جمع آوری پروانه ها - جلسه هفتم
اهداف: شناسایی پروانه ها در حد خانواده
وسایل مورد نیاز:
اسلاید های آماده شده بال پروانه
کلید شناسایی پروانه های ایران
تعدادی ذره بین بزرگ یا یک لوپ
در این جلسه شناسایی پروانه های ایران را در حد خانواده می آموزیم، کلید شناسایی مورد نیاز برای این جلسه را از قبل آماده نمایید.
7-1 کلید شناسایی خانواده پروانه های ایران
1-2. بال ها(ماده ها) وجود ندارد و یا تحلیل رفته است --------->(در این کلید شرح داده نمی شود)
2-1. بال جلو و عقب از نظر رگبال ها و شکل تفاوت دارند. رگبال Radius در بال عقب بدون انشعاب است. Jugum وجود ندارد وبال جلو و عقب بوسیله Frenulum یا به وسیله زاویه بازویی بال عقب که امتداد یافته است به یکدیگر متصل می باشند (تصویرb-fr).قطعات دهانی معمولاً به شکل خرطومی است که به دور خود پیچیده است--------> Frenatae (از بند سوم به بعد همگی Frenatae هستند)
2-2. بال جلو و عقب از نظر رگبال ها و شکل تفاوت ندارند. رگبال Radius در بال عقب دارای 3 یا 4 انشعاب است مانند تصویرa .Frenulum وجود ندارد وبال جلو و عقب بوسیله Jugum به یکدیگر متصل می باشند،مانند تصویر a - j. خرطوم پیچیده وجود ندارد--------> Jugata (در این کلید شرح داده نمی شوند)
تفاوت بال جلو و عقب
3-1. شاخک نخی و در انتها متورم بوده یا به شکل سنجاق درآمده است مانند تصویر زیر. Jugum و چشم ساده وجود ندارند------------> Rhopalocera (از بند چهارم به بعد شرح داده می شوند)
شاخک نخی
3-2. شاخک به اشکال مختلف وجود دارد اما معمولاً سنجاق مانند نیستند مانند تصویر زیر. اگر شاخک تقریباً سنجاقی باشد در این صورت حتماً Jugum وجود دارد. چشم ساده ممکن است وجود داشته و یا وجود نداشته باشند ---------> Heterocera (در این کلید شرح داده نمی شوند)
شاخک با اشکال مختلف
4-1. رگبال Radius در بال جلو پنج شاخه شده است، تمام این شاخه ها ساده اند و هر یک مستقلاً از حجره (سلول) جدا می شوند مانند تصویر زیر. طول شاخک ها بلند و انتهای آنها معمولاً به شکل قلاب است. بدن درشت و محکم است ---------> Hesperioidea (خانواده Hesperidae )
4-2. رگبال Radius در بال جلو سه یا چهار شاخه شده است و در مواردی هم که پنج شاخه شده، بعضی از شاخه ها مستقلاً از حجره (سلول) جدا نمی شوند بلکه در جلوی آن به هم می پیوندند مانند تصویر زیر. طول شاخک ها کوتاه و انتهای آنها هرگز به شکل قلاب نیست. بدن درشت و محکم است----------> Papilionoidea (از بند پنجم به بعد شرح داده می شوند)
پاهای جلوی پروانه هم اندازه بقیه پاها بوده
6-2. پالپ ها معمولی و کوتاه‌تر از طول سینه اند ---------> 7
7-1. رگبال Radius در بال جلو 5 شاخه است مانند تصویر Danaidae. پاهای جلو معمولاً کوچک‌تر از بقیه پاها هستند ---------> 8
7-2. رگبال Radius در بال جلو 3 یا 4 شاخه است. پاهای جلو به اندازه بقیه پاها هستند ---------> 11
8-1. رگبال سوم Anal در بال جلو وجود دارد ولی کوتاه است مانند تصویر Danaidae. شاخک ها در سطح فوقانی اش فاقد پولک هستند ---------> Danaidae
8-2. رگبال سوم Anal در بال جلو وجود ندارد مانند تصویر Satyridae. شاخک ها در سطح فوقانی دارای پولک اند---------> 9
