کی به همه آرزوهایمان می رسیم؟!

آرزوهای تمام نشدنی ما

آرزوهای دراز مدت خیالات واهی و ملعبه ی خیال است كه ذهن خیالباف انسان هی نقشه های طولانی غیرعملی می كشد و به تعبیر قرآن فریب و غرور و سراب است و آدمی به دنبال سراب می دود. در این میان می بایست توجه نمود که امید غیر از آرزوست. امید داشتن به امر و یا چیزی غیر از آرزو داشتن آن است.

فرق امید و آرزو

تفاوت بین آرزو و امید، در این است كه امید، عبارت است از خواستن مطلوبى كه در آینده، قابل تحقّق است و چون قابل تحقّق است، ضرورتاً بر واقعیات و یا آنچه كه قابل تبدیل به واقعیات باشد، استوار است. لذا امید، آن پدیده روانى اى است كه هر چه بیشتر بر واقعیات و حقایقْ تكیه داشته باشد، مفیدتر و محرّك تر خواهد بود. لذا آرزو، نوعى خواستن است كه «خواسته شده» فعلاً تحقّقى ندارد و از عوامل و عللى كه ممكن است آن «خواسته شده» را در آینده، تحقّق ببخشد اثر و نشانى وجود ندارد. به همین جهت است كه انسان براى آرزوهاى دور و دراز، مجبور است انرژى هاى مغزى خود را در ساختن مصنوعى علل و عوامل و جابه جا كردن حقایق و حذف و انتخاب نامعقول واقعیات، مستهلك نماید.

در صورتى كه این نیروها و انرژى هاى به كار رفته شده، ممكن است آرمان هاى بسیار مفیدتر و ضرورى تر از آن خواسته هاى آرزویى را تحقّق ببخشد آنچه نا بجا و ناشایست است، آرزوهاى طولانى و خیال پردازانه دنیوى است.

پس مۆمن واقعى، با این كه همیشه امیدوار است، آرزوهاى پست دنیوى را نیز در مغزش جاى نمی دهد. دین كه جلوی طول امل را می گیرد نه این است كه جلوی مطلق آمال را می گیرد بلكه جلوی شاخه های زائد را می گیرد، نظیر این است كه درخت را هرس می كنند؛ همان طوری كه احتیاج به باغبان یكی از جهت همین هرس كردن است. باغبان هم ریشه را تقویت می كند و پای درخت را نرم می كند، به موقع آب می دهد و كود می دهد، در عین حال هرس می كند و نباید چنین پنداشت كه این دو عمل متناقض است.

علت ایجاد طول امل

دو سبب کلی می توان برای ایجاد آرزوهای دور و دراز در نظر گرفت: یكى نادانى و دیگرى دنیا دوستى، مهمترین عامل و انگیزه طول امل، و سرچشمه درازى آرزو، محبّت و علاقه به دنیاست. چون انسان با دنیا و لذّات آن انس پیدا كرد، مفارقت و جدایى از آن سنگین مى‌گردد، و دوست مى‌دارد كه دوام داشته باشد. پس هرگز در مورد مرگ فكر نمى‌كند، كه باعث مفارقت و جدایى از دنیاست. و اسباب و شرایطى كه فرض مى‌كند در بقاى آن مۆثّر است، مانند فرزند، مال و وسایل و ابزار زندگى گردآورى مى‌كند، و فكر او مستغرق این مسائل می شود.

ولى مرگ هرگز به فكرش خطور نمى‌كند و هر وقت از شغلى فراغت یافت، شغل دیگر، بلكه شغل هاى دیگرى برایش پیش مى‌آید، تا آنكه پیك اجل او را ناگهان درمى‌یابد، در حالى ‌كه او غافل از مرگ و حاضر و آماده آن سفر نیست. امّا نادانى چنین است كه انسان متكى به جوانى خود بوده و مرگ را با وجود جوانى بعید مى‏داند، و گاهى به دلیل تندرستى، مرگ را بعید مى‏شمارد. از عوامل دیگر آن خوردن حرام و اجتناب ننمودن از حرام و مغشوش، مسامحه كردن در فرایض و واجبات، سهل گرفتن آن ها، خواه ترك كردن، یا كردن و خوب نكردن، و آداب و قواعد آن را اهتمام ننمودن و فرو رفتن در ملاهى و مكروهات، و كارهاى لغو و بى‏فایده كردن است.

