تپه های شنی – جلسه اول

اهداف:
• شناخت تپه های شنی
• ویژگی تپه های شنی
• شناخت انواع تپه های شنی

وسایل مورد نیاز: -------------------------------

1-1 نحوه تشکیل تپه‌های شنی
طرز تشکیل تپه‌های شنی (دون ها) بدین صورت است که ماسه‌هایی که به وسیله باد در سطح زمین در حرکت هستند پس از رسیدن به موانعی در سر راه خود از قبیل گیاهان، قطعات سنگ و یا عوارض طبیعی دیگر که سبب کاهش سرعت باد در نتیجه متوقف ماندن ذرات ماسه از حرکت می‌شود. این ذرات در اطراف این موانع انباشته شده و به تدریج به مقدار آنها افزوده می‌شود. سرانجام اجتماع این ذرات ماسه‌ای منجر به تشکیل تپه‌های شنی می‌گردد. البته هرچه این موانع بزرگ تر باشند امکان اینکه توده‌هایماسه‌ای به صورت تپه‌های بزرگ تری در آیند وجود دارد.

2-1حرکت تپه‌های شنی
تپه‌های شنی پس از تشکیل در محل خود ثابت نمی‌مانند، بلکه در جهت وزش باد جابجا می‌شوند. با وزش باد ماسه‌ها در دامنه‌ای که در جهت باد قرار دارد به طرف بالا رانده می‌شوند و پس از رسیدن به قله در دامنه پشتی تپه غلطیده و در آنجا جمع می‌گردند. جابجایی توده‌های ماسه‌ای در شرایط عادی به 10 تا 20 متر در سال می‌رسد.

3-1 ارتفاع تپه‌های شنی
ارتفاع تپه‌های شنی متغیر می‌باشد و به ندرت از 20 متر تجاوز می‌کند ولی گاهی از اوقات ارتفاع آنها زیاد شده و به 100 متر نیز می‌رسد. برای مثال ارتفاع تپه‌های شنی شرق کویر لوت گاهی اوقات به بیش از 100 متر نیز می‌رسد.

4-1 جنس تپه‌های شنی
جنس تپه‌های شنی اغلب از کوآرتز است ولی گاهی گچ، آهک، رس، خاکسترهای آتشفشانی و مواد دیگر، در آنها دیده می‌شود. وجود این مواد در تپه‌های شنی حاکی از فراوانی آن ها در محل است.

5-1انواع تپه‌های شنی
شکل تپه‌های شنی متفاوت است و از این جهت آنها را برحسب شکل و چگونگی تشکیلشان به دسته‌های مختلف تقسیم می‌کنند که مهم ترین آنها عبارتند از:

1-5-1 برخان (Barchan):
این دسته از تپه‌های شنی هلالی شکل بوده و دارای دو گوشه تیز می‌باشند که جهت باد را نشان می‌دهند. قسمت کوژ این تپه‌ها در جهت باد و کاو آن در جهت مقابل باد است. برخان در مناطقی که جهت باد همیشه ثابت است تشکیل می‌گردد. این نوع تپه‌ها متحرک بوده و هرچه کوچک تر باشند مقدار جابجایی آنها بیشتر می‌باشد.

2-5-1 تپه‌های شنی سهمی شکل (Parabolic):
این تپه‌ها دارای یک دیواره کم ‌شیب و یک دیواره تقریبا قایم بوده و شکل سهمی و یا به صورت U می‌باشند.

3-5-1 سیف (Sief dune):
سیف به زبان عربی یعنی شمشیر و چون این نوع تپه‌های شنی (دون ها) شبیه شمشیر هستند، از این جهت به آنها سیف می‌گویند. این نوع دون‌ها در مناطقی که باد دارای یک جهت اصلی و یک جهت فرعی می‌باشد تشکیل می‌شوند.

4-5-1 تپه‌های شنی طولی (Longitudinal dune):
تپه‌های شنی طولی که به آن ها دون ریسمانی نیز گفته می‌شود، تپه‌های باریکی هستند که به شکل رشته‌های طویل دیده می‌شوند و طول آنها نیز در امتداد جهت باد قرار گرفته است. طول این تپه‌ها گاهی به 80 تا 100 کیلومتر و ارتفاع آنها به 50 تا 100 متر نیز می‌رسد.

5-5-1 تپه‌های شنی عرضی (Transverse dune):
این نوع تپه‌ها معمولا در نواحی که مقدار ماسه فراوان و جهت باد نیز ثابت است به شکل رشته‌هایی از تپه های شنی که متصل به هم (معمولا از اتصال چند برخان که امتداد آنها عمود بر جهت باد است)تشکیل می‌شوند.

6-5-1 تپه‌های شنی درهم (Interfrence dune):
به تپه‌هایی که به علت تغییر دایمی جهت باد دارای هیچ نوع فرم و شکل شخصی نمی‌باشند اطلاق می‌گردد.

تكلیف
چند نمونه از مواد دانه ای را كه بتوان با آن تپه شنی درست كرد، بیابید.
از دانش آموزان بخواهید تا فكر كنند چگونه می شود یك تپه شنی درست كرد.

محل بازدید/ اردو/ خرید: ----------------------

منابع مطالعه: -------------------------

بخش پژوهش های دانش آموزی سایت تبیان

تنظیم: یگانه داودی

تپه های شنی – جلسه اول
تپه های شنی – جلسه دوم
تپه های شنی – جلسه سوم
تپه های شنی – جلسه چهارم و پنجم
تپه های شنی – جلسه ششم
تپه های شنی – جلسه هفتم
تپه های شنی – جلسه هشتم