تبیان، دستیار زندگی
پرورش و تکثیر پروانه ها در اسارت امری رایج در بین جمع آوری کنندگان پروانه ها و کلکسیونر ها است چرا که بسیاری از آنها برای شناسایی دقیق گونه به شناسایی مراحل لاروی یا شفیرگی یا حتی ساختمان تخم نیاز دارند....
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

جمع آوری پروانه ها - جلسه هشتم

اهداف:

 آشنایی با نگهداری پروانه ها به صورت زنده (ساخت ویواریوم)

وسایل مورد نیاز:

جعبه پلاستیکی با درب شفاف

قفس پرورش حشره

قفس مخصوص تخم گذاری حشره

تعدادی برگ تازه

8-1 نگهداری پروانه های زنده

پرورش و تکثیر پروانه ها در اسارت امری رایج در بین جمع آوری کنندگان پروانه ها و کلکسیونر ها است چرا که بسیاری از آنها برای شناسایی دقیق گونه به شناسایی مراحل لاروی یا شفیرگی یا حتی ساختمان تخم نیاز دارند.

پرورش پروانه ها این امکان را به محققان می دهد که بتوانند به تک تک مراحل زندگی آن دسترسی داشته و ضمن مطالعه دقیق این مراحل، دانش خود را درباره زندگی هر کدام از آنها افزایش دهند. چرخه زندگی بسیاری از پروانه های اروپایی کاملاً شناخته شده است، و این در حالی است که شناسایی مراحل زندگی بسیاری از پروانه های ایرانی ناشناخته مانده است.
ایجاد باغ پروانه یکی از سرگرمی های مفرح و مفید در میان علاقمندان به حشرات است. اگر باغی در اختیار دارید می توانید با کاشت گیاهانی که شهد زیادی تولید می کنند پروانه های منطقه خود را جلب کنید. به این منظور تأمین گل‌هایی که در فصل های مختلف سال شکفته می شوند بسیار مهم است، چرا که منبع غذایی دایمی برای پروانه ها فراهم خواهند آورد.

از طرفی کاشتن گیاهان میزبان مورد علاقه پروانه ها نه تنها بر جذابیت باغ می افزاید، بلکه عامل مهمی در حفاظت از آنها نیز به شمار می رود. باید توجه داشت که اگر می خواهید پروانه ها به باغ شما جلب شوند، از به کار بردن حشره کش ها خودداری کنید.
نگهداری پروانه های بالغ در اسارت زیاد دشوار نیست و به جای زیادی احتیاج ندارد، حتی می توان این کار را در خانه انجام داد. وسایل مورد نیاز نیز بسیار ساده بوده و اغلب در دسترس هستند. برای شروع، تعدادی جعبه پلاستیکی در اندازه های مختلف (ترجیحاً شفاف یا حداقل دارای درب شفاف)، و چند قفس کوچک پرورش حشرات (ظروف استوانه ای که درب آنها توسط تور بسته می شوند) مورد نیاز است.

جعبه پلاستیکی با درب شفاف و قفس پرورش حشرات

بعدها به قفس های بزرگ تری برای پرواز نیز نیاز است اما ساختن آنها نیز چندان دشوار نیست. مثلاً می توان با بریدن و خارج کردن طرفین یک جعبه مقوایی بزرگ (مثل جعبه مقوایی کامپیوتر) و نصب توری ظریفی به طرفین آن یک جعبه پرورش مناسب درست کرد. استفاده از تور باعث می شود تا ورود نور و هوا به داخل جعبه ممکن شده ضمناً از ورود شکارچیان و سایر آفت ها جلوگیری به عمل آید. می توانید جعبه هایی مانند مدل های زیر نیز طراحی کرده و بسازید.


قفس پرورش پروانه

با انتقال پروانه های ماده ی دارای تخم به درون قفس و وادار کردن آنها به تخم گذاری، می توان تعداد زیادی تخم پروانه به دست آورد. جستجوی تخم یا شفیره در طبیعت کاری وقت گیر ولی لذت بخش است و با کمی تمرین می توان تخم و شفیره گونه های معمولی را بدون دشواری در طبیعت به دست آورد، به ویژه اگر گیاه میزبان آنها را بشناسیم. در این صورت می توان به راحتی گیاه میزبان را شناسایی نمود و بر روی آن به دنبال تخم یا لارو یا حتی شفیره گشت.