9-1. برخی از رگبال های بال جلو ( به ویژه رگبال Subcosta) در قاعده بطور قابل توجهی متورم شده اند مانند تصویر Satyridae. بال جلو کم و بیش مثلثی شکل است. انتهای شاخک ها متورم شده اند ولی به شکل سنجاق در نیامده است. پروانه هائی خاکی رنگ با خال های چشمی شکل هستند ----------> Satyridae
9-2. قاعده هیچ کدام از رگبال ها در بال جلو در قاعده متورم نشده اند. طرح بال ها و شاخک ها متفاوت از گروه بالا است ---------> 10
10-1. رگبال اول Median در بال جلو با رگبال Radius به هم پیوسته و دارای یک ساقه مشترک هستند مانند تصویر Pieridae. پاهای جلو به اندازه بقیه پاها یا کمی تحلیل رفته است. ناخن پای جلو به دو قسمت تقسیم شده است. پروانه هائی کوچک با رنگ های روشن هستند. -----------> Pieridae
10-2. رگبال اول Median در بال جلو با رگبال Radius به هم نمی پیوندند مانند تصویر زیر. پاهای جلو بسیار تحلیل رفته، و فاقد ناخن هستند و به کار راه رفتن نمی خورند. طرح و رنگ بال‌ها متفاوت از گروه بالا است ---------------> Nymphalidae
1-11. رگبال اول Median در بال جلو با رگبال Radius به هم پیوسته و دارای یک ساقه مشترک هستند مانند تصویر Pieridae. پروانه هائی کوچک با رنگهای سفید، زرد یا رنگ های روشن مشابه و لکه های سیاه هستند ------------> Pieridae
11-2. رگبال اول Median در بال جلو با رگبال Radius به هم نمی پیوندند. طرح و رنگ بال ها متفاوت از گروه بالا است--------------> 12
12-1. رگبال Costa بال عقب ضخیم شده و تا قاعده ادامه دارد. رگبال Subcosta در قاعده خود دارای رگبال عرضی کوتاهی است که رگبال Humeral نامیده می شود مانند تصویر Riodinidae <---------- Riodinidae
12-2. رگبال Costa بال عقب در قاعده ضخیم نشده و رگبال Subcosta در قاعده فاقد رگبال عرضی Humeral است---------> Lycaenidae
تکلیف 1: حداقل دو تا از پروانه هایی که جمع آوری نموده اید را تا حد خانواده با کلید ذکر شده، شناسایی کرده و نتیجه را برای ما ارسال نمایید.
تکلیف 2: عکس پروانه های هر کدام از خانواده های ذکر شده در متن درس را از اینترنت بیابید و با هم مقایسه نمایید. نتایج را برای ما ارسال نمایید.
محل بازدید/اردو/خرید: با گذشت این جلسات باید توجه‌تان نسبت به محیط اطراف و محل های پر گلی که پروانه ها بیشتر به آن محل مراجعت می کنند جلب شده باشد. اما برای جمع آوری پروانه های متنوع تر باید به دشت ها سفر کنید حتی می توانید به زمین های کشاورزی مراجعه نمایید و پروانه هایی که به عنوان آفت همچنان در مزارع وجود دارند را جمع آوری نمایید.
منابع مطالعه: برای اطلاع بیشتر در مورد اندام شناسی و طبقه بندی پروانه ها، کتاب زیر را مطالعه نمایید.
کتاب جامع و بسیار مناسب پروانه های ایران - ترجمه و تألیف حسن محمدیان - نشر سپهر.
بخش پژوهش های دانش آموزی سایت تبیان
تنظیم: یگانه داودی
جمع آوری پروانه ها - جلسه اول
جمع آوری پروانه ها - جلسه دوم
جمع آوری پروانه ها - جلسه سوم
جمع آوری پروانه ها - جلسه چهارم
جمع آوری پروانه ها – جلسه پنجم
جمع آوری پروانه ها – جلسه ششم
جمع آوری پروانه ها – جلسه هفتم
جمع آوری پروانه ها – جلسه هشتم
