هنر گفت‌وگو با همسر!
دلایل عدم توانایی در ایجاد یک گفت‌وگوی مۆثر
بحث و گفت‌وگو در خانواده، جزو مهارت‌هایی است که می‌تواند یک زندگی را تا مرز موفقیت و احساس شادکامی جلو برده و در مقابل، خلأ آن می‌تواند طرفین را به دعوا، کشمکش و جدایی بکشاند. «دقایقی صرفاً برای یک گفت‌وگوی دونفره»، همان چیزی است که معمولاً زمانی برایش درنظر نمی‌گیریم.
بحث‌ها، بین کارهای خانه و بالا و پایین‌کردن شبکه‌های تلویزیون شروع شده و درنهایت، ناتمام می‌مانند. به‌نظر می‌رسد که زن و شوهرها در زندگی شهری، فرصت، مهارت یا توان گفت‌وگوی کافی برای ساماندهی شرایط را ندارند. ماشین، موبایل، تلویزیون، شبکه‌های مختلف مجازی، روزنامه‌ها و مشغله‌های کاری، شرایطی را ایجاد کرده‌اند که ارتباطات کلامی به حداقل رسیده‌اند. حجت‌الاسلام علی سرلک در مورد همه نکاتی که برای شروع یک گفت‌وگوی مۆثر و مسئله‌محور لازم است رعایت کنیم، برایمان صحبت کرده است.
نکته اول: فضای گفت‌وگو را درست بچین!
اول از همه این را بدانید: گفت‌وگویی موفق است که با زمینه تفاهم و علاقه‌مندی شکل می‌گیرد. در قرآن هم آمده است که خوب حرف بزنید و سخنانتان را با سلام شروع کنید؛ یعنی گارد مثبت داشته باشید و از حرف‌های بد پرهیز کنید. فضای گفت‌وگو باید فضای تفاهم باشد: «لا یحب‌الله الجهر بالسوء من القول»/ آیه 148 سوره نساء، در مورد اینکه فضای گفت‌وگو نباید فضای زشتی و بدزبانی باشد. «و قولوا للناس حسنا»/ سوره بقره آیه 83، در مورد نیکو سخن گفتن. «و قولوا لهم قولا معروفا»/ آیه 8 سوره نساء در مورد روان حرف زدن. «اذا قلتم فاعدلوا»/ آیه 152 سوره انعام، در مورد منصفانه حرف زدن؛ همه این‌ها می‌خواهند بگویند که فضای گفت‌وگوی ما باید فضای مثبتی باشد. نباید در یک فضای منفی، مچ‌گیرانه و توبیخ‌گرانه صحبت کنیم. بعد از دیدن یک سریال خوب، بعد از یک سفر خوب، یک مهمانی دلنشین و بعد از مرور یک خاطره زیبا، بهترین اوقاتی هستند که می‌توانیم در مورد مسئله‌ای که نگرانمان کرده حرف بزنیم.
نکته دوم: بحث را تک‌شاخه نگه دارید!
در مورد یک مسئله حرف بزنید، نه فهرستی از مسائل! به‌خودتان و طرف مقابلتان زمان بدهید که به همان یک موضوع بپردازید. نیازی نیست همه مشکلات را در یک جلسه حل کنید. الان مذاکرات مهم دنیا مثل مذاکرات ایران در ژنو هم مرحله به مرحله و طبقه‌بندی‌شده پیش می‌رود و در هر جلسه در مورد یک مسئله حرف می‌زنند.
