تبیان، دستیار زندگی
در این مقاله شش نکته در خصوص نشاط علمی در زندگی طلبگی مطرح شده است
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

شش نکته از هزاران – 2

نشاط علمی در زندگی طلبگی

مباحثه (تزیینی)

نویسنده: علی اصغر سهرابی

عوامل متعدد و متنوعی می‌‏توانند مستقیم یا غیرمستقیم در ایجاد انگیزه‌ی تحصیلی و نشاط علمی اثرگذار باشند و می‏‌توان این عوامل را براساس معیارهای گوناگون، دسته‏‌بندی کرد. یکی از مهم‌ترین تقسیم‏‌بندی‏ها در این زمینه که ثمره‌ی عملی مهمی دارد، تقسیم عوامل انگیزه‏‌بخش به دو دسته‌ی کلی درون‏زا و برون‏زاست.

قسمت قبلی را از اینجا ببینید

4. نشاط درون‏زا - نشاط برون‏زا

عوامل متعدد و متنوعی می‌‏توانند مستقیم یا غیرمستقیم در ایجاد انگیزه‌ی تحصیلی و نشاط علمی اثرگذار باشند و می‏‌توان این عوامل را براساس معیارهای گوناگون، دسته‏‌بندی کرد.

یکی از مهم‌ترین تقسیم‏‌بندی‏ها در این زمینه که ثمره‌ی عملی مهمی دارد، تقسیم عوامل انگیزه‏‌بخش به دو دسته‌ی کلی درون‏زا و برون‏زاست. براین‌اساس برخی از عواملی که می‌‏توانند انگیزه‌ی کار علمی را در ما افزایش دهند، در وجود خود ما ریشه دارند و برخی دیگر، توسط عاملی بیرونی به مدد ما می‏‌آیند. به دیگر عبارت، گاه ممکن است محیط و اتفاقات پیرامونی و نیز اطرافیان ما و رفتارهایشان در ما اثر مثبت بگذارند و گاه ممکن است نشاط علمی ما معلول توجه به بینش‌ها، استعدادها، مهارت‌ها و رفتارهای خود ما باشد.

اما آنچه ثمره‌ی این تقسیم را نمایان می‏‌کند، میزان توجه و تکیه‌ی ما به هریک از این دودسته عامل است. اینکه در مسیر رشد علمی خود، بیشتر بر سرمایه‌‏های درونی خود تکیه و تمرکز کنیم یا به امکانات و ظرفیت‏‌های محیط و اطرافیان؟ آیا کارآمدی این دو، به یک اندازه است یا یکی بر دیگری اولویت دارد؟ آیا می‏‌توان یکی را اصل و دیگری را فرع قرار داد؟

روشن است کسی که خود را به عوامل بیرونی وابسته می‏‌کند و همواره برای نشاط و تحرک، معطل انگیزه‌‏بخشی این عوامل است، خود را به اموری معلق کرده است که از اختیار او خارج‌اند؛ اموری که اصل وجود و کم و کیفشان دست انسان نیست. پس به‌طورقطع برای سامان‌دادن به یک حرکت مستمر و پرانرژی هرگز نمی‏‌توان حساب جدی روی آنها باز کرد. در ثانی کسی که همیشه برای حرکت، به عوامل محیطی نیاز دارد، به‌تدریج اراده‌‏اش ضعیف می‌شود و کم‏‌کم توان و انگیزه‌ی حرکت را از دست خواهد داد.

ازاین‌رو برای کسب انگیزه‌ی تحصیلی و تقویت آن، باید ویژگی‌‏ها و داشته‌‏های درونی خود را اصل قرار دهیم تا به چشمه‌ی درون‏زای نشاط و انگیزه در وجود خود دست یابیم و عوامل بیرونی را به عنوان فروعی که به اصل مدد می‌‏رسانند، مورد توجه قرار دهیم.

5. تشنگی

علم، آبی است گوارا برای کام تشنه‏‌ی جان؛ و تا زمانی‏که عطش کشف مجهولات در جان انسان هست، او را به علم‌‏آموزی فرا می‏‌خواند. ماندگارترین انگیزه‌‏ها و شاداب‌‏ترین نشاط‌ها در مسیر تحصیل، آن است که برآمده از این احساس نیاز واقعی انسان باشد؛ نیازی که ریشه در فطرت کمال‏‌جوی انسان دارد.

