جمع آوری پروانه ها - جلسه پنجم

اهداف: آشنایی با نحوه اتاله کردن (حالت دادن برای نگهداری) پروانه ها

وسایل مورد نیاز:

پروانه

مقداری کاغذ کالک بسیار نازک

پنس خیلی ظریف

مقدار زیادی سوزن ته گرد

یونولیت با قطر 2 سانتی متر(به مساحت کمتر از نیم متر)

5-1 نحوه اتاله کردن پروانه ها

در جلسه قبل با نحوه نمونه برداری آشنا شدیم، پروانه هایی را از طبیعت جمع آوری کرده و به آزمایشگاه آوردیم. حال این پروانه ها را طبق توضیحات آورده اتاله یا خشک می کنیم. اتاله کردن به معنی آماده کردن پروانه در حالتی است که وقتی در آن حالت خشک شد، بتوان آن را در کلکسیون نگهداری نمود.

5-1 1 نرم کردن و سوزن زدن پروانه

برای اتاله کردن و نگهداری پروانه ها معمولاً بهتر است پروانه ها، بلافاصله بعد از صید شدن اتاله شوند، اما در بسیاری از مواقع این مسأله به دلیل شرایط مکانی و زمانی، مشکل است. بنابر این می توان اتاله کردن را در روزهای بعد انجام داد.

اگر پروانه ها در روز(های) بعد اتاله می شوند، ابتدا باید آنها را نرم نماییم، چون معمولاً بعد از یک یا چند روز نمونه ها آب خود را از دست داده و خشک می شوند. برای نرم کردن پروانه ها باید آنها را در یك ظرف دربسته (مثل دسیکاتور یا هر ظرف آشپزخانه ای دیگری که درب آن کیپ شود) محتوی آب، به مدت 12 تا 24 ساعت قرار دهیم. توجه شود که پروانه ها نباید در آب خیس بخورند. فقط بخار آب موجود در فضای در بسته آنها را نرم می کند. بنابراین دقت شود روز قبل از شروع اتاله کردن، لازم است پروانه ها در این محیط مرطوب قرار داده شوند تا به اندازه کافی نرم شوند.

نکته: پروانه ها قبل از اتاله شدن باید سوزن زده شوند.

حشره شناسان حرفه ای برای سوزن زدن پروانه های خود معمولاً از سوزن‌های بدون سر استیل (مینوتی) خاص و ظریفی با قطرهای بسیار نازک و طول بلند استفاده می کنند. اما این سوزن ها هم بسیار گران هستند و هم در ایران به راحتی در دسترس نیستند. اما با توجه به این که پروانه ها معمولاً درشت هستند، می توان برای سوزن زدن آنها از سوزن های ته گردی که در فروشگاه های لوازم تحریر پیدا می شوند استفاده نمود. البته دقت کنید که طول آنها را بلند انتخاب کنید. 

انواع سوزن اتاله

نمونه‌ها باید از وسط قفسه سینه سوزن زده شوند و سر سوزن باید كمی به جلو خم شده باشد (نحوه‌ی سوزن زدن به حشرات مختلف متفاوت بوده و در شكل زیر نشان داده شده است).

مشخص شدن محل سوزن زدن در هر حشره

_ نمونه ای که جمع آوری نموده اید شناسایی کنید و محل سوزن زدن آن را مشخص نمایید.

5-1-2 اتاله کردن

بازكردن بال نمونه‌های پروانه، هم برای مطالعه و تشخیص آنها لازم است و هم آنها را در یك وضعیت مناسب قرار می‌دهد.

برای اتاله كردن پروانه، معمولاً از تخته اتالوار استفاده می شود. اما به جای تخته نیز می توان به راحتی از یک تکه یونولیت استفاده نمود. به این ترتیب که به کمک تیغ موکت بری بر روی یونولیت شیارهای باریکی (به اندازه قطر شکم پروانه ها) ایجاد کرده و نمونه‌ها بر روی آن قرار می گیرند.
برای پروانه های بزرگتر، باید نمونه در ³/₂ بالایی سوزن قرار داده شود تا فضای كافی برای قرار دادن کد ها وجود داشته باشد. بنابراین اگر تخته اتالوار وجود نداشته باشد، یك یونولیت ضخیم لازم است.

تخته اتالوار

1- شیار یونولیت باید كمی پهن تر از بدن و پاهای پروانه بوده و بال ها نباید از لبه‌های یونولیت بیرون بزنند.

2- حشره را به كمك سوزنی كه از آن عبور داده شده طوری در شیار قرار دهید كه بال‌ها، هم سطح با سطح یونولیت قرار گیرند. اگر خیلی بالاتر یا خیلی پایین‌تر باشند، بال‌ها در قاعده، خمیدگی پیدا می‌كنند.

