امام از حقشان چنین میگویند!
دیدگاه امام على (علیه السلام) را درباره جانشینى پیامبر و زمامدارى مسلمانان، مىتوان به سه بخش زیر تقسیم كرد:
1. معرفى جانشین از جانب پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)
از دیدگاه على علیه السلام، گزینش جانشین و خلیفه، سنت و روش پیامبران پیشین بوده است؛ چنانكه پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) نیز به آن عمل كرده و هرگز مردم را سرگردان رها نكرده است. وى مىفرماید: «رسول گرامى اسلام (صلی الله علیه و آله) در میان شما مردم جانشینى برگزید؛ همچنان كه تمام پیامبران گذشته براى امتهاى خود برگزیدند؛ زیرا آنها هرگز انسانها را سرگردان رها نكردند و بدون معرفى راهى روشن و گذاشتن نشانههایى استوار، از میان مردم نرفتند»[1].
این بیان گهربار امیر مۆمنان علیه السلام، مبین این واقعیت است كه انتخاب جانشین، سنت و شیوه پیامبران گذشته بوده است و آنان با تعیین راه روشن و نشانههاى استوار، مردم را به حال خود وانگذاشتهاند. بر همین مبنا، پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) نیز جانشینان خویش را برگزیده است.
2. ویژگىهاى جانشینان پیامبر (صلی الله علیه و آله سلم)
امام على علیه السلام، شرایط و ویژگىهاى بسیارى را براى خلیفه مسلمانان و جانشین پیامبر برمىشمرد كه مهمترین آنها عبارتند از:
الف) توانایى اداره جامعه و آگاهى از فرمانها و احكام الهى؛ امیرمۆمنان على علیه السلام در این خصوص مىفرماید: «اى مردم! سزاوار به خلافت، كسى است كه بدان تواناتر باشد و در آگاهى از فرمان خدا، داناتر؛ تا اگر آشوبگرى به فتنه انگیزى برخیزد، به حق بازگردانده شود و اگر سر باز زند، با او مبارزه شود»[2].
ب) صداقت با مردم و آخرت نگرى؛ آن حضرت درباره این ویژگى مىفرماید:
«پس باید امام و راهنماى مردم، به مردم راست بگوید و راه خرد پوید و از فرزندان آخرت باشد و به یقین بداند كه از آن جا آمده و به آنجا خواهد رفت»[3].
ج) برخوردارى از سجایاى اخلاقى و منشهاى نیكو؛ امام على علیه السلام خصلتهایى چون بخیل نبودن، دانایى و عدالت را براى خلیفه مسلمانان، ضرورى و لازم مىداند. آن حضرت مىفرماید:
«و همانا دانستید كه سزاوار نیست بخیل بر ناموس و جان مردم و بر غنیمتها و احكام مسلمانان، ولایت یابد و امامت آنان را عهدهدار شود تا در مالهاى آنها حریص گردد و نادان نیز لیاقت رهبرى ندارد؛ چون با نادانى خود، مسلمانان را به گمراهى مىكشاند. ستمكار نیز نمىتواند زمامدار باشد؛ چون با ستم خویش، حق مردم را غصب مىكند. و در تقسیم اموال، عدالت را رعایت نمىكند؛ زیرا گروهى را از حق خود محروم مىسازد. و نه آن كه رشوهگیر است؛ زیرا او نیز حقوق مردم را پایمال مىكند و نه آن كه سنت پیامبر را ضایع مىكند؛ زیرا كه امت اسلامى را به هلاكت مىكشاند»[4].
3. جانشینان واقعی پیامبر
پس از بیان ضرورت گزینش جانشین از ناحیه پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله سلم) و اوصافى كه باید خلیفه از آن برخوردار باشد، مىتوان جمع این دو ویژگى را در گروهى خاص كه همانا اهلبیت پیامبر علیه السلام مىباشند، مشاهده كرد و به امامت و جانشینى آنان، یقین كرد.
امام على علیه السلام این واقعیت را با عبارات گوناگون بیان فرمود.
وى مىفرماید:
«مردم! به كجا مىروید و كى باز مىگردید؟ علامتهاى حق برپاست و نشانههاى آن هویداست؛ گمراهى تا كجا؟ سرگشتگى تا كجا و چرا؟ خاندان پیامبرتان میان شما هستند كه زمامداران حق و یقینند و پیشوایان دینند و با ذكر جمیل و گفتار راست، قرینند؛ پس حرمت آنان را همچون قرآن، نیك بدارید و چون تشنگانى كه به آبشخور روند، روى به آنان آرید»[5].
امام علیه السلام، در جاى دیگر مىفرماید:
«خاندان پیامبر، مایه حیات دانش و نابود كننده نادانىاند. بردبارىشان، شما را از دانش آنها خبر مىدهد و ظاهرشان، از صفاى باطنشان و سكوتشان، از حكمتهاى گفتارشان. هرگز با حق مخالفت نكردند و در آن اختلاف ننمودند. آنان ستونهاى دینند و پناهگاه مردم. به وسیله آنان، حق، به جایگاه خود باز مىگردد و باطل، از جاى خود رانده و از بن كنده مىشود. [آنان] دین را چنان كه باید، دانستند و فرا گرفتند و به كار بستند»[6].
با توجه به آن چه گفته شد، از دیدگاه امام على علیه السلام، جانشینان پیامبر، برگزیده خداوند، به واسطه پیامبر هستند و این اقدام پیامبر، سنتى رایج در میان انبیا بوده است. ایشان، اهل بیت پیامبرند و به صفات و خصایص والایى، بر مردم برترى یافتهاند؛ چنان كه حاكم اسلامى باید ویژگىهاى خاصى داشته باشد.
بارى، این منصب، هر كسى را نشاید و آن، كسى را سزاست كه بر انجام آن، تواناست و در راستى و عدالت و بىرغبتى به دنیا، پابرجاست[7].
پی نوشت:
[1]. نهج البلاغه، خطبه 1.
[2]. همان، خطبه 173.
[3]. همان، خطبه 154.
[4]. همان، خطبه 131.
[5]. همان، خطبه 87.
[6]. همان، خطبه 239.
[7]. ر. ك: رجبى و موسوى كاشمرى، روابط امام على و خلفا، ص 83- 141.
بخش نهج البلاغه تبیان
منبع: پرسش و پاسخ های دانشجویی؛ پایگاه امام علی علیه السلام
مطالب مرتبط:
