فوق لیسانس داری! بگو پارتیت کیه؟!!

امنیت، انتظار نخست انسان ها از حكومت هاست كه امروزه ابعاد گسترده و متنوعی یافته است. تأثیرپذیری امنیت از اقتصاد، فرهنگ، صنعت و جمعیت و تأثیرگذاری آن بر همه شاخه های توسعه و حیات انسانی، به آن نقش بنیادین داده و همه فیلسوفان سیاسی گذشته و حال را به تأمل در آن واداشته است. حكومت بدون امنیت، حكومت نیست و یكی از اصلی ترین و اساسی ترین مقولات هر حكومتی، تأمین و برقراری امنیت برای مردم و دفاع از حقوق آنها است. امنیت سنگ زیربنای حیات فرد و جامعه است و پیش شرط هرگونه توسعه و رشد و رفاه و ارتقای مادی و معنوی به حساب می آید. با توجه به اینکه امروزه امنیت اقتصادی مهم ترین شاخص توسعه ‌یافتگی است در این بخش به برخی از عوامل از بین برنده امنیت و همچنین راه های رسیدن به آن در بُعد اقتصادی اشاره می گردد:

عوامل مخل امنیت اقتصادی

موارد زیر را می ‌توان در شمار اموری دانست که مخل امنیت اقتصادی هستند:

1ـ استثمار: از موانع اقتصادی تحقّق عدالت و امنیت "استثمار" است؛ بدین معنا که رهاورد تلاش زحمت ‌کشان و کارگران در اختیار تن ‌پروران و فرصت ‌طلبان قرار گیرد و نظام ‌های سرمایه ‌داری با راهکارهایی ویژه از دستمزد کارگران بکاهند. صاحبان صنایع نیز با اتّحاد و همبستگی، سطح دستمزدها و نرخ کار را پایین نگاه دارند و با کم بها دادن به کار انجام شده روی کالاها، کارگران را استثمار نمایند. در سایه این مکانیزم، سرمایه ‌دار به اموال بادآورده دست مییابد و همواره از رشد سرمایه و سلطه بر بازارهای اقتصادی برخوردار می ‌گردد و در برابر، کارگران و کشاورزان روز به روز ناتوان تر میشوند. امام علی (علیه السلام) این شیوه را با تحقّق عدالت ناسازگار شمرده و میفرمایند: "هرگز امکان ندارد عدالت برقرار گردد، مگر این که [نظام استثماری] کم بهادادن [به کار و کالای مردمان] از میان برود". (غرر الحکم و دررالکلم، ج 2، ص 256)

2ـ انحصارگرایی: اموال عمومی و امکانات خدادادی برای بهره برداری همگانی است. کسانی که این منابع را به خود و نزدیکانشان اختصاص میدهند، انحصار گرایند. انحصارطلبی از رهاوردهای شوم سرمایه ‌داری است. امام علی (علیه السلام) میفرمایند: "هرکس انحصارطلبی کند و بخشی از اموال را به خود اختصاص دهد، هلاک خواهد شد". (الحیاة، ج 3، ص 103)

ویژه ‌سازی اموال و منابع طبیعی، از عوامل مهمّ انحصارهای بزرگ اقتصادی، تقسیم نابرابر و غیرعادلانه ثروت و شکاف طبقاتی است که عدالت اجتماعی و اقتصادی و امنیت فراگیر جامعه اسلامی را به زوال و انهدام میکشاند.

3ـ رواج تکاثر و افزون خواهی: اجتماعی که افزون خواهی و تکاثر در زمینه های مختلف مادّی در آن رواج یافته است، نه توسعه پایدار خواهد داشت و نه امنیّت و عدالت فراگیر؛ زیرا در ورطه بحران های جبران ناپذیر قرار میگیرد و از لحاظ اقتصادی با خطرات جدّی مواجه میشود. از جمله این بحرانها میتوان به گسترش فقر در بین بسیاری مردم، از بین رفتن توازن ثروت و منحل شدن روشهای کنترل تولید، انهدام انسجام در مالکیتها و رواج درآمدهای ناموزون و ناهماهنگِ کارکنانِ بخشهای مختلف مملکتی، اشاره نمود. رواج تکاثر و افزون طلبی، در اصل ناشی از نبودِ برنامه ریزی های منظّم، و نامتعادل بودن روشهای توزیع ثروت و خدمات در جامعه است.

4ـ رواج رشوه پردازی و رشوه گیری: یکی از عواملی که انسان و جامعه انسانی را از مدار عدالت و امنیت خارج میسازد و اقتصاد جامعه را مختل میماید، مسأله «رشوه» است.

