تبیان، دستیار زندگی
از حیث به کار گیری ماده ای جدید در آفرینش هنری، دان فلاوین فراتر از همه همتایان خود مرزهای سنتی هنر را درنوردید. او با ارائه نور فلورسنت به عنوان ماده انحصاری کار هنری و پافشاری مستمر بر آن در سراسر عمر حرفه ای اش، آثاری بسیار متفاوت با کارهای همه مینیما
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

دان فلاوین و گستره های نوری


از حیث به کار گیری ماده ای جدید در آفرینش هنری، "دان فلاوین" فراتر از همه همتایان خود مرزهای سنتی هنر را درنوردید. او با ارائه نور فلورسنت به عنوان ماده انحصاری کار هنری و پافشاری مستمر بر آن در سراسر عمر حرفه ای اش، آثاری بسیار متفاوت با کارهای همه مینیمالیست ها، اما در راستای اهداف و انگیزش های آنان، خلق کرد.

دان فلاوین و گستره های نوری

این آثار به اندازه حاظرآماده های دادائیستی غرب، جسور و صنعتی بود. در واقع لامپ های فلورسنتی که او به عنوان شیء هنری ارائه کرد، گرچه محصول فناوری مدرن بودند، لیکن آشکارا ریشه در حاضر آماده های مارسل دوشان داشتند. آنها با نورهای درخشان و رنگ های متنوع، واجد تاثیرات احساسی و حتی دراماتیک نیز بودند و دقیقا به خاطر همین تاثیرگذاری های اجتناب ناپذیر ، بسیار بحث برانگیز هم شدند.

لوله های نوری فلورسنت که شاخص کار فلاوین محسوب می شوند، در رنگ های سبز، صورتی، زرد، قرمز، آبی و سفید و در طول های 60، 120، 180 و 240 سانتی متر به روی سطح دیوار، گوشه های اتاق و یا در طول راهرو ارائه می شدند.

بسیاری از آنها ادای دین به هنرمندان پیشین همانند پیت موندریان ، هانری ماتیس، بارنت نیومن ، جاسپر جونز و ولادیمیر تاتلین بودند. اما او در اولین نمودار نوری اش در سال 1961، از اشعار "گیوم آپولینر" با عنوان "آپولینر زخمی شده" الهام گرفته بود.

دان فلاوین و گستره های نوری

تمامی کارهای نوری فلاوین به شکلی در طراحی ها، آبرنگ ها و اشیاء کوچکی که او در حد فاصل سال های 57 تا 62 و پیش از چیدمان های نوری اش ساخته بود، ریشه دارند. این کارها از زبانی شاعرانه و بیانی تغزلی برخوردار بوده و زمینه ساز اشیای نورانی شدند که ماهیتی صنعتی را تعقیب می کردند.

ارائه لامپ های بلند فلورسنت در رنگ ها و ترکیب بندی های مختلف به طور عمده از سال 1963م. با "خط مورب 25ماه می 1963" آغاز شد. فلاوین بعدها چندین نمونه از این اثر درخشان را در رنگ های مختلف در نمایشگاه گروهی سال 1964 گرین گالری نیویورک با عنوان "سیاه، سفید و خاکستری" به نمایش گذاشت . وی مدتی بعد در مورد این نور سفید مورب روی دیوار نوشت:

"یک واحد نور سفید، یادآور خطوط مورب "موریس لوئیس"1 است و سراسر پهنه دیوار را در بر می گیرد . جعبه نگه دارنده لامپ نیز به رنگ سفید است و یک خط سایه کاملا مشهود را در طول اثر به روی دیوار ایجاد می کند. نور یک شیء صنعتی و کاملا آشنا در زندگی روزمره است؛ یک وسیله جدید در هنر که از زندگی آمده است."

دان فلاوین و گستره های نوری

لوله فلورسنت یک عنصر گرافیکی است که هم قدرت شکلی یک خط را دارد و هم واجد ابهام در وضعیت  فضاست. نور درخشان آن سطح دیوار را نیز درخشنده کرده و تا حدی باعث ناپدید شدند خود شیء می شود. در واقع شیء هنری به شکلی واضح، تنها به هنگام خاموش بودن لامپ مشهود است. بنابراین از همان ابتدا مشخص بود که ایده اصلی هنرمند، مفهوم فیزیکی نور است و تاثیر آن بر فضا و نه ارائه لامپ به عنوان یک شیء هنری.

به دیگر سخن اثر مینیمالیستی در کار وی ذرات نور است نه لامپ. در اینجا این پرسش مطرح می شود که آیا در صورت خاموش بودن لامپ هم می توان آن را هنر پنداشت و یا این اثر تنها در صورت روشن بودن هنر است؟!