وقت کم است؟ در همان فرصت کوتاه می‌خواهید هرچه در دل دارید بیرون بریزید؟ خب، اشتباه است! نباید همان فرصت کم را بسوزانید. باید به تأثیر گفت‌وگو فکر کنید. قبول دارم که فرصت کم است، اما این فرصت کم را می‌توانید با کیفیتی که به گفت‌وگو می‌دهید، جبران کنید. اصلاً با هم قرار بگذارید که هر دو هفته یک بار، مثلاً ساعت خاصی از روز پنجشنبه‌تان را برای گفت‌وگو خالی کنید. میوه و چایی آماده کنید، تلویزیون را خاموش کنید و حرف دلتان را بزنید. در کشاورزی هم وقتی آب کم است، از روش قطره‌ای استفاده می‌کنند. می‌بینید که همان آب اندک می‌تواند درختان تناور به‌وجود بیاورد. چرا؟ چون آن را هدایت کرده‌اند.
نکته سوم: خوب شنیدن
برای شنیدن، اشتیاق نشان بدهید؛ توجه کنید، واکنش نشان بدهید، یک جاهایی تعجب کنید، یک جاهایی سکوت، جای دیگر تأیید و حتی گاهی در چهره‌تان انکار را نشان بدهید. مهم این است که دارید توجه می‌کنید. واکنش کلامی نشان دادن، جزو مهارت‌های انسان‌های موفق است. قرار نیست حرف‌های طرف مقابلتان را صد درصد تأیید کنید. مجموعه واکنش‌های شما به همسرتان نشان می‌دهد که برای شنیدن آماده هستید و به این کار علاقه دارید. همین‌جاست که می‌توانید حرف‌ها و نقطه نظراتتان را درست بیان کنید.
نکته چهارم: وقت‌شناس باشید
زمان مناسبی را برای گفت‌وگو انتخاب کنید. شروع گفت‌وگو در زمان عصبانیت و در لحظات ناراحتی، نمی‌تواند شما را به موفقیت برساند. وقتی خانم یا آقا در زمینه‌ای (به‌حق یا ناحق) ناراحت هستند، اصلاً موقعیت مناسبی برای صحبت در مورد آن موضوع خاص نیست. چنین گفت‌وگوهایی به کدورت‌های بیشتر، نگرانی‌های فراوان‌تر و سوءتفاهمات دامن می‌زند. در شرایطی که طرف مقابلمان به هر دلیلی حوصله ندارد، ناراحت است یا اعلام می‌کند که من الان آمادگی حرف‌زدن ندارم، اصرار نکنید. فکر نکنید که این آخرین فرصت است و درواقع، موقعیت‌هایتان را تباه نکنید. انتخاب زمان گفت‌وگو، هوشمندی می‌خواهد.
نکته پنجم: جنبه داشته باشید!
ظرفیت اینکه گفت‌وگوی همسرانه‌تان به نتیجه نرسد را داشته باشید. همه 4 مورد قبل را رعایت کرده‌اید، اما گفت‌وگو به نتیجه نرسیده، مشکلی نیست! همه گفت‌وگوها قرار نیست به نتیجه برسند. جاهایی حتی خوب است که گفت‌وگو به نتیجه نمی‌رسد. گاهی در گفت‌وگوهایی که به‌سرعت به نتیجه می‌رسند، ابعادی از موضوع مورد بررسی قرار نمی‌گیرد. همین که حرف‌هایتان را زده‌اید، نکته مهمی است؛ نه از نظر اینکه حجت تمام شد و من حرف‌هایم را زدم؛ از این نظر که «خدا را شکر توانستم در مورد این مسئله حرف بزنم».
همین که بتوانید از گفت‌وگو کردن لذت ببرید، موفق بوده‌اید. بگذارید یک مثال بزنم؛ در یک گفت‌وگو، همسرتان را قانع می‌کنید که فلان سفر را بروید یا فلان وسیله را بخرید، اما در آن روزها، قدرت مالی‌اش را ندارید. معنی‌اش این نیست که این گفت‌وگو بی‌نتیجه بوده، معنی‌اش این است که تصمیمی گرفته‌اید اما فعلاً شرایط اجرایش را ندارید. هیچ اشکالی ندارد. مهم این است که شما با هم حرف می‌زنید. گاهی که گفت‌وگویتان به نتیجه نمی‌رسد و احتمال ناراحتی و اختلاف بین شما و همسرتان وجود دارد، لازم است موضوع را با فرد دیگری که هر دو، امانت‌داری و رازداری‌اش را قبولش دارید، در میان بگذارید. قرآن هم از چنین روشی تحت عنوان «حَکم در اختلافات» یاد می‌کند. گاهی با این روش می‌توان گفت‌وگو را از بن‌بست خارج کرد.
