تبیان، دستیار زندگی
در این جلسه نگاهی به نحوه کارکرد دستگاه های بدن پروانه ها داریم....
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

جمع آوری پروانه ها - جلسه سوم

اهداف: آشنایی با آناتومی و فیزیو لوژی حشرات - تشریح حشره

وسایل مورد نیاز: وسایل تشریح بسیار ظریف - یک حشره بزرگ(ترجیحاً ملخ یا سوسک حمام درشت)

3-1 آناتومی و فیزیولوژی حشرات

در جلسه قبل کلیاتی درباره ریخت شناسی پروانه ها آموختیم. جزییات ریخت شناسی پروانه ها در جلسات بعد مطرح خواهد شد. در این جلسه نگاهی به نحوه کارکرد دستگاه های بدن پروانه ها داریم.
به نظر شما پروانه ها چگونه تنفس می کنند؟

یا چگونه می بینند؟

چگونه تغذیه و گوارش می کنند؟

قلب پروانه ها چه شکلی است؟


3-1-1 دستگاه گوارش پروانه ها:

همان طور که در شکل دیده می شود، دستگاه گوارش پروانه ها از دهان شروع شده و به مخرج ختم می شود. در این مسیر بخش های: دهان و غدد بزاقی(Salivary gland) حلق، مری، معده، روده(Intestine)، رکتوم(Rectum) و مخرج(Anus) را می توان دید.

غذا از طریق خرطوم وارد شده و پس از عبور از حلق وارد معده شده و پس از گوارش در معده و عبور از روده و جذب مواد مورد نیاز، از طریق مخرج دفع می شود. لوله های ضمیمه لوله گوارش (Gastric saceca) وظیفه ترشح شیره معده را بر عهده داشته و با ترشح این شیره به هضم غذا کمک می کند.

قطعات دهانی در پروانه ها از نوع مکنده است. خرطوم دراز آنها به حالت فنری در زیر سر و دهان جمع می شود و در هنگام تغذیه باز شده و در جام گل فرو برده می شود. تغذیه به صورت مکیدن انجام می شود.

دستگاه گوارش در پروانه

3-1-2 دستگاه تنفس در پروانه ها:

دستگاه تنفس در پروانه ها - همانند سایر حشرات- از تعداد زیادی لوله بسیار باریک تشکیل شده که در بدن همانند یک درخت منشعب شده و به لوله های بسیار باریک تری به نام تراکئید تبدیل می شوند.به شکلزیر توجه کنید.


دستگاه تنفس پروانه

این تراکئیدها تقریباً تا مجاورت بیشتر سلول ها کشیده شده و به آنها اکسیژن می رسانند.
همان طور که پیداست، دستگاه تنفس در حشرات مستقل از دستگاه گردش خون کار می کند. به این معنی که خون کار انتقال گازهای تنفسی را بر عهده نداشته و فقط مواد غذایی را به بافت ها می رساند.

لوله های تنفسی از طریق منافظ بسیار ریزی به نام اسپیراکل ها یا سوراخ های تنفسی به بیرون راه دارند. این سوراخ ها را می توان در طرفین شکم یک پروانه دید. اگر به طرفین شکم یک پروانه دقت کنید، سوراخ های ریزی را به صورت جفتی – در طرفین هر بند- می بینید که این ها همان اسپیراکل ها هستند. به شکل دقت کنید.


سوراخ ها تنفسی در پروانه


_ برای دیدن مسیر تراکئیدها در پروانه ها، ابتدا وسایل تشریح را آماده کنید، سپس یک پروانه که تازه مرده است بر روی تکه پارچه به پشت خوابانده و به آرامی از یکی از پهلوها شکم را با تیغ ظریف و تیز، شکاف داده و این برش را تا انتها ادامه دهید، سپس شکم را باز کنید تا تمام محوطه شکم مشخص شود. سپس به وسیله یک سرنگ انسولین – باریک ترین سرنگی که در دسترس است- در یکی ازمنافذ تنفسی مقداری رنگ متیلن بلو، یا مرکورکروم تزریق کنید. (در هنگام کار با مرکورکروم دقت کنید، زیرا این رنگ سمی است). هم زمان با تزریق رنگ، می توان مسیر حرکت رنگ در تراکئید ها را مشاهده نمایید.