راهکارهایی جهت ایجاد امنیت اقتصادی

پیامبر (صلی الله علیه و آله) و نیز امام (علیه السلام) هم در گفتار و هم در سیره و رفتار، همواره رعایت موازین عدالت و معرفی نظام حقوقی سالم را مدنظر قرار می دادند و راهکارهایی را جهت ایجاد و حفظ امنیت در بخشهای مختلف، از جمله جنبه اقتصادی، بیان داشته اند. از جمله میتوان موارد زیر را بیان داشت:

1ـ زدودن شکاف طبقاتی: امیر المومنین در روز دوم حکومت چنین فرمودند: "مبادا مردانی از شما فردا بگویند ... پسر ابوطالب ما را از حقمان محروم ساخت. آگاه باشید هر مردی از مهاجر و انصار از اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه و آله) تصور کند به خاطر صحابی بودنش برتری دارد، بداند که فضل درخشان، فردا نزد خداست ... شما بندگان خدایید و اموال برای خدایند، در میان شما به طور مساوی تقسیم خواهد شد و هیچ‌گونه برتری برای احدی بر احدی نیست ... ". (شرح ابن ابی الحدید، ج 7، ص 36)

به همین منظور در روز سوم حکومت به کاتب خود "عبد الله بن ابی رافع" چنین دستور میدهند: "از مهاجرین آغاز کن، آنان را بخوان و سه دینار به هر یک از آنان که حاضر شد بده، سپس به انصار و پس از آن هر یک از مردم که حاضر شدند از سرخ و سیاه همین گونه رفتار کن". (مروج الذهب، ص 332)

ایشان همواره در تلاش بودند تا با از بین بردن شکاف طبقاتی ایجاد شده، که از ناشی از زمانهای پیش بود، امنیت اقتصادی دوران پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) را بازگردانند. این امر یکی از مهم‌ترین مسائلی است که حاکمان و دولتمردان باید درنظر داشته باشند.

2ـ ثبات سیاسی: ثبات سیاسی شاخص دیگری برای تعیین ضریب امنیت اقتصادی است. رهبری و حکومت در حالی به دست امام علی (علیه السلام) رسید که جنگ ‌های داخلی، ثبات سیاسی زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) را از بین برده بود و جامعه به دو گروه مخالف و موافق ایشان تقسیم شده بود. بررسی مجموعی سخنان امام (علیه السلام) در نهج البلاغه و توجه نمودن به جنگهای صفین، جمل و نهروان به خوبی این فضا را برای آدمی ترسیم می‌نماید. علاوه بر این، آشوب های مختلفی در خراسان، مناطق مرزی، شهر انبار و ...، ثبات سیاسی حکومت را در هم ریخت که این همه ناامنی ‌های اقتصادی برای مردمان را به همراه داشت و تلاش امام (علیه السلام) در سامان دادن به اوضاع، با این امر ارتباطی مستقیم داشت.

3ـ نظام اداری سالم: فساد اداری دستگاه حکومت از زمان خلیفه آغاز شد. عثمان نیز با نادیده انگاشتن خطاهای خویشان خویش به این امر دامن زد. امیر المومنین (علیه السلام) هنگام خلافت با تشکیلات اداری فاسدی رو به رو بودند و چنین تشکیلاتی تهدیدی جدی برای امنیت اقتصادی محسوب میشد. از این رو در آغاز خلافت خطاب به اداریان فرمودند: "سوگند به کسی که محمد (صلی الله علیه و آله را به حق فرستاده است، چون دانه که در غربال ریزند ... روی هم خواهید ریخت تا صالح از فاسد جدا گردد ... پس پست ترین شما بالاترین شما شود و بالاترین شما پست ترینتان". (خطبه 16)

4ـ امنیت اشتغال و درآمد: یکی از دغدغه های بزرگ امام علی (علیه السلام) در تمامی دوران زندگی به ویژه در دوران حکومت کوتاهشان آن بود که فقر، نیازمندی و نابرابری را از چهره جامعه و افراد آن بزدایند و از طریق اشتغال آبرومندانه و سیاستهای صحیح اقتصادی درآمدی معقول برای مردم فراهم کنند. ایشان مردمان زمان خویش را بر کار و فعالیت تشویق کرده و میفرمودند:

"بدانید زمینی که شما را بر پشت خود حمل می کند و آسمانی که بر سرتان سایه گسترده است ... خداوند آن دو را فرمان داده که به شما سود رسانند و آن دو اطاعت کرده اند. خداوند زمین و آسمان را برای مصالح شما بر پای داشته و آن دو نیز بر پای ایستاده اند". (خطبه 143)

نتیجه

امنیت، انتظار نخست انسان ها از حكومتهاست و پیش شرط هرگونه توسعه و رشد و رفاه و ارتقای مادی و معنوی به حساب می آید. عوامل مخل امنیت اقتصادی را میتوان استثمار، انحصارگرایی، رواج تکاثر و افزون خواهی، رواج رشوه پردازی و رشوه گیری دانست. راهکارهایی جهت ایجاد امنیت اقتصادی در بیانات و سیره امام علی (علیه السلام) قابل مشاهده است که از جمله میتوان این موارد را بیان داشت: زدودن شکاف طبقاتی، ثبات سیاسی، نظام اداری سالم، امنیت اشتغال و درآمد.

فرآوری: زینب مجلسی راد

بخش نهج البلاغه تبیان  

منبع:

مجموعه از چشمآ‌انداز امام علی (علیه السلام): امنیت اقتصادی، ناصر جهانیان.

مقاله "موانع اقتصادی عدالت و امنیت از منظر امام علی(علیه السلام)"، سید مهدی سلطانی رنانی

مقاله "نگاهی به امنیت از منظر امیر مومنان(علیه السلام)"، قربانعلی درّی نجف آبادی

مطالب مرتبط:

به راستی عامل اصلی مشکلات جوامع چیست؟

خدا راضی باشه یا بنده هاش؟ کدامیک!

اگر بهت توهین شد چیکار میکنی؟!