انواع قصه ها و شیوه های قصه گویی در دبستان
قصه های کودکان و نوجوان از نظر سبک ادبی به قصه های واقعی و قصه های غیرواقعی تقسیم می شوند.
الف) قصه های واقعی. قصه واقعی نوعی قصه است که مجموعه حوادث آن در جهان واقعی رخ داده باشد و یا در آینده احتمال وقوع آن وجود داشته باشد. در این نوع قصه روابط قهرمانان و حوادث و ماجراها و صحنه های قصه از پیوستگی منطقی برخوردار است و در طول قصه اتفاق غیر ممکن رخ نمی دهد.
ب) قصه های غیرواقعی. این قصه ها شامل حوادثی هستند که امکان وقوع آن ها در جهان واقعی وجود ندارد. در یک تقسیم بندی فرعی می توان قصه های غیرواقعی را به افسانه، قصه های سمبلیک و قصه های تمثیلی تقسیم کرد.
انواع قصه های کودک و نوجوان از نظر محتوا
در این نوع دسته بندی، قصه های کودک و نوجوان را به قصه های ارزشی، خنثی و ضد ارزش تقسیم می کنیم.
الف) قصه های ارزشی. این قصه ها علاوه بر تقویت ادراک زبانی دانش آموزان، بر تبلیغ و توسعه ارزش های الهی و انسانی در اذهان دانش آموزان دور می زند. در این قصه ها ارزش هایی مانند یکتا پرستی، مبارزه با ظلم، علم دوستی، احترام به والدین، میهن دوستی، تعاون و همکاری، وفای به عهد و ... به دانش آموزان القا می شود. معلمان دوره دبستان هنگام قصه خوانی باید سعی نمایند از قصه هایی که حاوی این ارزش ها هستند استفاده نمایند.
ب) قصه های خنثی. این نوع قصه ها علاوه بر تقویت ادراک زبانی جنبه سرگرمی هم دارند. این نوع کتاب ها بیشتر جنبه تجاری دارند و جزو کالاهای فرهنگی محسوب نمی شوند.
ج) قصه ای ضدارزش. در این قصه ارزش های اصیل انسانی فراموش شده، در عوض روحیه تن پروری، گوشه گیری و ظلم پذیری و به خصوص شانس پذیری به کودکان القا می شود. معلمان دوره دبستان باید با هوشیاری، از این کتاب ها برای قصه گویی یا معرفی آن ها به والدین دانش آموزان خودداری کنند. چرا که قصه باید حرکت آفرین، امیدوار کننده و شادی بخش باشد و دانش آموزان را به شرایط واقعی زندگی نزدیک کرده و شانس باوری و کاهلی را از آنان دور نماید.
تدریس شعر به دانش آموزان دوره دبستان
شعر با صرفه ترین راه خواندن ادبیات است. چرا که دانش آموزان را وادار می کند در برابر سطوح گوناگون زبانی حساس باشند. شعر می تواند گرایش دانش آموزان را به سوی زبان داستان، نمایشنامه و قصه جلب کند. قرن هاست که همه مردم از زن و مرد، پیر و جوان، کشاورز و کارگر و دانشمند و ... از شعر لذت می برند. شعر یک قالب ادبی است که جایگاه بالایی نزد همه طبقات یافته است. شعر برخلاف زبان محاوره یا زبان علم انتقال دهنده اطلاعات نیست، بلکه به گونه ای اطلاعات را می آمیزد و شکل می دهد که تجربیات جدیدی برای خواننده پدید آورد. در شعر جملات کنار هم قرار می گیرند، اما این همنشینی واژگان اغلب با گونه های دیگر زبان کاملا فرق دارد. دانش آموزان به خصوص در پایه اول و دوم به شعر علاقه زیادی دارند، آنان از گوش دادن و خواندن اشعار یا ترانه های کودکانه و از برکردن آن ها لذت می برند. چرا که می توانند موسیقی آن ها را احساس کنند و به خصوص قافیه ابیات را بشنوند.
راهبردهای تدریس شعر به دانش آموزان دوره دبستان
به منظور بالا بردن درک و شناخت شعری دانش آموزان می توان از راهبردهای زیر استفاده کرد.
شعر را با صدای بلند و شمرده بخوانید. این امر به آنان کمک می کند که علاوه بر وزن شعر، تلفظ کلمات را نیز بشنوند. با بلند خواندن شعر معنای آن بهتر درک می شود.
به شاگردان خود یاد بدهید هر شعر را چندین بار بخوانند. خواندن بار اول، آنان را با معنی کلی شعر آشنا می سازد و خواندن بار دوم و سوم، آنان را با مسائل زبانی که شاعر به کار برده است آشنا می سازد.
شاگردان خود را راهنمایی کنید که به سخن شاعر خوب توجه کنند و از معنی شعر غافل نشده و خود را بیش از حد به وزن شعر مشغول نسازند.
ترغیب دانش آموزان به استفاده از مجلات و کتاب های کودکان و نوجوانان
خوشبختانه در جامعه امروزی ما تعداد زیادی کتاب و مجله ویژه کودکان و نوجوانان منتشر می شوند. این کتاب ها و مجلات دارای موضوعات متنوعی مانند مسائل آموزشی، تربیتی، سرگرم کننده و اطلاع رسانی هستند. اغلب این آثار در قالب های زبان ادبی و به صورت شعر، قصه و داستان کوتاه نوشته می شود.
بی تردید کتاب ها و مجلات کودکان نقش بسیار مهمی در توسعه مهارت های زباتی دانش آموزان ایفا می کنند و به خصوص برای تقویت و رشد مهارت خواندن آنان بسیار مفید هستند. بیشتر آن ها شامل قصه ها، اشعار و داستان هایی هستند که به طور کلی به دانش آموزان مربوط می شوند. علاوه بر قالب های ادبی، این کتاب ها و مجلات از طرفی با استفاده از شیوه های سرگرم کننده مثل جدول کلمات و معما و کاریکاتور به جذابیت خود می افزایند و از سوی دیگر به گسترش ذخیره واژگانی دانش آموز کمک می کنند. این کتاب ها و مجلات با کاربرد جمله های مختلف زبانی و ادبی، دانش آموزان را برای خواندن متون درسی و غیردرسی مدد می رسانند. البته این آثار فقط به رشد مهارت خواندن منجر نمی شود، بلکه به طور غیرمستقیم، توانایی آنان را در تولید زبان نوشتاری افزایش می دهند و بدیهی است که این امر به موفقیت آنان در یادگیری نگارش زبان فارسی و در نتیجه درس انشا منجر خواهد شد.
با توجه به مطالب فوق از معلمان آگاه دوره ابتدایی انتظار می رود با معرفی کتاب ها و مجلات مناسب برای هر گروه سنی، دانش آموزان را از همان دوره دبستان با مطالعه مطبوعات ویژه خود آشنا سازند و بدین ترتیب نه تنها به تقویت مهارت های زبانی و دانش های اجتماعی آنان بپردازند، بلکه با عادت دادن آنان به مطالعه مطبوعان زمینه را برای حفظ عادت خواندن روزنامه و مجلات در سنین بالا نیز فراهم نمایند. با این عمل به افزایش تعداد خوانندگان روزنامه و مجله در کشور کمک شایانی می شود که این عمل خود باعث افزایش آگاهی های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مردم خواهد شد.
