جمع آوری پروانه ها - جلسه دوم

اهداف:

شناخت ساختار بدن بال پولک داران

ریخت شناسی پروانه ها

شناخت صفات کلیدی مورد نیاز برای شناسایی بال پولک داران

کار با پروانه ها و بررسی صفات آنها

وسایل مورد نیاز:

تعدادی پروانه (خشک یا تازه) بهتر است هم روز پرک باشد و هم شب پره

پرینت تصاویری که در متن درس موجود است.

ساختار بدن بال پولک داران
قبل از اقدام به جمع آوری پروانه ها لازم است با این حشرات خوب آشنا شویم، ویژگی های ظاهری آنها را بشناسیم و ساختار و کارکرد دستگاه های بدن آنها را به دقت مورد مطالعه قرار دهیم.
بال پولک داران حشراتی با قدمت بسیار زیاد بر روی کره زمین هستند، چرا که قدیمی ترین بال پولک دار شناسایی شده مربوط به دوره کرتاسه است. همان طور که قبلاً گفته شد، پروانه ها(شامل روز پرک ها و شب پره ها) یکی از گروه های بسیار بزرگ حشرات را تشکیل می دهند، و در راسته ای با نام Lepidoptera قرار می گیرند. نام Lepidoptera از کلمه یونانی Lepidos (به معنی فلس یا پولک) و Pteron (به معنی بال) گرفته شده و به این دلیل به این نام خوانده می شوند که بال‌هایشان از فلس های بسیار ریزی پوشیده شده است و این مهم‌ترین ویژگی برای جداکردن این حشرات از سایر گروه های حشره است.

پروانه

بال پولک داران دارای دگردیسی کامل هستند، به این معنی که در کل زندگی شان 4 مرحله کاملاً متفاوت: تخم، لارو، شفیره و حشره بالغ دیده می شود. در شکل زیر این چهار مرحله را می بینید.

دگردیسی یک بال پولک دار

لاروها بلافاصله پس از خروج از تخم شروع به تغذیه می کنند، و چون اکثر لاروهای بال پولک دارا گیاه خوارند، در این گروه، گونه های آفت زیاد دیده می شوند. آفت هایی که در بعضی مواقع تا نزدیک صد در صد به مزارع کشاورزی آسیب وارد می آورند.
بدن پروانه ها نیز مانند سایر حشرات از سه بخش مهم سر، سینه و شکم تشکیل شده است. در شکل زیر این بخش ها را می بینید.
همان طور که در شکل دیده می شود، هر کدام از این سه بخش دارای ضمایمی هستند.

بخش های بدن پروانه

بر روی سر شاخک ها و چشم ها قطعات دهانی قرار دارند که هر کدام دارای تنوع خاص خودشان بوده و بعضاً دارای اهمیت خاصی برای طبقه بندی می باشند. هم چنین شاخک های حشره از تنوع بسیار زیادی برخوردار می باشند و گاهی حتی در جنس های نر و ماده یک گونه هم تفاوت نشان می دهند.

تصاویر سر شاخک ها و چشم های حشرات

بال ها نیز دارای تنوع رنگ، شکل، اندازه و رگبندی می باشند. به ویژه اهمیت رگبندی (Venation ) را نباید نادیده انگاشت، چرا که بسیاری از صفات کلیدی را می توان در نحوه رگبندی بال ها یافت.
در حشرات به ویژه پروانه ها هر رگبالی نام و موقعیت خاص خود را داشته و برای حشره شناسان کاملاً شناخته شده است. (رگبال ها خطوط روی بال هستند که مخصوصاً وقتی فلس های روی بال زدوده شوند براحتی دیده می شوند).

در جلسات بعدی به شناسایی این رگبال ها می پردازیم.

یکی دیگر از بخش‌های بدن پروانه ها که برای شناسایی و جدا نمودن گونه های آن ها اهمیت ویژه دارد، دستگاه تناسلی (Genitalia) است. ساختار و ویژگی های خاصی که در دستگا ه تناسلی یافت می شود در هر گونه ای ویژه و منحصر به فرد بوده و لذا برای شناسایی آن ها به کار می روند.
در بعضی از گروه ها صفات منحصر به فرد دیگری نیز وجود دارد مثل اندام Tympanum که در محل اتصال سینه به شکم در بعضی گروه ها وجود دارد. و یا زایده سوزن مانند Frenulum که در بعضی شب پره ها و در محل ارتباط بال جلو و عقب (بر روی حاشیه بالایی بال عقب) وجود دارد. وظیفه این زایده این است که در هنگام پرواز از افتادن بال‌ها جلوگیری کرده و آنها را در کنار هم نگه دارد.

در بقیه بال پولکداران به جای این زایده یک بیرون زدگی از بال به نام(Humeral lobe) وجود دارد که کاملاً با فرنولوم فرق دارد.

 نام گذاری رگبال های پروانه

در جلسه آینده به بررسی آناتومی پروانه ها خواهیم پرداخت.

_ در این جلسه یکی از پروانه های خشک یا تازه را که تهیه نموده اید، به مدت دو روز در الکل 75 درجه بیاندازید تا خوب نرم شود. سپس اجزای بدنش را به آرامی از همدیگر جدا کرده و بر روی کاغذ تمیز قرار دهید.

هر قسمت از بدن را نام گذاری نمایید. بعضی از بخش ها را باید در زیر میکروسکوپ مشاهده نمایید. از بخش های مختلف پروانه تصاویری تهیه نمایید.

تکلیف 1: تصاویری که از پروانه مورد آزمایش تهیه کرده اید، برای ما ارسال نمایید.

تکلیف 2: از تصویر زیر پرینت گرفته و رگبال های مختلف را بر روی آن نام گذاری نمایید. تصاویر نام گذاری شده را برای ما ارسال نمایید.

محل بازدید/ اردو/ خرید: برای این جلسه می توانید به موزه های جانور شناسی که پروانه های گوناگون نگهداری می شوند، مراجعه نمایید و پروانه های اتاله شدهء مختلف را از نزدیک مشاهده کنید. هنگام مشاهده، به قسمت های مختلف بدن پروانه ها و همچنین رگبال های آنها دقت نمایید.

منابع مطالعه: برای اطلاع بیشتر در زمینه شناخت ساختار بدن پروانه ها به منبع معرفی شده مراجعه نمایید.

جلد اول از کتاب حشره شناسی ( مرفولوژی و فیزیولوژی) - تألیف دکتر محمود شجاعی - انتشارات دانشگاه تهران

بخش پژوهش های دانش آموزی سایت تبیان

تنظیم: یگانه داودی

جمع آوری پروانه ها - جلسه اول
جمع آوری پروانه ها - جلسه دوم
جمع آوری پروانه ها - جلسه سوم
جمع آوری پروانه ها - جلسه چهارم
جمع آوری پروانه ها – جلسه پنجم
جمع آوری پروانه ها – جلسه ششم
جمع آوری پروانه ها – جلسه هفتم
جمع آوری پروانه ها – جلسه هشتم