پیدا کردن تخم یا لارو بر روی گیاهان میزبان

یک پروانه ماده صید شده در طبیعت را که قبلاً جفت گیری کرده است، می توان وادار به تخم گذاری نمود. برای وادار کردن ماده ها به تخم گذاری نیازی به قفس مخصوص نیست. اگر پروانه را در یک قوطی تاریک که حشره در آن امکان تحرک کمی دارد نگه داریم، پروانه سریعاً تخم گذاری می کند. البته در این قوطی لازم است سوراخ های ریزی برای تبادل هوا وجود داشته باشد. بعضی از پروانه ها تخم هایشان را مستقیماً بر روی گیاه میزبان می گذارند که در این صورت لازم است برگ و جوانه های تازه گیاه میزبان را نیز در اختیار آنها قرار داد.


قفس مخصوص تخم گذاری پروانه

تخم گذاری اغلب بین سه تا چهار روز طول می کشد، و تخم هایی که پس از این مدت گذاشته می شوند معمولاً نابارور هستند.

در صورتی که امکان فراهم آوردن گل های مورد علاقه پروانه ها وجود داشته باشد بهتر است این گیاهان، جهت تغذیه در قفس آنها قرار داده شود. اما اغلب تغذیه اجباری لازمه تخم گذاری ماده ها است. این عمل، به ویژه اگر پروانه به شرایط اسارت عادت نداشته باشد بهتر است در اتاق تاریک انجام شود تا پروانه تلاش کمتری برای پرواز کرده و آسیب نبیند.

برای این کار باید با یک پنس بال ها را بسته و نگه داریم و با دست دیگر خرطوم پروانه را باز کرده و در ظرف محتوی عسل هدایت نماییم و به همین حالت نگه داریم تا به آرامی شروع به مکیدن نماید. غلظت این محلول باید به دقت تنظیم شود. اگر غلظت آن بالا باشد ممکن است در شکم پروانه دوباره به صورت کریستال درآمده و باعث مرگ تدریجی و دردناکی برای پروانه شود.

تنها 5% عسل برای این منظور کافی است (5 سی سی عسل در 95 سی سی آب حل شود). دقت شود که این محلول علاوه بر پروانه ها ممکن است مورچه ها، زنبورها و سایر حشرات را نیز جلب کرده و مشکلات جدی برای پروانه ها ایجاد نماید. پروانه ها، به ویژه در هوای گرم، دوست دارند آب خالص بنوشند. در مورد آنهایی که درشت ترند دو بار تغذیه در روز توصیه شده و برای نمونه ها کوچک یک بار هم کفایت می کند.


لارو پروانه

تخم ها در جعبه های کوچک شفاف نگه داشته شده تا لاروها خارج شوند، سپس بلافاصله لاروها را به جعبه حاوی گیاهان میزبان منتقل نمایید. از این به بعد کار کمی حساس تر می شود. باید همانند یک کودک از لاروها نگهداری شود. هر روز باید برگ های تازه گیاه میزبان را در اختیار لاروها قرار داد، هم چنین از تجمع مواد دفعی در جعبه لاروها جلوگیری کرده و هر روز فضولات آنها تخلیه شود.

ضمناً قبل از گذاشتن شاخ و برگ ها، باید آنها را از نظر وجود حشرات و عنکبوت ها کنترل نمود چرا که ممکن است به لاروها آسیب بزنند. هنگام خارج کردن شاخه های خشک شده نیز بایداحتیاط شود، زیرا برخی از لاروها در زیر برگ های پژمرده خود را پنهان می کنند.

لاروهای جوان به سرعت رشد می کنند و به تدریج باید برای آنها جعبه بزرگ تری در نظر گرفت. دقت شود برخی از لاروها دارای خار یا موهای حساسیت زایی هستند، بنابراین برای جابه جا کردن آنها بهتر است از یک قلم موی ظریف استفاده شود و حدالامکان آنها را در دست نگرفت. بهتر است قفس پروانه ها  را در سایه و به دور از تابش مستقیم خورشید قرار داد تا آفتاب شدید آنها را از بین نبرد.