3 آفت گفت‌وگو
1- در لفافه حرف‌زدن و حرف‌ها را پیچاندن
گاهی زن و شوهر، منظورشان را با سکوت و طرح یک مسئله انحرافی بیان می‌کنند و انتظار دارند که طرف مقابل هم منظورشان را بفهمد. لفافه‌گویی، گاهی ابهام را بیشتر می‌کند و طرف مقابل منظور شما را نمی‌فهمد. مثلاً می‌خواهید شوهرتان لباسی برایتان بخرد، جلوی ویترین مغازه می‌ایستید و از لباس تعریف می‌کنید. درواقع تلویحاً می‌خواهید به شوهرتان بگویید که این لباس را بخرد، اما مرد نگاه زیبایی‌شناسی زن را مورد توجه قرار می‌دهد، بدون اینکه واقعاً منظور او را فهمیده باشد. در پایان، شما ناراحت می‌شوید و شاید بگویید او من را درک نمی‌کند. در صورتی که ما نباید انتظار داشته باشیم همیشه، همه از همان منظری که ما به یک موضوع نگاه می‌کنیم، به آن نگاه کنند.
2- یاد کردن از تلخی‌ها
اشتباهات گذشته و خاطرات و تلخی‌ها را یاد نکنیم؛ تو آنجا کوتاه نیامدی، آنجا دعوا کردی و... .
3- طولانی کردن گفت‌وگو
مسائل بدیهی را تکرار نکرده و گفت‌وگو را ملال‌آور نکنید.
اهمیت گفت‌وگو در اسلام
«علمه‌البیان»؛ تعلیم بیان، همان منت خداوند متعال بر انسان است. گاهی این بیان از راه کلام است، گاهی از طریق نگاه و گاهی حتی سکوت. مهم این است که انسان آنچه در درون دارد را انتقال بدهد. ما با منظورمان می‌توانیم با طرفمان دادوستد کرده و مراد خود را به او بیان کنیم. همه این‌ها جزو نعمت‌های الهی هستند که در زیرمجموعه «علمه‌البیان» می‌گنجند.
ما در روضه‌هایمان هم مواردی داریم که تأکید اسلام بر روش‌های گفت‌وگو را نشان می‌دهد. مثلاً می‌گوییم امام حسین (ع) در لحظه آخر که می‌خواستند به میدان بروند، اسبشان حرکت نمی‌کرد. دیدند دخترشان ایستاده‌اند و می‌خواهند با ایشان صحبت کنند. در چنین شرایطی، ایشان از فراز اسب صحبت نکردند، پایین آمدند و ارتباط بدنی و لمسی برقرار کردند. دست دخترشان را گرفتند، ایشان را بر دامنشان نشاندند و حرف‌هایی زدند. دخترشان غرق در گریه بودند، اما در همان شرایط هم از تکنیک‌های گفت‌وگو استفاده کردند. در مورد حضرت علی (ع) و حضرت زهرا (س) هم روایت داریم در شرایطی که حضرت زهرا (س) به‌دلیل دفاع از حضرت علی (ع) بیمار شده بودند و جو عمومی در مورد حضرت علی (ع) سنگین بود و حتی برخی جواب سلام ایشان را هم نمی‌دادند، این دو گاهی با هم می‌نشستند و از غم‌ها و دردهایشان با هم صحبت می‌کردند.
شاید برای شما هم اتفاق بیفتد!