4- سوزن حشره باید نسبت به محور طولی بدن به حالت عمود قرار بگیرد.

نحوه قرار گیری اندام و سوزن در حشره

5- با توجه به شکل های زیر، به كمك سوزن، دو نوار كاغذی باریک را به قسمت بالایی یونولیت (بالای بال های نمونه) نصب كرده، سپس در حالی كه از یك طرف، بال‌ها را به كمك یك سوزن یا سنجاق و یا وارد آوردن فشار به عقب رگبال‌های اصلی به جلو هدایت می‌كنیم از طرف دیگر، با یك انگشت نوار كاغذی را كشیده و آن را از روی بال ها عبور می‌دهیم.

6- لبه‌های این نوارها را نباید خیلی نزدیك به لبه‌های شیار قرار داد.

7- بال‌های عقب را همراه با بال‌های جلو به جلو هدایت می‌كنیم.

8- هنگامی‌كه بال‌ها در وضعیت صحیحی قرار گرفتند (دقت شود که حاشیه عقبی بال جلو نسبت به محور طولی بدن عمود باشد) نوارهای كاغذی را روی آن‌ها كشیده و با چند سوزن بال‌ها را به كمك آنها ثابت نگاه می‌داریم. دقت شود که سوزن ها به بال پروانه وارد نشوند.

9- تخته اتالوار را یك هفته در هوای اتاق قرار می‌دهیم. (در این حالت، باید مراقب آسیب وارده توسط مورچه‌ها باشیم).

10- مرحله بعدی نصب اتیکت ها و نمونه‌ها در زیر آن ها است.

5-2 نصب اتیكت ها

برای آنكه نمونه‌ها ارزش علمی داشته باشند، لازم است اطلاعاتی در خصوص محل نمونه ‌برداری و سایر اطلاعات مربوطه، همراه نمونه باشد. كاغذی كه برای این منظور استفاده می‌شود باید تا حدی ضخیم باشد كه خمیده نشده و حول سوزن چرخش نداشته باشد و سطح آن باید به قدری صاف باشد كه بتوانیم با قلم بر روی آن بنویسیم. همان طور که در جلسات گذشته ذکر شد، اطلاعاتی که باید برای هر نمونه ثبت شوند عبارتند از:

1- تاریخ نمونه برداری
2- آدرس محل نمونه برداری(دقیق)
3- ارتفاع محل
4- خصوصیت های اکولوژیکی و جغرافیایی منطقه(مثل کوه، دریاچه، نوع گیاهان و...)

حداكثر اندازه‌ای كه برای اتیکت ها توصیه می‌شود، 8 در 18 میلی‌متر است. اگر مقدار اطلاعات زیاد بود، باید از چند اتیکت استفاده نمود، به شکل زیر دقت نمایید. اتیکت باید به صورت عرضی و عمود بر محور طولی بدن قرار داده می‌شود. بهتر است نمونه ها را در یک جعبه شیرینی قرار دهید و در کنارشان مقدار بسیار کمی نفتالین بگذارید.

نصب اتیکت

تکلیف: پروانه هایی را که جمع آوری کرده اید، به ترتیب موارد ذکر شدهء فوق اتاله نمایید. فراموش نشود نمونه ها حتماً دارای اتیکت باشند. عکس هایی از  پروانه های اتاله شده را برای ما ارسال نمایید.

محل بازدید /اردو/خرید: معمولاً در موزه های جانور شناسی، کارگاه اتاله کردن پروانه ها وجود دارد، برای این جلسه می توانید از این کارگاه ها بازدید نمایید و اتاله کردن حشرات را از نزدیک مشاهده نمایید.

منابع مطالعه: برای اطلاع بیشتر در مورد جمع آوری و نگهداری پروانه ها به منابع زیر مراجعه نمایید.

1 - کتاب روش جمع آوری، نگهداری و بررسی حشرات - ترجمه دکتر حسن ملکی میلانی - انتشارات پیشتاز علم .

2- سایت معرفی شده نحوه اتاله کردن پروانه ها را به صورت مختصر بیان می کند.

بخش پژوهش های دانش آموزی سایت تبیان

تنظیم: یگانه داودی

جمع آوری پروانه ها - جلسه اول
جمع آوری پروانه ها - جلسه دوم
جمع آوری پروانه ها - جلسه سوم
جمع آوری پروانه ها - جلسه چهارم
جمع آوری پروانه ها – جلسه پنجم
جمع آوری پروانه ها – جلسه ششم
جمع آوری پروانه ها – جلسه هفتم
جمع آوری پروانه ها – جلسه هشتم