تغذیه معلولین بدنی
افرادی كه دارای ناتوانی های فیزیكی(معلولیت) هستند، در نتیجه یك نقص ، به طور كاملیا تا حدی توانایی مراقبت از خود را برای انجام كارهای ضروری ، انجام یك زندگی طبیعی و یا زندگی اجتماعی ، از دست می دهند.
ناتوانی های فیزیكی محدوده وسیعی داشته و می تواند شامل افراد زیر باشد:
1- افرادی كه فاقد یك دست هستند.
2- افرادHemiplegic ( فلج نیمه بدن) كه فقط از یك بازو استفاده می كنند.
3- مبتلایان به آرتریت های ( التهاب) با مفاصل دردناك متورم و خشك كه حركتشان را محدوده كرده است .
4- كسانی كه بیماری پاركسینون وM.S (Multiple- Sclerosis) دارند.
5- نابینایان و در نهایت كسانی كه برای فعالیت متكی به ویلچر هستند.
ناتوانی های بدنی وفیزیكی ، مشكلاتی در تغذیه این افراد نیز ایجاد می كند. اینگونه افراد ممكن است به هیچ عنوان توانایی خرید غذا را نداشته باشند یا حتی نتوانند غذا را در دهان خود نگه دارند ؛ همچنین برای تهیه غذای مناسب و خرید آن نیز ممكن است ، به دلیل داشتن مشكلات حركتی، با سختی های بسیاری مواجه باشند. علاوه بر مشكلات فوق، دپرسیون( افسردگی) نیز باعث كاهش اشتها می گردد. این افراد ، ممكن است حتی توانایی عمل بلع یا جویدن غذا را نداشته باشند. در مراكز نگهداری معلولین نیز، معمولاً غذا جذاب نبوده و ظاهر دلپذیری ندارد و یا ممكن است سرد و یا كلاً باب میل افراد نباشد. امكان دارد برای غذا خوردن كمكی نداشنه باشند و یا فرد مددكار ، غذا را سریع یا آهسته داده و در نتیجه معلول نتواند زمان كافی برای خوردن كامل غذا داشته باشد.
وضعیت تغذیه ای فرد با توجه به مشكلات فوق، طبق شرایطی می تواند بهبود یابد. این شرایط بدین صورت است كه:
* باید بیشتر به كیفیت غذا و ظاهر خوشایند آن توجه و دقت شود.
* محل صرف غذا، دلپذیر بوده و در صورت لزوم به اندازه كافی مددكار وجود داشته باشد.
* در مورد افرادی كه بازوها كاملاً توانایی ندارند، می توان با تكیه دادن بازو به صندلی یا با استفاده از بالش، به آنها كمك نمود.
* وسایل غذا خوری مانند قاشق، چاقو، بشقاب، لیوان و... باید بر اساس نیازهای فردی اصلاح یا طراحی شوند. به عنوان مثال از لیوان نی دار یا لیوانی كه دسته آن خیلی داغ یا سرد نباشد، استفاده شود و یا استفاده از قاشقی كه با دستگیره به راحتی در دست فرد جای گیرد. هدف از به كارگیری چنین وسایل ویژه ای این است كه بیمار را به حركت واداشته و او بتواند بدون كمك دیگران كارهای خود را انجام دهد.
مشكلات تغذیه ای رایج در معلولین بدنی :
1- سوء تغذیه
درجه و شدت سوء تغذیه بامشاهده آنالیز شیمیایی خون و ارزیابی آن و صحبت با بیمار، سنجیده می شود. احتمال دارد فرد معلول به مكمل های پرانرژی نیاز داشته باشند. هنگامیكه مددكار به مقدار كافی غذا به بیمار ندهد، ممكن است دچار سوء تغذیه شود.