نکته: برای تشریح حشرات نیاز به وسایلی خاص است. این وسایل شامل لام، لامل، ذره بین و میکروسکوپ، مجموعه وسایل تشریح و شیشه ساعت می باشد. این وسایل رامی توان از فروشگاه های لوازم آزمایشگاهی تهیه نمود.

3-1-3 دستگاه گردش مواد:
بهتر است اصطلاح خون را در مورد حشرات به کار نبریم، زیرا در حشرات خون به معنای آنچه در مهره داران می بینیم، وجود ندارد. در حشرات مایعی به نام همولنف در بدن در گردش است که همان طور که پیش تر اشاره شد، این مایع کار انتقال گازهای تنفسی را نداشته و فقط وظیفه انتقال مواد غذایی را بر عهده دارد.

بنابراین بهتر است به جای دستگاه گردش خون، اصطلاح دستگاه گردش مواد را به کار ببریم. این دستگاه شامل یک رگ پشتی است که ابتدا و انتهای این رگ باز بوده و همولنف از انتها وارد شده و از جلوی رگ خارج می شود. بخشی از این رگ عضلانی و ضربان دار بوده و با انقباض آن مواد به جریان در می آید.

برای دیدن قلب و رگ پشتی می توان هنگام تشریح حشره، به قسمت بالایی لوله گوارش دقت کنید.

دستگاه گردش مواد


3-1-4 دستگاه عصبی:

دستگاه عصبی در پروانه ها بسیار ساده است. در این حشرات سیستم عصبی از تعدادی گره و رشته عصبی تشکیل شده است. در واقع سه گره عصبی در بخش جلوی بدن واقع شده اند، دوتای آنها که در سر قرار دارند بنام گره های سری یا  (Cerebral ganglion) نام دارند و یک گره عصبی نیز در زیر مری جانور واقع شده که گره عصبی زیر مری نام دارد.

این سه گره عصبی، مجموعاً مغز(Brain) نامیده می شوند، که به یک رشته عصبی در بخش شکمی متصل شده اند. رشته یا طناب عصبی شکمی تا انتهای شکم کشیده شده و در هر بند بدن یک گره عصبی ایجاد کرده است. از تمام گره های عصبی، رشته های عصبی زیادی منشعب شده و به همان بند بدن عصب رسانی کرده است.

_ رشته های عصبی به رنگ شیری دیده می شوند، اگر در حشره تشریح شده لوله گوارش را کنار بزنید، می توانید این رشته سرتاسری را در سطح شکمی مشاهده کنید. بهتر است در زیرلوپ یا میکروسکوپ به این رشته عصبی نگاه کنید تا جزییات بیشتری را مشاهده نمایید.

3-1-5 دستگاه دفع مواد:

دستگاه دفع در پروانه ها نیز همانند اکثر حشرات از یک سری لوله های ته بسته ای به نام لوله های مالپیگی تشکیل شده است. این لوله ها مواد دفعی را از مایع همولنف گرفته و به روده می ریزند، تا به همراه سایر مواد دفعی حاصل گوارش، از راه مخرج دفع شوند.


 

دستگاه دفع مواد در پروانه

3-1-6 دستگاه حسی:

سیستم های حسی در پروانه ها متناسب با نیازشان در شرایط مختلف سازش یافته است. شاید بتوان از شاخک ها و چشم های مرکب به عنوان مهم ترین اندام های حسی پروانه ها نام برد. شاخک ها – بر روی سر- برای حس کردن محرک های مکانیکی و نیز شیمیایی به کار می روند. حشره با زدن شاخک هایش به اجسام مختلف، آنها را حس کرده یا می بویند. همان طور که قبلاً گفته شد شاخک ها از تنوع بسیار بالایی برخوردار هستند.

