولی: در این روش ، نرخی ثابت برای هر واحد مصرف آب با توجه به بالاترین حد مصرف خانوارها توسط شركت آبرسانی در نظر گرفته می شود اما با افزایش میزان آب مصرفی از این حد، افزایش مصرف سبب كاهش نرخ می شود. (توجه داشته باشید كه خانوارها نمی توانند به این نقطه برسند، چون این نقطه خیلی بالاست و فقط صنایع خاصی ممكن است به این حد مصرف برسند. این روش معمولا برای كاهش هزینه صنایعی كه بطور خاص نیاز به مصرف زیاد آب دارند، مفید است. ) نمودار 11 این روش را توضیح می دهد.

توجه داشته باشید ممكن است تركیبی از روش های فوق در جایی بكار رود. فرضا تركیب روش اول و سوم در نمودار 12 دیده می شود. )

با رسم نمودار روش های فوق را برای دانش آموزان توضیح دهید و از آنها بپرسید هر یك از این روش ها در كجا موثر است؟

7- سوالات زیر را در كلاس مطرح كنید و از دانش آموزان بخواهید برای جلسه آینده به آنها پاسخ دهند. تاكید كنید تمامی اطلاعاتی را كه در این مدت جمع آوری نموده اند و نیز آخرین قبض پرداختی آب خانه خود را برای جلسه آینده همراه خود بیاورند.

نوع پرداخت شما بابت آب مصرفی تان چگونه است؟

چه میزان آب مصرف می كنید و چه هزینه ای بابت آن می پردازید؟

آیا قیمت پرداختی شما برای آب مصرفی تان از حدی به بعد گران تر شده است؟ ارزان تر شده است؟ و یا تغییری نكرده است؟

ارزیابی

منابع بیشتر

بخش پژوهش های دانش آموزی سایت تبیان
تنظیم: یگانه داودی

 
یافتن الگوی مناسب برای قیمت گذاری آب لوله کشی - جلسه اول
یافتن الگوی مناسب برای قیمت گذاری آب لوله کشی - جلسه  دوم
یافتن الگوی مناسب برای قیمت گذاری آب لوله کشی - جلسه  سوم
یافتن الگوی مناسب برای قیمت گذاری آب لوله کشی - جلسه  چهارم
یافتن الگوی مناسب برای قیمت گذاری آب لوله کشی - جلسه  پنجم
یافتن الگوی مناسب برای قیمت گذاری آب لوله کشی - جلسه  ششم
یافتن الگوی مناسب برای قیمت گذاری آب لوله کشی - جلسه  هفتم
یافتن الگوی مناسب برای قیمت گذاری آب لوله کشی - جلسه  هشتم