2- دهیدراتاسیون( از دست دادن آب بدن)
دهیدراتاسیون یك مشكل عمده در معلولین است . این موضوع به ویژه در بیمارانی كه مایعات را از راه مزه مزه كردن آن و به آرامی دریافت می كنند، قابل توجه است . ممكن است این شكل به علت وجود مشكلاتی در مثانه و در نتیجه بی میلی در نوشیدن مایعات و آب ، ایجاد گردد. از این رو باید مراقبت شود كه این افراد دچار دهیدراتاسیون نشوند یا چنانچه مایعات را از طریق ورید دریافت می كنند مبتلا بهover hydrate ( افزایش آب بدن) نشوند. ثبت دقیق مایعات دریافتی ، بخش مهمی از مراقبت های تغذیه ای را تشكیل می دهد.
اگر بیماران شخصاً قادر به نوشیدن نمی باشند، باید مكرراً به آنها مایعات داده شود یا وسایل مناسبی جهت راحت نوشیدن ، تهیه و در دسترسشان قرار گیرد.
دریافت مایعات به مقدار كافی در جلوگیری از عفونت های ادراری و دربرخی بیماران ، جهت پیشگیری از تشكیل سنگ كلیه ، مهم است .
3- یبوست
اشخاص فلج به علت كاهش قدرت حركت ، تحرك پذیری اعصاب ، كاهش توینسیته ( قدرت كشش) عضلات و در نتیجه تغییر حركات روده ، دچار اختلال در دفع مواد زاید و یبوست می گردند. برای پیشگیری از یبوست ، رعایت نكات زیر ضروری است:
الف) دریافت مایعات فراوان( 3-2 لیتر در روز)؛ بیمار باید به راحتی به آب آشامیدنی دسترسی داشته باشد.
ب) منظم نمودن زمان دفع مدفوع؛ برا ی تحریك اجابت مزاج ، استفاده از آب ولرم، تحریك كردن با انگشت و یا فشار بر شكم می تواند مفید باشد. در برخی بیماران، استفاده از شیاف گلیسیرین نیم ساعت قبل از دفع با تجویز پزشك نیز مؤثر است.
ج) مصرف آب آلو، به خصوص در ابتدای صبح مؤثر است. آبلیمو نیز دفع را راحت تر می كند. به طور كلی میوه های دارای هسته چوبی ، در رفع یبوست بیشترمؤثر هستند.
د) گنجاندن مقدار كافی فیبرغذایی در رژیم غذایی بیمار ( سبزیجات و میوه های خام مثل سیب ، هویج مركبات و غلات كامل ) .
4- بی اشتهایی
بی اشتهایی معمولاً به دلیل دپرسیون( افسردگی)، جذاب نبودن غذا و بی علاقگی به آن، وجود زخم های بستروعدم توانایی در انجام ورزش و فعالیت، بروز می كند. همچنین ممكن است به صورت اثر ثانویه ، به علت یبوست بروز كرده باشد.
5- كمبود مواد مغذی:
وابستگی زیاد بیمار به داروهای ملیّن می تواند به كمبود مواد مغذی منجر گردد.
6- اضافه وزن:
كنترل وزن در معلولین از قسمت های مهم مراقبت های تغذیه ای است . این افراد ممكن است در نتیجه پر خوری از یك سو و كاهش فعالیت فیزیكی از سوی دیگر ، مبتلا به چاقی شوند. از این رو رژیم غذایی مربوط به آنان ، باید با دقت تنظیم شده و مواد مغذی مورد نیاز بدن بدون دریافت كالری اضافی در هر روز، مورد مصرف قرار گیرد. برای رسیدن به وزن ایده آل در معلولین چاق، كاهش وزن با سرعت حداكثر نیم كیلوگرم درهفته توصیه می شود.
7- كمبود ویتامینC :
در این بیماران به دلیل مصرف زیاد غذاهای نرم ِ فرآیند شده ، (Soft Diet) و پرهیزازمصرف میوه جات و سبزیجات تازه، خطر كمبود ویتامینC بسیار زیاد می باشد.
نیره ولدخانی- كارشناس تغذیه تبیان
