تبیان، دستیار زندگی
علم ما به اشیاء بعد از به وجود آمدن آنها حاصل می شود، در حالی كه علم خداوند به اشیاء قبل از بوجود آمدن اشیاء نیز هست.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

تفاوت علم خدا با علم امام

ما عاقلان! را بنگر

گاه سخن از مرتبه و درجه امام به جایی می رسد که با علم خداوند اشتباه گرفته می شود از این رو لازم است میان علم خدا با علومی که نزد برگزیدگانش به ودیعت نهاده تمایز قائل شد. برای روشن تر شدن این موضوع لازم است در ابتدا ویژگی های علم خداوند مورد توجه قرار گیرد تا تمایز آن با علوم بشری و علم امامان روشن گردد.


علم خدا چگونه علمی است

علم الهی را می‌توان به دو نوع تقسیم كرد: علم به ذات و علم به غیر، مقصود از قسم اول علم خدا به ذات خویش و مقصود از قسم دوم علم خدا به سایر موجودات است. از آن‌جا كه سایر موجودات مخلوق خداوندند و حق تعالی آن‌ها را ایجاد می‌كند، می‌توان این قسم اخیر را به دو نوع تقسیم كرد: علم خدا به دیگر موجودات قبل از ایجاد آن‌ها، و علم به دیگر موجودات پس از ایجاد آن‌ها؛ بدین ترتیب علم الهی دارای سه مرتبه است:

1.      علم به ذات؛

2.      علم به اشیای دیگر قبل از ایجاد آن‌ها؛

3.      علم به اشیای دیگر پس از ایجاد آن‌ها.

از دیدگاه حكمت متعالیه، خداوند هم به ذات خود و هم به ذات سایر موجودات، عالم است و در هر دو مورد علم او حضوری است نه حصولی و نیز علم خداوند به ماسوای خود چنان كه بیان گردید دو مرحله دارد یكی مرحله قبل از ایجاد كه عین ذات الهی بوده و علم اجمالی در عین كشف تفصیلی می‌باشد و دیگری مرحله بعد از ایجاد كه خارج از ذات بوده و علم تفصیلی است.

مرتبه دیگر از علم خداوند علم او به سوای ذات، پس از ایجاد آن‌ها است. این مرتبه از علم در عین این‌كه تفصیلی است، ولی زاید بر ذات الهی می‌باشد و در حقیقت علم فعلی (در مقابل علم ذاتی) است، یعنی علم الهی، نفس واقعیت اشیاء می‌باشد و به تعبیر برخی، صفحه اعیان برای خداوند مانند صفحه اذهان برای انسان ها است و همان گونه كه صور ذهنی، معلوم حضوری برای نفس انسان می‌باشند، واقعیت‌های خارجی نیز معلوم حضوری برای خداوند هستند.

علم ما به اشیاء بعد از به وجود آمدن آنها حاصل می شود، در حالی كه علم خداوند به اشیاء قبل از بوجود آمدن اشیاء نیز هست

تفاوت علم خدا با علم ما

با توجه به معنایی كه برای علم خداوند به ذات خود و علم او به ماسوی بیان شد، تفاوت علم خداوند با علم ما به خود ما و به اشیاء به خوبی به دست می آید. بدین بیان كه:

1) گرچه ما به ذات خود علم حضوری داریم، ولی علم، عین ذات ما نیست بلكه ذات ما همان چیزی است كه در اصطلاح فلسفی از آن به ماهیت (حیوان ناطق) یاد می شود.

2) علم ما مثل ذات ما متناهی است در حالی كه علم خدا مثل ذات او نامتناهی است.

3) علم ما به اشیاء حصولی است در حالی كه علم خداوند به اشیاء حضوری است؛ یعنی همه ما سوی الله در محضر و حضور حق اند بلكه همه آن ها عین علم فعلی اوست.

4) علم ما به اشیاء قابل تغییر و كم و كاستی یا زیاد و نقصان است در حالی كه علم خداوند هرگز قابل تغییر نیست و او از هر گونه تغییر منزه است.

5) علم ما به اشیاء بعد از به وجود آمدن آن ها حاصل می شود، در حالی كه علم خداوند به اشیاء قبل از به وجود آمدن اشیاء نیز هست.

علم ما مثل ذات ما متناهی است در حالی كه علم خدا مثل ذات او نامتناهی است

تفاوت علم خدا با علم امامان

با توجه به نكته های یاد شده برخی از تفاوت های علم ما با علم حق تعالی به خوبی روشن شد. حقیقت علم لدنی امامان نیز همین گونه است و به جهت رفع اشتباه از بعضى اذهان ساده و سطحى، فرق میان علم خداوند تعالى و علم امام و فعلیت آن در اینجا مشروحا بیان مى‌شود:

1 - علم خدا قدیم و علم امام حدیث و موهوبى از جانب خدا است.

2- علم خدا به نحو علیت و معلولیت است و علم امام به نحو انكشاف است.

3 - علم خدا عین ذات اوست، علم امام زائد بر ذات اوست.

4- علم خدا ازلى است، علم امام در ازل نبود مسبوق به عدم است.

5 - علم خدا محتاج به توجه نیست، علم امام محتاج به توجه است.

6- علم خدا لایتناهى و غیر محدود است، علم امام متناهى و محدود است.

بلى نسبت به علم سایر بشر، اگر از علم امام لا یتناهى تعبیر شود مانع ندارد، و ممكن است فرق هاى دیگرى نیز وجود داشته باشد ولى پس از دقت تمامى آنها به فروقى كه ذكر شد برمى‌گردد.

فرآوری: مریم پناهنده    

بخش اعتقادات شیعه تبیان


منابع:

1)     رساله بحثی کوتاه درباره علم امام علیه السلام،علامه طباطبایی

2)     سایت اندیشه قم

مطالب مرتیط:

علم یا دین؟!

جایگاه علم غیب در علم معصومین

نظریه سازگاری علم و دین

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.