انتقال همرفتی گرما
گرما به روشهای مختلفی مانند رسانایی، همرفت، تابش از یك جسم به جسم دیگر منتقل میشود. یكی از راههای اصلی انتقال گرما همرفت یا جا به جایی است. در انتقال گرما به روش همرفت قسمتی از ماده كه گرم شده است به طرف بالا حركت میکند و قسمتهای اطراف آن كه هنوز گرم نشده اند جای آن را میگیرند. به این ترتیب انرژی گرمایی از یك نقطه به نقطه دیگر منتقل شده و به تدریج تمام ماده گرم میشود.
علت به وجود آمدن جریان همرفتی
علت پیدایش جریان همرفتی مربوط به چگالی ماده است. چگالی هر ماده، جرم یك سانتی متر مكعب از آن ماده است. اكنون میتوان علت به وجود آمدن جریان همرفتی را توضیح داد:
میدانیم كه وقتی مادهای گرم میشود، منبسط میشود یعنی فاصلهی مولکولهای آن از هم بیشتر میگردد. در نتیجه چگالی آن كاهش مییابد. به همین دلیل است كه وقتی یك قسمت از مایع را گرم میکنیم چگالی آن قسمت از مایع كمتر میشود و آن قسمت به طرف بالا حركت میکند. در این هنگام مایعات اطراف جای آن را پرمی كند. این روال ادامه می یابد و به تدریج تمام مایع گرم میشود.
جریان همرفت در طبیعت
یک مثال مهم از جریانات انتقالی در این شیوه ایجاد نسیم از آب دریاست. آب دارای ظرفیت حرارتی بیشتری نسبت به زمین است و حرارت را بهتر در خود نگه میدارد. بنابراین تغییر درجه حرارت آن زمان بیشتری میبرد. هنگامی که خورشید می تابد زمین گرمتر از آب میشود. این باعث میشود که هوای بالای زمین از هوای بالای آب گرمتر شود در نتیجه هوای گرم بالا رفته و هوای سرد پایین میآید و باعث ایجاد نسیم از دریا به خشکی میشود. این جا به جایی هوا همان همرفت است.
برای ایجاد جریان همرفتی در یك ماده سه شرط لازم است:
1- ماده باید مایع یا گاز باشد.
2- بین دو نقطهای آن اختلاف دما وجود داشته باشد. یعنی قسمتی از آن گرم و قسمتی دیگر سرد باشد.
3- قسمت گرم پایین تر از قسمت سرد باشد.
مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: مرتضی عرفانیان
تنظیم: مریم فروزان کیا