اگر طالب علم می‏‌خواهد رهروی ثابت‏‌قدم در مسیر علم‏‌آموزی باشد، باید این تشنگی را در جان خویش حفظ کرده و پرورش دهد. چه زیبا سرود آن حکیم رومی که «آب کم جو، تشنگی آور به دست»

اما برای حفظ و تشدید این عطش، چه بایدکرد؟

از آنجا که تشنگی علمی، برخاسته از فطرت انسان است، لذا راهکارهای پیشنهادی برای حفظ و تقویت آن نیز باید با جان انسان مرتبط شود و با شکوفا کردن فطرت و زدودن غبار از آینه‌‏ی جان، این گرایش فطری را جلا و تجلا بخشد.

باید اذعان کرد در این زمینه نیز تقوا، یکی از مهم‌ترین عوامل است؛ گناه، غباری است که بر صفحه پاک فطرت می‌‏نشیند و فرصت تجلی تام و تمام را از این گوهر الهی می‏‌گیرد. پس اثر مستقیمی در میزان تمایل انسان به کسب علم و خصوصاً کسب معارف الهی و دینی دارد. از جمله عوامل دیگر، می‌‏توان به اخلاص در تحصیل علم و توجه به معارف معرفت نفس، اشاره کرد.

ناگفته نماند برای درک عوامل و راهکارهای جوانحی و باطنی کسب علم، مطالعه حدیث شریف «عنوان بصری» بسیار راهگشا است. حضرت صادق - علیه‏ السلام - در این بیان نورانی، رهروان راه علم را اولاً به جست‌وجو و یافتن حقیقت عبودیت؛ به کار بستن علم و طلب فهم از خداوند دعوت می‌‏کنند. توصیه‏‌های حضرت در این حدیث شریف، در افزایش انگیزه و نشاط علمی نیز بسیار اثرگذارند.

6. دیالکتیک نشاط

اگر از ما بخواهند یک طلبه پرانگیزه و بانشاط را توصیف کنیم، اولین ویژگی‏‌هایی که از او برمی‏‌شماریم، جدیت در تحصیل؛ حضور منظم و آماده در کلاس و مباحثه، پی‌گیری سۆالات، ثبت یافته‏‌ها و مواردی از این قبیل خواهد بود.

از طرف دیگر، اگر از ما بخواهند راهکارهای کسب نشاط و انگیزه در تحصیل را نام ببریم، اولاً خواهیم گفت: جدیت در تحصیل؛ حضور منظم و آماده در کلاس و مباحثه، پیگیری سۆالات، ثبت یافته‌‏ها و...

و آنگاه که این دو نکته را کنار هم می‏‌گذاریم، دچار دور خواهیم شد. چرا که موارد پیش‏‌گفته هم مقدمه کسب نشاط علمی است و هم نتیجه آن. ما همیشه دنبال راهکارهایی برای کسب و تقویت نشاط علمی هستیم تا بتوانیم به مدد آن، برنامه تحصیلی خود را جدی و رشدآفرین پی‌گیری کنیم و از طرفی دیگر، خود نشاط علمی، متوقف بر پی‌گیری مجدانه رشته درس و بحث است.

اما چگونه می‌‏توان از مخمصه این دور رهایی یافت و به حلقه اهل نشاط پیوست؟

به نظر می‏‌رسد کشف راه حل ساده این مسأله، کار دشواری نیست و در طرح مسأله هم، به‌‏روشنی بدان اشاره شده است.

ابتدا باید توجه داشته باشیم نشاط و انگیزه علمی، سرمایه‌‏ای است که ذره ‏ذره جمع می‌‏شود و کسب آن، یک مرحله مجزا و مقدماتی در مسیر تحصیل نیست. بلکه باید نشاط علمی را در تعهد و عمل به برنامه علمی جاری روزانه یافت و همچون سرمایه‌‏ای که در تجارت فراهم آمده، باز به کار زد و بوسیله آن، برنامه را ارتقاء کمی و کیفی داد.

با این تقریر، نباید برای حرکت، منتظر اتفاق خاصی باشیم. اتفاقی که منتظرش هستیم، در دل حرکت ما به وقوع خواهد پیوست.


منبع: ماهنامه حاشیه، شماره 12

تهیه و تنظیم: علی رضاخواه – گروه حوزه علمیه تبیان