برو جلو آشتیشون بده!
تا به حال چه قدر شده که شاهد دعوا و قهر عده ای بوده ایم و سکوت اختیار کرده ایم؟!به نظر شما در این مواقع چرا سکوت می کنیم؟! در حالی که خود را مسلمان می نامیم و در اسلام به صلح و آشتی دادن میان مردم بسیار تأکید شده است.
برای روشن شدن این مطلب با ما همراه باشید.
إِنَّمَا الْمُۆْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُواْ بَیْنَ أَخَوَیْكُمْ وَاتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ
همانا مۆمنان با یكدیگر برادرند، پس میان برادران خود، (در صورت اختلاف و نزاع) صلح و آشتى برقرار كنید و از خدا پروا كنید تا مورد رحمت قرار گیرید.(آیه 10حجرات)
این آیه، رابطهى مۆمنان با یكدیگر را همچون رابطهى دو برادر دانسته كه در این تعبیر نكاتى نهفته است، از جمله:
الف) دوستى دو برادر، عمیق و پایدار است.
ب) دوستى دو برادر، متقابل است، نه یك سویه.
ج) دوستى دو برادر، بر اساس فطرت و طبیعت است، نه جاذبههاى مادى و دنیوى.
د) دو برادر در برابر بیگانه، یگانهاند و بازوى یكدیگر.
ه) اصل و ریشه دو برادر یكى است.
و) توجّه به برادرى ، مایهى گذشت و چشمپوشى است.
ز) در شادى او شاد و در غم او غمگین است.
امروزه براى اظهار علاقه، كلمات رفیق، دوست، هم شهرى و هم وطن بكار مىرود، امّا اسلام كلمه برادر را بكار برده كه عمیقترین واژههاست.
در حدیث، دو برادر دینى به دو دست تشبیه شدهاند كه یكدیگر را شستشو مىدهند.(محجّةالبیضاء، ج3، ص319)
در این آیه و آیهى قبل، سه بار فرمان «اصلحوا» تكرار شده كه نشانهى توجّه اسلام به برقرارى صلح و دوستى میان افراد جامعه است.
در آیه قبل تر فرمود: «فَأَصْلِحُواْ ... و اقسطوا» به عدالت، صلح برقرار كنید و این آیه مىفرماید: «فَأَصْلِحُواْ... وَاتَّقُواْ» در برقرارى صلح، از خدا بترسید. اگر شما را به عنوان میانجى پذیرفتند، خدا را در نظر بگیرید و حكم دهید، نه آنكه اصلاح شما، مایهى ظلم و ستم به یكى از طرفین گردد.
اخوّت و برادرى
از امتیازات اسلام آن است كه اصلاحات را از ریشه شروع مىكند. مثلا مىفرماید: «اِنّ العِزّة لِلّه جَمیعاً»( یونس، 65) تمام عزّت براى خداست، چرا به خاطر كسب عزّت به سراغ این و آن مىروید؟ یا مىفرماید: «انّ القوّة لِلّه جَمیعاً»( بقره، 165) تمام قدرتها از اوست، چرا هر ساعتى دور یك نفر مىچرخید!؟ در این آیه نیز مىفرماید: همهى مۆمنان با یكدیگر برادرند، بعد مىفرماید: اكنون كه همه برادر هستید، قهر و جدال چرا؟ همه با هم دوست باشید.
بنابراین براى اصلاح رفتار فرد و جامعه باید مبناى فكرى و اعتقادى آنان را اصلاح كرد.
در روایات از كسانى كه برادران دینى خود را رها مىكنند به شدّت انتقاد شده و سفارش شده است كه اگر برادران از تو فاصله گرفتند، تو با آنان رفت و آمد داشته باش. «صِلْ مَن قَطعك» (بحار، ج 78، ص71)
امام صادق علیه السلام فرمود: مۆمن برادر مۆمن است، مانند یك جسد كه اگر بخشى از آن بیمار گردد، همهى بدن ناراحت است.(كافى، ج2، ص133)
صلح و آشتى در قرآن
در قرآن، واژههاى صلح، «والصُّلحُ خَیر»( نساء، 128)، اصلاح، «وَأَصْلِحُواْ ذَاتَ بِیْنِكُمْ»( انفال، 1)، تألیف قلوب، «فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِكُمْ»( آلعمران، 103) و سِلم، «ادْخُلُواْ فِی السِّلْمِ كَآفَّةً»( بقره، 208) نشاندهندهى توجّه اسلام به صلح و صفا و زندگى مسالمتآمیز و شیرین است.
از نعمتهاى الهى كه خداوند در قرآن مطرح كرده است، اُلفت میان دلهاى مسلمانان است. چنانكه خداوند خطاب به مسلمانان مىفرماید: «كُنتُمْ أَعْدَاء فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِكُمْ»( آل عمران، 103) به یاد آورید كه شما قبل از اسلام با یكدیگر دشمن بودید، پس خداوند میان دلهاى شما الفت برقرار كرد. چنانكه میان قبیلهى اوس و خزرج یكصد و بیست سال درگیرى و فتنه بود و اسلام میان آنان صلح برقرار كرد.
اصلاح و آشتى دادن، سبب دریافت بخشودگى و رحمت از جانب خداوند شمرده شده است. «ان تُصلحوا و تتّقوا فانّ اللَّه كان غفوراً رحیماً»( نساء، 129) و هر كس واسطهگرى خوبى میان مسلمانان انجام دهد، پاداشِ در شأن دریافت خواهد كرد. «مَن یَشفَع شَفاعةً حَسنة یَكن لَه نَصیبٌ منها»( نساء، 85)
اسلام براى اصلاح میان مردم، احكام ویژهاى قرار داده است، از جمله:
1. دروغ كه از گناهان كبیره است، اگر براى آشتى و اصلاح گفته شود، جرم و گناهى ندارد. «لا كِذبَ على المُصلِح»( بحار، ج69، ص242)
2. نجوا و درگوشى سخن گفتن كه از اعمال شیطان و مورد نهى است،( مجادله، 10) اگر براى اصلاح و آشتى دادن باشد، منعى ندارد. «لا خَیرَ فى كثیر مِن نَجواهم الاّ مَن اَمر بِصدَقةٍ او مَعروفٍ او اِصلاح بین النّاس»( نساء، 114)
3. با اینكه عمل به سوگند، واجب و شكستن آن حرام است، امّا اگر كسى سوگند یاد كند كه دست به اصلاح و آشتى دادن میان دو نفر نزند، اسلام شكستن این سوگند را مجاز مىداند. «وَلاَ تَجْعَلُواْ اللّهَ عُرْضَةً لِّأَیْمَانِكُمْ أَن تَبَرُّواْ وَتَتَّقُواْ وَتُصْلِحُواْ بَیْنَ النَّاسِ»( بقره، 224)
4.با اینكه عمل به وصیّت، واجب و ترك آن حرام است، امّا اگر عمل به وصیّت، میان افرادى فتنه و كدورت مىآورد، اسلام اجازه مىدهد كه وصیّت ترك شود تا میان مردم صلح و صفا حاكم باشد. «فَمَنْ خَافَ مِن مُّوصٍ جَنَفًا أَوْ إِثْمًا فَأَصْلَحَ بَیْنَهُمْ فَلاَ إِثْمَ عَلَیْهِ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ» ( بقره، 182)
آشتی دادن مومنین
اسلام، مسلمانان را موظف به خاموش کردن آتش نزاع ها و کینه ها کرده است. حضرت علی علیهالسلام در وصیت نامه خود به فرزندان و همه کسانی که گفته او به آنها میرسد، توصیه میکند:
« أُوصِیكُمَا وَ جَمِیعَ وَلَدِی وَ أَهْلِی وَ مَنْ بَلَغَهُ كِتَابِی بِتَقْوَى اللَّهِ وَ نَظْمِ أَمْرِكُمْ وَ صَلَاحِ ذَاتِ بَینِكُم»[ سید رضی؛ نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، نوبت 26، نامه 47]
شما و همه فرزندانم و کسانم و آن را که نامه من بدو رسد سفارش میکنم به ترس از خدا و آراستن کارها و آشتی با یکدیگر که من از جد شما شنیدم که میگفت: آشتی دادن میان مردمان، بهتر است از نماز و روزه سالیان.
در حدیثی از امام علی علیهالسلام آمده است:
« لَأَنْ أُصْلِحَ بَینَ اثْنَینِ أَحَبُّ إِلَی مِنْ أَنْ أَتَصَدَّقَ بِدِینَارَین»[ همان، ج2 ص 209]
اگر میان دو نفر به منظور اصلاح و آشتى، میانجیگرى كنم در نظر من از دو دینار صدقه دادن برتر است.
استحکام جامعه و مهربانی و دوستی بین ارکان آن، از نیازهای اساسی جامعه بشری است. خداوند متعال در قرآن کریم با به کار بردن تعبیر زیبای «صلح و آشتی» مردم را به اختلاف زدایی در زمینه حقوقی دعوت میکند و میفرماید:
«فَاتَّقُواْ اللّهَ وَأَصْلِحُواْ ذَاتَ بِیْنِكُمْ وَأَطِیعُواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ إِن كُنتُم مُّۆْمِنِینَ»[ انفال/1]
« پس از خدا پروا دارید و با یكدیگر سازش نمایید، و اگر ایمان دارید از خدا و پیامبرش اطاعت كنید.»
همچنین در مورد توصیه به اخوت و برادری میفرماید:
«إِنَّمَا الْمُۆْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ»[ حجرات/10]
در حقیقت مۆمنان با هم برادرند، پس میان برادرانتان را سازش دهید و از خدا پروا بدارید، امید كه مورد رحمت قرار گیرید.
اصلاح بین مۆمنان آنقدر ارزش و اهمیت دارد که اگر نهاد ویژه و بودجه خاصی هم برای این هدف منظور شود، کاملاً منطقی و به جا است. امام علی علیهالسلام در وصیتنامه خویش در خطاب به امام حسن و امام حسین علیهماالسلام میفرماید: از جد شما شنیدم که می فرمود:« إِصْلَاحُ ذَاتِ الْبَینِ أَفْضَلُ مِنْ عَامَّةِ الصَّلَاةِ وَ الصَّوْمِ »[ مجلسی محمد باقر؛ بحار الانوار ،ج73 ، ص43]
اصلاح بین مردم از هر نماز و روزه (مستحبّى) بهتر و گرانقدرتر است.
فرآوری: زهرا اجلال
بخش قرآن تبیان
منابع:
رهروان ولایت
حوزه
پژوهشکده باقرالعلوم