لوله فلورسنت یک عنصر گرافیکی است که هم قدرت شکلی یک خط را دارد و هم واجد ابهام در وضعیت  فضاست. نور درخشان آن سطح دیوار را نیز درخشنده کرده و تا حدی باعث ناپدید شدند خود شیء می شود. در واقع شیء هنری به شکلی واضح، تنها به هنگام خاموش بودن لامپ مشهود است

پس از این دوره و از سال 1966 فلاوین عناصر فلورسنت خود را در نقطه ای غیر متعارف قرارداد تا ایده "مکان" با اندیشه های نوری او همراه شود. این ترکیبات جدید گاهی در فرم های مربع و... در کنج اتاق شکل می گرفتند و تنها از حیث رنگ، اندازه و شالوده هندسی با یکدیگر تفاوت داشتند. اما نکته مهم شباهت صوری همه انها به نقاشی بود. فلورسنت مربع با عنوان" چه کسی از قرمز، زرد و آبی می ترسد" برای ادای دین به "بارنت نیومن" و تابلوی معروف وی به همین نام، یکی از نقاشانه ترین آثار فلاوین از این سری است.

دان فلاوین و گستره های نوری

شباهت این اثر به نقاشی تا حدی مرهون قاب مستطیل شکل است که تاثیرات فضای درونی و بیرونی را در هم می آمیزد، گو این که ترکیب عناصر نور ورنگ و خلق دنیای بصری نیز در این تشبیه بی تاثیر نیست.

آنچه که ورای این قاب نمایان است، یک فضای داخلی است با این تفاوت که این فضا بر خلاف نقاشی ، دیگر توهمی نیست چرا که با نور واقعی پدید آمده و جنبه کاملا عینی دارد.

دلایل دیگری نیز برای نقاشی پنداشتن قاب های مزبور و حتی نمودارهای خطی فلاوین وجود دارد: این واقعیت که کارهای او مشابه یک تابلو نقاشی بر روی دیوار ارائه شده و غالبا از عناصر تجسمی همچون خط، سطح، حجم و نیز ترکیب هندسی برخوردار هستند.

لوله فلورسنت اساسا یک عنصر گرافیکی است،پیش از آنکه یک طرح در فضا و یا یک مجسمه باشد. این آثار بر خلاف کارهای "رونالد جاد" و "آندره "فضا را برش نمی دهند بلکه با فضا در هم آمیخته می شوند و آن را با جوهر درون خویش پیوند می دهند. بنابراین از جنس مجسمه نبوده و بیشتر وضعیت تابلوهای نقاشی را دارند.

دان فلاوین و گستره های نوری

در واقع می توان گفت که نمودارهای نوری فلاوین ، بر روی دیوار یا در گوشه ها، گرچه همچون مجسمه مبادرت به تقطیع فضا نمی کنند، اما در تعامل کامل با آن به سر می برند. آنها کل محیط را در برگرفته و به جای برش دادن به فضا، به تصرف همه جانبه آن می پردازند.

چیدمان عظیم دان فلاوین در سال 1992م. در فضای مرکزی موزه گوگنهایم نیویورک، یکی از به یادماندنی ترین کارهای وی محسوب می شود. کل فضا شامل اتریوم مرکزی، رامپ ها و گالری های پیرامونی آن ، از کف تا سقف با نمودارهای نوری روشن و رنگارنگ شده بودند. در محور میانی یک ستون بسیار بلند مرکب از 12لوله نوری صورتی در هماهنگی با فضای دوازده ضلعی موزه به صورت یادمانی توتم گونه تعبیه شده بود.

دان فلاوین و گستره های نوری

ترکیب متنوع رنگی و تضادهایی که سازمان فضایی موزه ایجاد می کرد، کیفیتی نقاشانه به کل فضا داده و بنابراین به طور اجتناب ناپذیری واجد تاثیرگذاری احساسی می شد که البته از مفهوم بنیادی هنر مینیمالیستی به دور است.

چیدمان گونهایم نشان دهند جابه جایی نقطه تمرکز هنرمند از نور به رنگ بود که گرچه نوعی بازگشت به ارزش های نقاشانه به نظر می رسدف اما اوج پیوند مفهومی هنر و معماری در مینیمالیسم را نیز آشکار می کند.

پی نوشت:

1- از نقاشان سبک انتزاع پسانقاشانه

 سمیه رمضان ماهی

بخش هنری تبیان


منابع:

انقلاب مفهومی/ علیرضا سمیع آذر

اوج و افول مدرنیسم/ علیرضا سمیع آذر

تاریخ هنر مدرن/ آرناسون

دایره المعارف /روئین پاکباز

مطالب مرتبط:

از هنر مدرن تا هنر معاصر

تحقق طرح معاصر

هنر خرده نگاری