آشنایی با هنر سوزن دوزی ممقان
ارزنده‌ترین صنعت دستی ممقان که در 42 کیلومتری شهرستان تبریز واقع شده، سوزن‌دوزی است. این هنرصنعت در انحصار زنان و دختران خانه‌دار است و مواد اولیه‌ی مورد نیازش را فقط نخ ابریشم رنگین و پارچه‌ی دبیت و متقال تشکیل می‌دهد.
در حال حاضر، از این هنر علاوه بر کلاه، برای تهیه‌ی زیر لیوانی، کمربند، کفش، جلیقه و سالفت (نوعی رومیزی که دارای ابعاد متفاوتی است و معمولاً در وسط میزهای بزرگ گسترده می‌شود)، استفاده می‌شود.
سوزن‌دوزی ممقان، یکی از شعب رودوزی‌های ایرانی است که طی آن، زمینه‌ی اساسی پارچه را بخیه می‌پوشاند و زمینه‌ی تازه‌ای از نقش و رنگ ایجاد می‌شود. تعداد سوزن‌دوزان ممقان و حومه در حال حاضر حدود 700 خانوار یا 1680 نفر است که محصولات تولیدی‌شان علاوه بر تأمین نیازهای محلی، توسط سازمان صنایع دستی ایران خریداری و در فروشگاه‌های وابسته به سازمان در نقاط مختلف کشور عرضه می‌شود.
طرح‌های سوزن‌دوزان، عموماً ذهنی و ملهم از برداشت‌ها و بینش‌های شخصی هنرمندان از محیط طبیعت است و بیشتر شامل گل‌ها و بوته‌های تمثیلی می‌شود. ابزار کار سوزن‌دوزان را فقط یک سوزن چهار سانتی معمولی و یک انگشتانه خیاطی تشکیل می‌دهد و با کمک همین وسایل ساده است که بدیع‌ترین نقوش را بر پارچه می‌نشانند و محصولاتی ظریف و مصرفی که از جنبه‌های قوی هنری نیز برخوردار است تولید می‌کنند.
برای شروع به کار سوزن‌دوزی، ابتدا با توجه به ضخامتی که نقش می‌بایست داشته باشد، نخ ویسکوزیااستات را به صورت 5، 16 یا 30 لا کلاف نموده و به هم می‌تابند. سپس از یک برگ روزنامه، شکل مورد نظر محصولاتی را که مصمم به تولید آن هستند بریده و به همین ترتیب، اشکال مورد نظر را از دبیت و متقال مشکی نیز بریده و آن‌ها را در طرفین لایه‌ی روزنامه‌ای قرار می‌دهند (به این ترتیب که یک طرف روزنامه را دبیت و سوی دیگر آن را متقال بپوشاند) لازم به توضیح است که روزنامه و متقال (که اصطلاحاً لایه نامیده می‌شود) باید دارای اندازه‌ای همسان و اندازه دبیت از طرفین، حدود دو سانتی‌متر بیشتر باشد. بعد از قرار دادن لایه و رویه در طرفین روزنامه، آن‌ها را به یکدیگر کوک زده و لبه‌ی اضافی پارچه را به داخل برگردانده و به لایه‌ی روزنامه می‌دوزند.
سوزن‌دوزان، معمولاً سوزن را در دست راست گرفته و با دست چپ، پارچه را ثابت نگاه‌داشته و ابتدا نقش زنجیره را به شیوه‌ی گلدوزی در پنج میلی‌متری لبه‌ی کار می‌دوزند. نحوه‌ی زنجیره‌دوزی به این ترتیب است که ابتدا سوزن را از زیر به داخل پارچه فرو برده و آن را کاملاً از پارچه بیرون می‌کشند تا گرهی ته نخ به پارچه متصل شود. سپس سوزن را از رو به داخل پارچه فرو برده و قبل از آنکه کاملاً از زیر کشیده شود و در دست در حالتی که نخ باقیمانده بر رویه‌ی کار حالت دایره‌ای کوچک را به خود گرفته، سوزن را از زیر به داخل پارچه فرو برده و پس از عبور دادن از داخل دایره، آن را می‌کشند تا نخ سفت شود. سپس دوباره با فاصله‌ای معین، سوزن را از رو به داخل پارچه فرو برده، ایجاد دایره نموده و عمل را تکرار می‌نمایند تا دوخت زنجیره به پایان برسد (درست مثل کاری که در گلدوزی معمولی انجام می‌شود) بعد از انجام این مرحله، قسمت میانی کار به شکل پیش‌گفته، زنجیره دوزی می‌شود.
در شرایطی که کار، شکلی دایره مانند داشته باشد، مانند دوخت زیر استکانی یا کف کلاه، بعد از زنجیره دوزی قسمت وسط به وسیله‌ی نخ‌هایی که از مرکز دایره به محیط آن وصل می‌شود، دایره را به هشت قسمت تقسیم نموده و با کوک‌هایی، نقاط تماس قط‌رها را با محیط دایره، دو به دو به یکدیگر وصل می‌کنند تا شکل ستاره‌ای هشت پر بر روی کار بنشیند و به این مرحله از کار، اصطلاحاً آی چک ماخ (ماه کشیدن) می‌گویند.
سپس پیرامون کار را با روش دندان موشی که تقریباً شبیه زیگزاگ است و در اصطلاح محلی دکمه قراقی نامیده می‌شود دوخته و آنگاه اطراف مرکز دایره را که گوبک (ناف) نام دارد، با رنگ دلخواه، زنجیره‌دوزی می‌نمایند.
در مرحله‌ی بعد، پره‌های ستاره به روش دو کوک بلند و تقریباً شبیه عدد 7 دوخته می‌شود و در پایان با استفاده از دندان موشی‌های بلند، شبیه آنچه در لبه کار انجام شده، محصول تکمیل و آماده‌ی مصرف می‌شود. در شرایطی که تولید محصولاتی به اشکالی دیگر مورد نظر باشد، کماکان برش رویه، لایه و آستر به شیوه‌ی قبلی انجام و پس از آن با ابریشم درشت‌تاب، حاشیه‌ای به فاصله‌ی 5 میلی‌متری لبه‌ی کار، دوخته می‌شود. حاشیه‌دوزی که آن را سوچک ماخ (سو کشیدن یا حاشیه کشیدن) می‌گویند، به این ترتیب است که دو یا سه ردیف نخ درشت‌تاب را بر روی پارچه قرار داده و به وسیله‌ی بخیه‌های بسیار ریزی که هم‌رنگ نخ اصلی است، آن را به رویه می‌دوزند.
آنگاه به فاصله‌ی کمی از حاشیه، مجدداً به روش قبلی، چند ردیف ابریشم درشت‌تاب را بر روی کار دوخته و آن را جوت لماخ (جفت کردن) می‌نامند. سپس در فاصله‌ی چند سانتی‌متری جوت لماخ، حاشیه‌ی دیگری را که آق یر آچماق نامیده می‌شود، بر روی کار می‌دوزند. بعد از طی این مراحل، فاصله‌ی بین سوچک ماخ و جوت لماخ با بخیه‌های درشت به شکل عدد 7 پر شده و محل تلاقی بخیه‌ها با یکدیگر، زنجیره دوزی می‌شود. آنگاه نقش بوته جقه به روش زنجیره‌ای در وسط کار ایجاد می‌گردد.
شامیل لخ عبارت از یک ردیف دوخت زنجیره به موازات دیواره‌ی بوته و در قسمت داخلی آن است که با نخی به رنگ دیگر انجام می‌شود؛ و پس از آن، داخل بوته جقه، بخیه دوزی ضربدری می‌شود. که در اصطلاح محلی، این قسمت از کار، گل لاماخ نام دارد.