حجت‌الاسلام سرلک، مراجعین فراوانی دارند که از عهده حل مسائل زندگی‌شان برنمی‌آیند. دلیلش چیست؟ تفاهم‌نداشتن؟ دخالت خانواده‌ها؟ پرخاشگر بودن؟ نه! دلیلش ساده‌تر از این‌هاست؛ «عدم توانایی در ایجاد یک گفت‌وگوی مۆثر». تقریباً دلیل اصلی همه مشکلات، همین است؛ چون نمی‌توانند حرف بزنند، به مشکل برمی‌خورند. این افراد معمولاً در حرف و کلام هم که می‌آیند، به هم مهلت حرف‌زدن نمی‌دهند، درزمان گفت‌وگو به حرف‌های طرف مقابل گوش نمی‌دهند و تنها درصدد آماده‌کردن جواب هستند؛ یعنی اولویت ذهنشان را به‌جای شنیدن، برای جواب دادن می‌گذارند. چنین مشکلی معمولاً معضلات موجود در زندگی را به زخم‌هایی که هیچ پانسمانی مداوایشان نمی‌کند و سوزششان تمامی ندارد تبدیل می‌کنند. گاهی این مشکلات بسیار کوچک هستند، اما چون فضای مۆثر برای حلشان وجود ندارد، به سمت گستردگی می‌روند و شرایط را تا حد ناسازگاری و احساس عدم‌تفاهم جلو می‌برند. بحث و گفت‌وگو در خانواده، جزو مهارت‌هایی است که می‌تواند یک زندگی را تا مرز موفقیت و احساس شادکامی جلو برده و در مقابل، خلأ آن می‌تواند طرفین را به دعوا، کشمکش و جدایی بکشاند.
ببینید و بخوانید
حجت‌الاسلام سرلک، پیشنهادهای زیادی برای خواندن و دیدن دارند. موارد زیر، فیلم‌ها و کتاب‌هایی هستند که ایشان دیدن و خواندنشان را برای یادگیری بیشتر در بحث‌های مربوط به خانواده، توصیه می‌کنند.
دیدنی‌ها
* سریال پایتخت: در این سریال، یک تعامل سازنده بین زن و شوهر وجود دارد. این تعامل را خیلی دوست دارم. همیشه در اوج مشکلاتی که با هم دارند، باز هم پرخاش نکرده و گفت‌وگو می‌کنند.
* سریال دکتر قریب: رابطه‌ای که دکتر قریب با همسرش دارد، یک رابطه خیلی خوب و توأم با احترام و گفت‌وگو است.
* فیلم سینمایی دهلیز: فیلمی است که به خانواده، قداست می‌دهد. رابطه عاشقانه یک زوج که به‌رغم چالش بزرگی که در زندگی دارند، از انسجام، خارج نمی‌شود.
خواندنی‌ها
* کتاب مطلع عشق/ توصیه‌های مقام‌معظم رهبری/ دفتر حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای: در این کتاب فوق‌العاده دقیق، توصیه‌های مقام معظم رهبری به خانواده‌های نوپا برای داشتن یک خانواده خوب، جمع‌آوری شده است.
* کتاب روابط متکامل زن و مرد/ علی صفایی حائری/ انتشارات لیله‌القدر: این کتاب یک نقشه دقیق از روابط زن و مرد ارائه می‌دهد. کتاب کم‌حجم، اما تأمل‌برانگیزی است.
* کتاب سر دلبران/ دکتر امیرحسین بانکی‌پورفرد/ انتشارات حدیث راه عشق: عوامل آرامش‌بخش و نشاط آفرین در خانواده را بیان می‌کند.
* کتاب نقش رسانه‌های تصویری در زوال دوران کودکی/ نیل پست من/ ترجمه صادق طباطبایی/ انتشارات اطلاعات: این کتاب در مورد فضای خانواده در دنیای امروز است. کتاب تکان‌دهنده و به‌دردبخوری است.
همشهری
حجت‌الاسلام علی سرلک