آروزهای دراز را علاج کنیم

علت طول امل نادانى و حبّ دنیاست، امّا نادانى را به وسیله اندیشه صحیح از دلى آگاه و با شنیدن موعظه و حكمت برخاسته از دل هاى پاک مى‏شود برطرف كرد. امّا علاج حبّ، آن است كه باید محبت دنیا را از دل بیرون برد و این كارى است دشوار! و آن درد سختى است كه اولین و آخرین از معالجه آن درمانده‏اند، و هیچ راه چاره‏اى ندارد، جز ایمان به روز قیامت، و باور داشتن كیفر سخت و پاداش فراوان در عالم آخرت، و هر گاه چنین یقینى در دل حاصل شد، محبت دنیا از دل بیرون مى‏رود.

ثمرات طول امل

طول امل با خود چهار خصلت را به دنبال دارد:

1)‌ کسالت و ترک طاعت خدا، چرا که شیطان او را فریب می دهد که فرصت بسیار است و عمر دراز و در پیری عبادت بسیار می توان نمود و جوانی را باید صرف عیش و طرب کرد.

2) ترک توبه، توبه را نیز به گمان آنکه مهلت خواهد یافت به تأخیر می اندازد.

3)  حرص بر جمع مال، چون گمان می کند عمر بسیار خواهد کرد به اندازه آن به تحصیل مایحتاج می پردازد و اعتماد بر خدا ندارد.

4) قساوت قلب و فراموشی آخرت، امام على علیه السلام می فرمایند: اى مردم! بیشترین ترس من بر شما از دو چیز است: یكى پیروى هواى نفس و دیگرى آرزوهاى طولانى؛ امّا پیروى هواى نفس، انسان را از راه حق باز مى دارد و آرزوهاى طولانى، آخرت را از یاد مى برد.

5) زحمت و آزار در دنیا، چرا كه هر كه طول‏ امل‏ دارد، همیشه در فكر است كه كجا رود و كجا بفروشد و خانه به چه شكل بسازد و زن به چه صورت در حباله خود درآورد، و در عین این فكرها و هوس ها، مدّت عمر منقضى شده.

6) حسرت، اگر شما آرزویى نداشته باشید، ناراحتى اى هم نخواهید داشت. آن جا كه آرزویى وجود داشته باشد، خواسته یا خواسته هایى مطرح مى شوند و آنجا كه این خواسته، تحقّق نپذیرد، ناخشنودى، به سراغ انسان مى آید.

و سخن آخر از زبان امام علی علیه السلام که فرمودند: آیا كسانى را كه آرزوهاى دور و دراز دارند، و بناهاى استوار مى‏افرازند، و مال فراوان گرد مى‏آورند ندیده‏اید كه چگونه خانه‏هاشان گورستان شد، و آنچه گرد آورده بودند از دست رفت؛ مال هاشان به وارثان رسید، و همسرانشان بهره دیگران شدند.

مریم پناهنده                   

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منابع:

1)عین الحیات، ج1، مجلسی

2)اربعین، شیخ بهایی

3)آه سرد، محمد علی سروش

4)یادداشت های استاد مطهری، ج1

5)کیمیای سعادت، امام محمد غزالی

6)مجموعه ورام، آداب و اخلاق در اسلام، ترجمه تنبیه الخواطر

7)شرح مصباح الشریعة، ترجمه عبد الرزاق گیلانى

مطالب مرتبط:

چرا قد آرزوها باید کوتاه باشد؟

قناعتی که باعث فقر می شود

چقدر دیگران خوشبختند!!! 

اگر غول چراغ جادو داشتی چی ازش می خواستی؟!