برای حفظ رطوبت داخل قفس بهتر است از یک تکه دستمال کاغذی استفاده کرده و روزی چند بار آن را مرطوب کرد. لاروها یی که به حداکثر رشد خود می رسند برای رفتن به شفیره آماده می شوند، این مرحله را می توان از کاهش چشمگیر فعالیت آنها فهمید. در این مرحله لاروها بسیار حساس اند و هر گونه دست زدن به آنها و ایجاد مزاحمت برای آنها از شفیره شدنشان جلوگیری خواهد کرد.
پس از اینکه حشره وارد مرحله شفیرگی شد می توان گیاهان را خارج کرد و دیگر مراقبت های هر روزه لازم نیست. تا اینکه مرحله شفیرگی تمام شده و پروانه از شفیره خارج شود. در مرحله شفیرگی آنچه اهمیت فراوان دارد، رطوبت کافی برای شفیره است به ویژه اگر نمونه ساکن مناطق مرطوب است، به رطوبت زیادی نیاز دارد. به منظور حفظ رطوبت می توان هر روز بر روی محیط داخل فقس آب اسپری نمود تا شفیره خشک نشود.


شفیرهء پروانه

چند روز قبل از خروج شفیره باید آن را به قفس بزرگ تری منتقل نموده و از زوایای مختلف قفس تعدادی شاخه آویزان کرد تا پروانه پس از خروج از شفیره بتواند خود را از آنها آویزان کرده و بال‌هایش را خشک کند.
عکاسی از تمام مراحل زندگی هر پروانه و یادداشت برداری از زمان تغذیه، مقدار غذای خورده شده، پوست اندازی ها، زمان خروج و تعداد تخم ها با ذکر جزییات شان بسیار مهم بوده و ارزش علمی بالایی دارد. پرورش پروانه ها در ایران زمینه تحقیقاتی کاملاً جدیدی بوده و کارهای زیادی در این رابطه برای انجام باقی مانده اند.

تکلیف 1: یک پروانه را پرورش داده و تمام مراحل زندگی آن را به همراه عکس توصیف نمایید. تجربیات خود را برای ما ارسال نمایید.

تکلیف 2: جمع آوری کلکسیون لاروی یکی دیگر از فعالیت هایی است که معمولاً پروانه شناسان برای تکمیل کلکسیون های خود اقدام به گردآوری آنها می کنند.

محل بازدید/ اردو/ خرید: مناطق حفاظت شده به دلیل تأثیر پذیری کم‌تر از عوامل تخریب محیط زیستی، از تنوع گل ها و گیاهان مختلف برخوردار است. وجود گل های طبیعی مختلف در مناطق حفاظت شده باعث مراجعه پروانه ها و حشرات گوناگون به آن منطقه می‌شود. برای مشاهده تخم، لارو یا شفیرهء پروانه ها به صورت طبیعی از این مناطق بازدید نمایید.

توجه نمایید نوزاد پروانه، هر گیاهی را تغذیه نمی کند، نوزاد پروانه هفت رنگ، خار و گل آفتابگردان را دوست دارد. نوزاد پروانه گوگردی، شبدر، نوزاد پروانه ابریشم، برگ توت، نوزاد پروانه دیگر برگ بید و برگ نارون و نوزاد پروانه های دیگر، گیاهان دیگری را دوست دارند. پروانه مادر، پس از تخمگذاری، تخم‌ها را به وسیله شیره مخصوصی به زیر برگ‌ها می چسباند، تا از خطر باران و آفتاب محفوظ بمانند. برای مشاهده تخم و شفیره پروانه ها به نوع برگ ها توجه نمایید.

منابع مطالعه:

 برای اطلاع بیشتر به منبع زیر مراجعه نمایید.

1- کتاب پروانه ها و شب پره ها، بال پولک داران، راهنمای جمع آوری و طبقه بندی - مترجم مژگان بنی اردلان - نشر غاشیه

2- کتاب جهان حشرات - مترجم مهرداد نبیلی - انتشارات نیل

بخش پژوهش های دانش آموزی سایت تبیان

تنظیم: یگانه داودی

جمع آوری پروانه ها - جلسه اول
جمع آوری پروانه ها - جلسه دوم
جمع آوری پروانه ها - جلسه سوم
جمع آوری پروانه ها - جلسه چهارم
جمع آوری پروانه ها – جلسه پنجم
جمع آوری پروانه ها – جلسه ششم
جمع آوری پروانه ها – جلسه هفتم
جمع آوری پروانه ها – جلسه هشتم