در پروانه ها دو نوع چشم دیده می شود. یک جفت چشم مرکب شکل که بر روی سر و طرفین شاخک ها قرار دارند و تعدادی چشم ساده – معمولاً سه عدد – در روی فرق سر دیده می شوند. چشم های مرکب خود از تعداد زیادی چشم ساده تشکیل شده اند.

نوع تشکیل تصویر در پروانه ها تفاوت های زیادی با سایر جانوران دارد. حتی در پروانه های روز و شب نیز تصاویر به طور متفاوتی تشکیل می شوند. به نظر می رسد که در چشم روز پرک ها هر چشم تصویری کامل از شئ گرفته و تصاویر همه چشم ها با هم ترکیب شده و در نهایت یک تصویر دیده می شود. در حالی که در شب پره ها هر چشم بخشی از تصویر یک شئ را آورده و از کنار هم قرار گرفتن این تصاویر یک تصویر کلی دیده می شود.

- مثل تلویزیون هایی که در استادیوم ها در کنار هم نصب می شوند و هر کدام بخشی از تصویر را نماش می دهند.

3-1-7 دستگاه تناسلی:

شاید بتوان از دستگاه تناسلی به عنوان یکی از پیچیده ترین و در عین حال تخصص یافته ترین دستگاه بدن در پروانه ها یاد نمود. اندام های تناسلی در بدن هر گونه از پروانه ها ویژه بوده و حتی می توان از آن با اطمینان بسیار بالایی برای جدا کردن گونه های مختلف استفاده نمود.

دستگاه تناسلی نر و ماده در هر گونه از پروانه ها کاملاً متناسب با هم تکامل یافته و بنابراین نر و ماده عضو یک گونه می توانند همدیگر را شناسایی نموده و با هم جفتگیری نمایند.

تکلیف: یک حشره را با وسایل تشریح بسیار ظریف،طبق توضیحاتی که در متن درس آمده، تشریح نمایید و بخش های مختلف بدن حشره را مشاهده نموده و نام گذاری نمایید. عکس هایی از حشره ای را که تشریح کرده اید به همراه بخش های مختلف بدنش برای ما ارسال نمایید.

محل بازدید/ اردو/ خرید: برای این جلسه می توانید با هماهنگی قبلی از آزمایشگاه حشره شناسی دانشگاه های علوم کشاورزی و زیست شناسی بازدید نمایید. در این آزمایشگاه ها می توانید تشریح انواع حشرات را از نزدیک مشاهده نمایید.

منابع مطالعه: برای اطلاع بیشتر درمورد آناتومی بدن پروانه ها و سیستم های مختلف بدن پروانه و هورمن های حشرات به منابع زیر مراجعه نمایید.

1- کتاب تنظیم کننده رشد در حشرات - تألیف کیوان اعتباری و جلال جلالی سندی - انتشارات حق شناس

2- کتاب معرفی شده شامل معرفی آناتومی، فیزیولوژی، انواع  پروانه هاو نوع غذای آنها می باشد.

Butterflies of the world - by Valerio Sbordoni & Saverio Forestiero _

بخش پژوهش های دانش آموزی سایت تبیان

تنظیم: یگانه داودی

جمع آوری پروانه ها - جلسه اول
جمع آوری پروانه ها - جلسه دوم
جمع آوری پروانه ها - جلسه سوم
جمع آوری پروانه ها - جلسه چهارم
جمع آوری پروانه ها – جلسه پنجم
جمع آوری پروانه ها – جلسه ششم
جمع آوری پروانه ها – جلسه هفتم
جمع آوری پروانه ها – جلسه هشتم