نمک بخور ولی نمکدان نشکن
حمد و سپاس از جمله اموری است که هر انسان شایسته ای به حکم عقل و وجدان نسبت به ولی نعمت خویش انجام می دهد. امّا حمد و سپاس در مقام الهی و از نعمات الهی ویژگی مهمی است که شاکر و حامد بودن انسان را به صفات الهی مزیّن می نماید که خداوند خود شاکر و حامد است!
ریشه ی حمد خدا!
یکی از نعمات خدای متعال به بندگان آن است که به ایشان فهم و شعوری کرامت می کند تا او را شایسته ی نیایش بدانند و به حمد و مدح او بپردازند. این معرفت و شعور پس از آن است که انسان به توحید افعالی حضرت حق آگاهی پیدا کرده و بفهمد که حاکمیت هستی در دست قدرت خداوند حکیم و مدبری توانا بوده و بر خلاف حکمت ، پر کاهی از زمین بر نمی خیزد. پس اگر خداوند به بندگان دستور داده که به حمد او بپردازند برای رشد معنوی بندگان است!
توحید افعالی و حمد الهی!
وقتی اعتقاد به توحید افعالی حضرت حق در دل انسان ریشه بدواند و محکم شود آدمی هر چیز را در ید توانایی خواهد دید که به جز گشودن زبان به حمد و سپاس، کاری از دست او بر نمی آید! به همین دلیل به تناسب قوی شدن توحید افعالی در انسان و اعتقاد به مالکیت و حاکمیت مطلق الهی، سپاسگزاری و حمد و ثنای الهی در بنده قوی تر می شود. به بیان دیگر بنده به میزان تجلی و تبلور توحید افعالی در درونش حامد و شاکر درگاه الهی است و نه بیشتر و کمتر!
اهل حمد بودن و مقامات معنوی!
مقام حمد و ستایش مقامی بس بزرگ و نعمتی بس عظیم از نعمت های معنوی است. ستایشگران حضرت حق را در پیشگاه حضرت دوست ارزش والایی است و اجر و مزدشان آن قدر والاست که فوق آن را نمی توان تصور کرد. در روایات بسیاری از حضرت رسول (صلی الله علیه واله وسلم) به عنوان «صاحب لوای حمد» یاد شده است و این مقام از والاترین جایگاه هایی است که به آن شخصیت بزرگ اختصاص یافته است و نشان دهنده ی یکی از مقامات و مراتب شهود ایشان است. بر این اساس اهل حمد بودن به معنای آن است به واسطه ی تجلّی توحید افعالی در درون او هنگامی که مومن دعا می کند خود را در سایه ی لوای حمد حضرت رسول (صلی الله علیه واله وسلم) قرار می دهد و خود را متصل به آن فیض مقدس الهی می کند و به کرامتی عظیم مفتخر می گردد!
حامد و شاکر الهی بودن پله پله تا ملاقات خدا!
بنابراین حمد و سپاس الهی که ناشی از تجلی توحید افعالی در درون آدمی است خود نعمتی عظیم است که شایسته ی حمد و سپاسگزاری بس عظیم است که:
بنده همان به که ز تقصیر خویش عذر به درگاه خدا آورد
ورنه سزاوار خداوندی اش کس نتواند که به جای آورد!
نعمتی الهی که انسان را در لوای حمد الهی و صاحب آن یعنی رسول اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) قرار می دهد و بدین صورت او را متصل به دریای لطف و فیضی بی نهایت می گرداند که هر دم او را به منبع فیض نزدیک تر می گرداند.
حمد واقعی در گرو معرفت و عمل صحیح
حمد واقعی در گرو آن است که ستایش کننده صاحب نعمت و مولای خود را اولاً به درستی بشناسد و این عشق و ارادتش نسبت به او ظاهری و بی محتوا نباشد و ثانیاً این که حمد زبانی باشد عملی همراه شود و حمد عملی است که بنده را به مقام بندگی و اخلاص و رشد حقیقی می رساند. و آن جز عمل به دستورات مولای حمد شونده نیست. بنابراین حمد واقعی در گرو معرفت و عمل صالح است.
شکر و سپاس و ظرفیت وجودی ما!
شکر و سپاس الهی افزایش ظرفیت وجودی ما را برای نزول و بارش برکات الهی تأمین می کند و استعداد بیش از پیش به پذیرش آن را فراهم می سازد. رابطه ی بین شکر و سپاس و نیز پیدایش رحمت و تزاید نعمت تکوینی است.
بنابراین حمد و سپاس الهی سبب افزایش ظرفیت وجودی و معنوی ما می شود همان طور که افزوده شدن ظرفیت وجودی معنوی ما سبب آن می شود که حمد و سپاس الهی را حقیقی به جای آورده و به مقام حامدان و شاکران برسیم! این ارتباط دو سویه که هر کدام از طرفین تقویت طرف دوم را به همراه دارد و مربی است که آدمی را به جایگاه صحیح و مسیر درست رهنمون می سازد!
دین از نعمات الهی!
خداوند نعمت دین و تعالیم و حیانی را برای هدایت مردم نازل فرموده است تا انسان ها راه مستقیم را در بین بی نهایت خطوط انحرافی تشخیص داده و براساس آن عمل کنند. دین مجموعه دستورالعمل برای رستگاری بشریت است. بنابراین برای این نعمت عظیم باید حمد الهی و سپاس خدایی را بجای آورد. دینی که به فرموده ی امام سجاد (علیه السلام) سبیل احسان است زیرا خداوند متعال به واسطه ی دین ، ما را در راه های احسان و نیکوکاری راهی نموده است.
پایان سخن...
براساس آنچه گذشت معلوم می شود که برای رسیدن به مقام حامدان و شاکران حقیقی درگاه حق که مقامی بس عظیم و والاست لازم است توحید افعالی در وجود انسان تبلور نماید و انسان ولی نعمت و صاحب احسان خویش را بشناسد و در این راستا بزرگ ترین نعمت و احسان الهی همان دین است که صراط مستقیم به سوی حضرت حق را نشان می دهد. پس برای حمد حقیقی باید دین دار بود و در عمل حمد را به جای آورد و توحید افعالی را در وجود خود تجلّی داد.
ن. رادفر
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منابع:
1- سروش رمضان (شرخی بر نیایش امام سجاد (علیه السلام))- سید رضا باقریان موحد
2- تسنیم - (تفسیر قرآن) آیت الله جوادی آملی
3- تفسیر المیزان- علامه طباطبائی (ره)
4- مفاتیح الحیات- آیت الله جوادی آملی
مطالب مرتبط:
