ولایت مطلقه ی فقیه یا دیکتاتوری ؟!!!
(پاسخ به پرسشهایی درباره ولایت فقیه ـ 2)
شبه های دیکتاتوری بودن ولایت مطلقه ی فقیه
برخی بر این باورند که ولایت مطلقه فقیه، حاکمیت بی چون و چرای یک فقیه بر جامعه اسلامی است و این شیوه از حکومت، فرقی با حکومت دیکتاتوری که اداره جامعه، بی توجه به خواست و نظر دیگران است ندارد و در نهایت نتیجه می گیرند که آن نیز به مانند این باطل و مردود است و نباید چنین شیوه حکومتی آن هم به نام اسلام و مردم سالاری دینی وجود داشته باشد.
در پاسخ به این شبهه لازم است ابتدا تعریفی دقیق از دو طرف این قیاس ارائه شود تا بتوان آن دو را به درستی با یکدیگر مقایسه کرد. آنگاه می توان به این سوال پاسخ داد که آیا ولایت مطلقه فقیه همان دیکتاتوری ظالمانه است یا فرقی عمیق بین این دو وجود دارد؟
تعریف ولایت مطلقه ی فقیه
مقام معظم رهبری در تعریف و تبیین ولایت مطلقه فقیه می نویسد:
مراد از ولایت مطلقه فقیهِ جامع الشرائط این است كه، دین حنیف اسلام كه آخرین دین آسمانى است و تا روز قیامت استمرار دارد ، دین حكومت و اداره ی امور جامعه است؛ لذا همه ی طبقات جامعه ی اسلامى ناگزیر از داشتن ولىّ امر و حاكم و رهبر هستند تا امت اسلامى را از شرّ دشمنان اسلام و مسلمین حفظ نماید و از نظام جامعه اسلامى پاسدارى نموده و عدالت را در آن برقرار و از ظلم و تعدّى قوى بر ضعیف، جلوگیرى نماید و وسائل پیشرفت و شكوفایى فرهنگى، سیاسى و اجتماعى را تأمین كند.
این كار در مرحله اجرا ممكن است با مطامع و منافع و آزادى بعضى از اشخاص منافات داشته باشد. حاكم مسلمانان پس از این كه وظیفه خطیر رهبرى را طبق موازین شرعى به عهده گرفت، باید در هر مورد كه لازم بداند تصمیمات مقتضى بر اساس فقه اسلامى اتخاذ كند و دستورات لازم را صادر نماید. تصمیمات و اختیارات ولى فقیه در مواردى كه مربوط به مصالح عمومى اسلام و مسلمین است، در صورت تعارض با اراده و اختیار آحاد مردم، بر اختیارات و تصمیمات آحاد امّت ، مقدّم و حاكم است، و این توضیح مختصرى در باره ولایت مطلقه است.[1]
در نظام ولایی، آنچه در واقع حاکم است احکام و قوانین اسلامی است که ولی فقیه حق ندارد رأی و نظر شخصی خود را در احکام الهی دخالت دهد؛ اما در حکومت دیکتاتوری آنچه معیار عمل قرار میآ‌گیرد رأی شخصی فرد حاکم است و بس
نکته ها
بر اساس این توضیح و آنچه در قسمت قبل، درباره تعریف ولایت فقیه بیان شد:
1ـ اساس تصمیم گیری‌ها و احکام صادره از ولی فقیه برای اداره جامعه قرآن و روایات اسلامی از یک سو و مصالح جامعه اسلامی از سوی دیگر است و ذره ای هوا و هوس شخص ولی فقیه و منافع خود و اطرافیانش در فرامین صادره از سوی او دخالت ندارد.
2ـ ولی فقیه به عنوان یک حاکم اسلامی وظیفه دارد در جهت نشر و اقامه ی اسلام (فرهنگ قرآن و اهل بیت علیهم السلام) تلاش کند و در این راه ذره ای کوتاهی نکند.
3ـ ولی فقیه در راستای عمل به وظیفه ای که دارد (رهبرى جامعه اسلامی طبق موازین شرعى) باید تصمیمات لازم بر اساس فقه اسلامى را اتخاذ كرده و دستورات لازم را صادر نماید.
4ـ در مواردی ممکن است تصمیمی که ولی فقیه بر اساس موازین شرعی و برای رعایت مصلحت اسلام و مسلمین می گیرد با اختیار و تصمیم دیگران (فرد یا افراد جامعه اسلامی) در تعارض باشد. که در صورت تعارض، تصمیم او بر تصمیم دیگران مقدم می شود.
نتیجه این که:
در نظام مبتنی بر حاکمیت ولایت فقیه، هرگاه خواست و نظر فردی یا عمومی با نظر کارشناسی و متکی بر موازین شرعی ولی فقیه متعارض شد؛ بر دیگران واجب است حکم او را بر خواست و نظر خود مقدم کرده و به آن گردن نهند. با این توضیح که حکم ولی فقیه، نظر شخصی او که برخاسته از میل و سلیقه ی فردی باشد نیست؛ بلکه حکم خداست که او از منابع دینی استنباط کرده است و عمل به آن از باب عمل به وظیفه ای دینی، بر خود او و دیگران واجب است. بنابراین «مطلق بودن» در این بحث هرگز به معنای نامحدود بودن ولایت فقیه نیست و احکام او مقید به موازین اسلام و محدود در چارچوب فقه و شریعت و مصالح امت، می شود.
تعریف دیکتاتور و حکومت دیکتاتوری
از نظر لغت، دیکتاتور واژه ای فرانسوی است به معنای خودکامه، خودرأی و مستبد.[2]
در اصطلاح فرهنگ سیاسی به حکومتی که بر اساس رأی و نظر یک فرد (استبداد شخص حاکم) اداره می شود، نظام توتالیتر (Totalitar) می گویند که به معنای تام گرا، تمامیت خواه، مطلق گرا، یکّه تاز، استبداد فراگیر است.[3] این نظام همان است که در گویش مردم از آن به نظام دیکتاتوری یاد می شود.
دو ویژگی مهم رژیم توتالیتری یا همان حکومت دیکتاتوری
1ـ انحصار قدرت سیاسی در دست یک حزب و حذف همه اشکال نظارتهای مردمی[4]
2ـ هسته مرکزی توتالیتاریسم، وجود رهبری است که هدفش سرکوب کردن هر گونه نهادی است که در برابر او قد برافرازد. از این رو هیچ گاه خود را به نهاد قانون وابسته نمی داند؛ یعنی اساس نظام توتالیتر بی قانونی است.[5]
تفاوت حکومت دیکتاتوری با ولایت مطلقه ی فقیه
1ـ ولایت فقیه مقید به موازین شرعی و مصالح امت است؛ اما حکومت دیکتاتوری خود را مقید به قانونی نمی داند.
2ـ در نظام ولایی، آنچه در واقع حاکم است احکام و قوانین اسلامی است که ولی فقیه حق ندارد رأی و نظر شخصی خود را در احکام الهی دخالت دهد؛ اما در حکومت دیکتاتوری آنچه معیار عمل قرار می گیرد رأی شخصی فرد حاکم است و بس.
3ـ در نظام توتالیتری هدف، تأمین منافع شخصی حاکم و حزب اوست و در این راستا، هدف، هر وسیله ای را توجیه می کند؛ اما در نظام ولایی هدف پیاده کردن دین خدا و تأمین مصالح امت اسلامی است و در این نظام هیچگاه هدف وسیله را که ظلم به دیگران رایج ترین آنهاست توجیه نمی کند.
برای همین، معمار انقلاب اسلامی ایران امام خمینی(ره) با شناختی دقیق و عمیق که از اسلام داشت ضمن تبیین مسأله ولایت فقیه فرمود:
اشخاصی که اطلاع ندارند بر وضعیت برنامه های اسلامی، گمان می کنند که اگر چنانچه ولایت فقیه در قانون اساسی بگذرد، این اسباب دیکتاتوری می شود، در صورتی که ولایت فقیه است که جلوی دیکتاتوری را می گیرد؛ اگر ولایت فقیه نباشد، دیکتاتوری می شود... اسلام، حکومتش حکومت قانون است؛ یعنی قانون الهی، قانون قرآن و سنّت است؛ و حکومت، حکومت تابع قانون است؛ یعنی خود پیغمبر هم تابع قانون بود؛ امیرالمومنین هم تابع قانون بود و یک قدم تخلف از قانون نمی کردند و نمی توانستند بکنند.[6]
مقام معظم رهبری با اشاره به فهم نادرست از معنای مطلقه بودن ولایت فقیه؛ عمل بر اساس میل را مغایر با عادل بودن فقیه دانستند و فرمودند:
آنها می گویند ولایت مطلقه یعنی کشور بر اساس میل فقیه عادل حرکت کند در حالی که فقیهی که عادل است نمی تواند به میل خود عمل کند.
ایشان فرمودند: ولایت مطلقه فقیه یعنی انعطاف پذیری دستگاه ولایت. و معنای این مسئله این است که مجموعه دستگاههای تصمیم ساز و تصمیم گیر که رهبری در رأس آنها قرار دارد بطور دائم با انتخاب آنچه درست تر و کامل تر است، خود را بطور مدام متحول کنند و با تکمیل نظام سازی، کشور را به پیش ببرند. [7]
برای مطالعه بیشتر ر.ک به:
ولایت فقیه در عصر غیبت، علیرضا رجالی تهرانی، انتشارات نبوغ
فرهنگ واژه ها (توتالیتر)، رحیم لطیفی، مجله مبلغان، شماره 65
امید پیشگر
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منابع:
1. اجوبة الاستفتائات، سوال 63
2. لغتنامه دهخدا
3. توتالیتر: به آن دسته از رژیم های استبدادی که در آن ها تمام شئون جامعه تحت تسلط یک فرد یا حزب می باشد. فرهنگ فارسی معین
4. فرهنگ علوم سیاسی، مینو افشاری راد، ص 592؛ فرهنگ سیاسی، علی بابایی، ص 203
5. توتالیتاریسم، پژوهشگاه علوم انسانی، ص40
6. صحیفه ی نور، ج6، ص253
7. سخنان معظم له در جمع خبرگان رهبری، شهریور90
مطالب مرتبط:
