امتیازات قانون ارث اسلامی
قانون ارث اسلامی از تراکم ثروت جلوگیری می کند؛ زیرا در این نظام بعد از هر نسل ثروت به طور عادلانه در میان افراد متعددی تقسیم می گردد و از این راه به توزیع عادلانه ی ثروت کمک می کند.
تعریف ارث
ارث در لغت به معنی ترکه و اموالی است که از متوفی به جا می ماند و در اصطلاح حقوقی مقصود از آن انتقال مالکیت از اموال میت پس از فوت به وارث او می باشد.
فلسفه ی ارث در اسلام
ارث از توابع مالکیت فردی است و در اسلام ارث حکم فرض الهی و خارج از اختیار مورث است برخلاف وصیت که حق مالک است. مصالح ارث از قبیل تشویق زندگان به عمل و تحکیم روابط ارحام و زوجیت سبب وضع و تشریع این قانون که به نفع عموم هم هست می شود و کانه عین مال بر عموم مردم داده شده است و در شرایط قانونی مساوی، توارث مال مثل توارث هوش طبیعی و استعداد است و فاصله طبقاتی هم اگر به دلیل لیاقت و فعالیت شخص یا سلف او باشد ایرادی ندارد. از طرف دیگر ارث به منزله حق بیمه در قبال جریمه ای است که وارث در جنایات خطایی احتمالی مورّث باید بپردازند.
امتیازات قانون ارث اسلامی
1- در نظام ارث اسلامی هیچ یک از بستگان متوفا با توجه به سلسله مراتب از ارث محروم نمی شوند و آنچه در میان اعراب جاهلی یا پاره ای از کشورها معمول بود که زنان یا کودکان را به خاطر عدم توانایی بر حمل اسلحه و شرکت در میدان جنگ از ارث محروم می کردند و ثروت متوفا را به افراد دورتر می دادند در اسلام وجود ندارد.
2- این قانون به نیازهای فطری و مشروع انسان پاسخ مثبت می دهد؛ زیرا افراد بشر همواره مایلند که حاصل دسترنج خود را به دست کسانی ببینند که پاره ی تن آنها محسوب می شوند و حیات آنها در حقیقت ادامه ی حیات و زندگی خود آنان می باشد لذا می بینیم که در این قانون سهم فرزندان از همه بیشتر است و در عین حال پدر و مادر و سایر بستگان نیز به خودی خود سهم قابل ملاحظه ای دارند.
قانون ارث اسلامی از تراکم ثروت جلوگیری می کند؛ زیرا در این نظام بعد از هر نسل ثروت به طور عادلانه در میان افراد متعددی تقسیم می گردد و از این راه به توزیع عادلانه ی ثروت کمک می کند
3- این قانون افراد را به تلاش و کوشش بیشتر در راه تولید ثروت و گردش چرخهای اقتصادی تشویق می کند؛ زیرا وقتی انسان حاصل زحمات عمر خود را نصیب افراد مورد علاقه ی خویش می بیند در هر سن و شرایطی که باشد به کار تشویق می گردد و وقفه و رکودی در فعالیتهای او ایجاد نمی شود.
4- قانون ارث اسلامی از تراکم ثروت جلوگیری می کند؛ زیرا در این نظام بعد از هر نسل ثروت به طور عادلانه در میان افراد متعددی تقسیم می گردد و از این راه به توزیع عادلانه ی ثروت کمک می کند.
5- قانون ارث اسلامی تنها بر اساس چگونگی ارتباط متوفا تنظیم نشده بلکه نیاز واقعی وارثان نیز در نظر گرفته شده است مثلاً اگر می بینیم ارث پسران در ظاهر دو برابر دختران یا ارث پدر در پاره ای موارد بیش از ارث مادر است به خاطر این است که مردان در قوانین اسلامی مسئولیتهای مالی فراوانی دارند و هزینه های زندگی بر دوش آنهاست و لذا نیاز مالی آنها بیش از زنان می باشد.
موجبات ارث
1- نسب
مقصود از نسب پیوستگی طبیعی بین افراد انسان است که نتیجه تولد انسانی از انسان دیگر است به خویشاوندی نسبی، خویشاوندی خونی هم گفته می شود.
مرتبه اول: پدر، مادر، فرزندان و هر چه پائین روند.
مرتبه دوم: اجداد، جده ها و هر چه بالا روند و خواهرها و برادرها و اولادشان.
مرتبه سوم: عمو، عمه، خاله، دایی، و فرزندانشان هر چه پائین رود.
2- سبب
سبب در معنی اخص خود نوعی خویشاوندی است که در اثر عقد نکاح دائم بین مرد و زن به وجود می آید. سبب در معنای اعم شامل عقد نکاح دائم و ولاء است.
ولاء به فتح واو در لغت به معنی دوستی و نزدیکی دو شخص و نیز تسلط شخصی بر شخص دیگر است. در اصطلاح فقهی مربوط به ارث، رابطه حقوقی خاصی است که بر اثر تحقق یک عمل حقوقی یا به حکم قانون بین دو شخص برقرار می گردد و سبب می شود که یکی از آن دو که مولی نامیده می شود در نتیجه فوت دیگری در صورتی که برای متوفی وارث نسبی یا سببی نباشد از او ارث ببرد.
ولاء به عنوان سبب در معنای اعم به ولاء ضمان (جریره) و ولاء امامت تقسیم می شود.
شرایط ارث
1- موت مورث: برای تحقق ارث، فوت مورث ضروری است؛ زیرا ارث در مفهوم حقوقی آن با موت انسان و انتقال قهری او به خویشاوندانش تحقق می پذیرد.
2- وجود وارث: وجود وارث برای متوفی در زمان فوت او از شرایط تحقق ارث است. زیرا همان طور که گفته شد، مقصود از ارث انتقال قهری مال متوفی به وارث او است و بدون وجود وارث انتقال مال قابل تصور نیست.
3- وجود ترکه: وجود ترکه یعنی داریی مثبت برای متوفی و در زمان فوت او، یکی دیگر از شرایط تحقق ارث است؛ زیرا همان طور که بیان شد ارث انتقال اموال به جا مانده از متوفی به وارث او است. دارایی شامل اموال عینی، منفعت، طلب و کلیه حقوق مالی دیگر است.
موانع ارث
موانع ارث اموری است که وجود هر یک از آنها به رغم وجود شرایط وراثت یعنی فوت مورث و وجود وارث و ترکه برای مورث مانع از تحقق ارث می شود برای حکم به محرومیت خویشاوند متوفی از ارث او لازم است که وجود مانع ثابت گردد و در صورت شک در وجود مانع کسی که دارای خویشاوندی قابل وراثت با متوفی است از او ارث خواهد برد.
موانع ارث در فقه زیاد است و برخی از فقها تا بیست مانع شمرده اند اما در این جا تنها به چند مورد اشاره خواهد شد:
1- قتل: وجود انگیزه شدید مادی و گرایش زیاد به امور مالی ممکن است بعضی از ورّاث را که دارای ضعف اخلاقی و اعتقادات معنوی هستند به ارتکاب قتل مورث خود برانگیزد و ایشان را وسوسه کند تا با ارتکاب جنایت به اموال مورث دست یابند، لذا قانون برای خنثی کردن چنین انگیزه مجرمانه ای و جلوگیری از ارتکاب این جنایت قتل را از موانع ارث مقتول معرفی کرده است.
شرایط مانع بودن قتل از ارث
1- مقتول باید هنگام قتل در مقام مورث قاتل باشد.
2- قتل عمدی باشد.
3- قتل مورث به حکم قانون یا برای دفاع نباشد.
2- کفر: کافر به اقسامش از مسلم ارث نمی برد.
3- لعان: لعان در لغت مصدر باب ملاعنه و به معنی لعن و اظهار بدخواهی بین دو نفر نسبت به یکدیگر است و در اصطلاح عبارت است از مباهله و اظهار لعن و نفرت بین زوجین با صیغه ی خاص که منشاء آن نسبت زنای محصنه دادن شوهر به همسر خود یا انکار فرزندی کسی است که شرعاً ملحق به او است.
4- ولادت از زنا
سمیه فیض آبادی
بخش احکام اسلامی تبیان
منابع:
1- ارث، مهدی شهیدی، تهران، انتشارات مجمع علمی و فرهنگی مجد.
2- مبانی و نوآوریهای فقهی استاد شهید آیت الله مطهری، سید امرالله حسینی مومن زاده، تهران، انتشارات صدرا.
3- فلسفه و اسرار احکام، محمد وحیدی، قم، مرکز نشر هاجر
مطالب مرتبط:
