اهداف ارائه ادبیات به کودکان و نوجوانان
هدف اصلی آموزش و پرورش کودکان و نوجوانان در دوره ابتدایی تکامل و تعالی مادی و معنوی آنان است. به عبارت دیگر، آموزش دبستانی شامل فعالیت های سازمان یافته ای است که برای ایجاد نگرش های صحیح و مثبت نسبت به مسائل جهان، افزایش دانش و معلومات و رشد مهارت های فردی و اجتماعی دانش آموزان این دوره انجام می پذیرد.
این فعالیت های سازمان یافته که در قالب برنامه درسی پایه های اول تا پنجم تحقق می یابد شامل زمینه های علوم ریاضی، تجربی، اجتماعی و به ویژه مهارت های زبانی است. علاوه بر زمینه های یاد شده، دانش آموزان این دوره به برنامه های آموزشی دیگری نیز نیاز دارند که نیازهای روحی آنان را ارضا کند و جنبه شخصی و ذوقی و سرگرم کننده نیز داشته باشد. این برنامه ها شامل برنامه آموزشی ادبیات و هنر می باشد که به رشد خلاقیت و آفرینندگی دانش آموزان منجر شده، به تلطیف عواطف و احساسات آنان می انجامد.
ارائه آثار ادبی به دانش آموزان دبستانی می تواند ما را به اهداف زیر رهنمون شود:
- ارتقا و اصلاح کیفیت نگرش ها و باورهای آنان
- بهسازی ذهنیت دانش آموزان در جهت ارتقای فرهنگی آنان
- ایجاد عادت به مطالعه و کتابخوانی و ایجاد نگرش مثبت به خواندن و مطالعه ساختارها
- افزایش مهارت های زبانی آنان از طریق ازدیاد ذخایر واژگانی و آَشنایی آنان با مفاهیم زبانی متنوع
- پر کردن اوقات فراغت آنان با یک سرگرمی سالم و آموزنده
دانش آموزان با گوش کردن یا خواندن آثار ادبی زندگی و ابعاد آن را بهتر درک خواهند کرد. آشنایی و انس با ادبیات باعث می شود کودکان و نوجوانان از رفتارهای شخصیت های ادبی درس بگیرند. کسی که با تاریخ و ادبیات آشنا نباشد دارای افق دید بسیار محدود است. بنابراین می توان گفت به یاری ادبیات می توان دانش آموزان دبستانی را با مکان ها، زمان ها و فرهنگ های خودی و بیگانه آشنا کرد و آنان را از دایره محدود وابسته به افکار درونی، محیط زندگی بسته و زمان حال، به دنیای دیگران، محیط آنان و زمان های گذشته و حتی آینده وارد ساخت. انتقال فرهنگ صحیح تفکر و عمل در صحنه های زندگی بدون ادبیات بسیار مشکل است. عرضه آثار ادبی، کودکان و نوجوانان را یاری می دهد که دیدگاه های جدیدی کسب کنند و باورهای درست خود را تقویت کرده و اندیشه های نادرست را از ذهن خود بزدایند. از این رو می توان نتیجه گرفت که آثار ادبی برای تحقق یکی از مهم ترین اهداف آموزش و پرورش انسان ها یعنی تغییر و اصلاح نگرش ها و فرهنگ سازی بهترین وسیله هستند. از طرف دیگر واضح است که آثار ادبی به ویژه کتاب های حاوی داستانک و داستان کوتاه می توانند راهگشای جلب انگیزه و مشارکت دانش آموزان در برنامه های دانش افزایی و مهارت آموزی باشند.
نقش ادبیات در رشد فکری و زبانی دانش آموزان دوره دبستان
کودکان دبستان در سنی هستند که رشد زبان آن ها بی نهایت سریع است. محیط زبانی غنی در خانه و مدرسه باعث می شود مهارت های زبانی دانش آموزان توسعه بیشتری یابد. بدیهی است ادبیات اعم از قصه، داستانک، داستان کوتاه و شعر نیز در این زمینه می تواند نقش ارزنده ای داشته باشد. مطالعات دانشمندان علوم زبانی ثابت کرده است که عرضه محصولات ادبی به کودکان قطعا در مهارت های آنان اثر می گذارد.
علاوه بر رشد زبان ادبیات به رشد فکری و غنای شخصیت دانش آموزان نیز یاری می رساند. آثار ادبی می توانند ارزش های اساسی جامعه ایرانی-اسلامی و فرهنگ غنی این جامعه را به کودکان منتقل کنند. عرضه قالب های ادبی گوناگون به کودکان کمک می کند تا شناخت و دیدگاه های جدیدی نسبت به مسائل جامعه پیدا کنند و به نوعی به تجربه ذهنی مسائلی بپردازند که توسط دیگران در عمل تجربه شده اند. معلمان دوره دبستان علاوه بر تدریس اشعار و متون ادبی مندرج در کتاب های فارسی ابتدایی باید دانش آموزان را ترغیب نمایند تا کتاب های قصه و داستان و مجلات ویژه کودک و نوجوان را مطالعه کنند. با ترغیب دانش آموزان به مطالعه کتاب های غیردرسی، در واقع به طور غیرمستقیم به رشد و توسعه مهارت های زبانی به خصوص مهارت خواندن آنان یاری می رسانیم. بدیهی است دانش آموزانی که قدرت خواندن بیشتری دارند در همه دروس از جمله درس های فارسی، املا و انشا از درجه موفقیت بیشتری برخوردار می شوند. در این قسمت به ترتیب به موارد زیر می پردازیم:
- انواع قصه های کودک و نوجوان و شیوه های قصه گویی در دبستان
- تدریس شعر به دانش آموزان دوره دبستان
- ترغیب دانش آموزان به استفاده از کتاب ها و مجلات کودکان و نوجوانان
