ویژگی های منحصر به فرد آب _ جلسه اول
اهداف:
توجه هر چه بیشتر به محیط اطراف.
آشنایی با بخشی از ویژگی های آب.
وسایل مورد نیاز:
سوزن
عکسهای ضمیمه طرح درس
1-1 ویژگی های عمومی آب
آب شاید اولین ماده ای باشد که ما با آن آشنا شده ایم. آب تنها ماده ای در طبیعت است که به هر سه حالت گاز، مایع و جامد وجود دارد و اغلب ناخالص است.آب خالص بی طعم و بی بو و شفاف است. مقدار کم آن بیرنگ ولی مقدار زیاد آن آبی بهنظر می رسد.
آیا می دانید آب در چه درجه ای یخ می زند و در چه درجه ای می جوشد؟ احتمالاً پاسخ شما صفر درجه برای یخ زدن و صد درجه برای جوش آمدن، است. اعداد دیگری به نظرتان میرسد؟
درست است جواب صحیح صفر درجه و صد درجه است. ولی، شرط دیگری نیز دارد و آن اینکه فشار هوا برابر یک اتمسفر باشد،( یک اتمسفر فشار هوایی است که در سطح دریاهای آزاد وجود دارد) در واقع اعداد صفر و صد بدون گفتن فشار یک اتمسفر بی معنی اند. چون با تغییر فشار هوا، آب را می توان در دمای اتاق نیز جوشاند یا منجمد کرد.
حالا به نظر شما چرا آب را مایه حیات می نامند؟
انسان بیش از یک ماه هم می تواند بی غذا زنده بماند، اما اگر بیش از یک هفته آب به بدنش نرسد خواهد مرد.
بیش از 70% سطح زمین را آب اقیانوسها، دریاها، دریاچه ها و رودخانه ها پوشانده است.
آب 60 تا 90 درصد وزن گیاه یا جانور یا انسان را تشکیل می دهد.
بدن ما در روز به هشت لیوان آب احتیاج دارد.
زندگی در آب آغاز شده است و نخستین موجودات آبزی بوده اند.
در پاسخ های بالا به اعداد توجه کنید تا اهمیت آب به عنوان مایه حیات بیشتر مشخص شود.
فرمول شیمیایی آب:
آب از دو عنصر اکسیژن و هیدروژن ساخته شده است. اما آب را جزو دسته مخلوطها طبقهبندی نمیکنند، چون خواص آب نه به خواص هیدروژن شبیه است و نه به خواص اکسیژن. از ترکیب دو اتم هیدروژن و یک اتم اکسیژن، یک مولکول آب بوجود میآید. یک قطره آب دارای تعداد بی شماری مولکول آب میباشد.
هر مولکول آب دارای یک قطب مثبت و یک قطب منفی است که این دو ناحیه در دو طرف مولکول آب واقع شدهاند. آب در اشکال متفاوتی بر روی زمین یافت میشود و تنها ماده ای است که در طبیعت به هر سه حالت جامد، مایع و گاز وجود دارد.
ابر در آسمان،آب دریا، رودها و چشمه ها و زیر زمین توده های یخی در دل کوه ها و قطب و یخچال ها و تنها چند شکل از آب میباشند. آب مرتباً از حالتی به حالت دیگر تبدیل میشود. این پدیده تبدیل آب را چرخه بزرگ آب مینامند.
آبهای روی سطح زمین، نقش های مهمی ایفا میکنند؛ منابع آبی در سطح و زیر زمین آب مورد نیاز کشاورزی را فراهم میکنند و دریاها و دریاچه ها و رودها هم وسیله ای برای تجارت و مبادله کالاها محسوب میشوند.
دره ها و دلتاهای حاصل از رسوبات رودخانهها، محلی برای سکنی گزیدن انسان ها بوده است. آب به داخل زمین هم نفوذ میکند و آبهای زیرزمینی را ایجاد میکند. آبهای زیرزمینی را میتوان با حفرچاه یا ستخراج نمود.
خواص آب:
مهم ترین خواص آب حلال بودن آن است. آب مواد مختلف را به راحتی در خود حل میکند. بسیاری از واکنش های شیمیایی تنها در حضور آب انجام میشوند. البته پاره ای مواد با آب مخلوط نمیشوند، غشاء سلولی که حاوی پروتئین ولیپیدها است، از این خاصیت آب سود جسته و تعاملات محتویات سلولی با مواد شیمیایی خارج سلول را به دقت تحت کنترل دارد.
از دیگر خواص آب بالا بودن گرمای تبخیر آن است، یعنی برای تبدیل مقدار کمی آب به بخار، گرمای زیادی لازم است. این خاصیت برای بدن ما بسیار با اهمیت میباشد. گرمای اضافی بدن با تبخیر تنها مقدار کمی از آب بدن از طریق منافذ پوست کاسته میشود.
دیگر ویژگی آب، ظرفیت گرمایی بالای آن میباشد. ظرفیت گرمایی یک جسم، مقدار گرمایی است که به جسم میدهیم تا دمایش، 1 درجه سانتی گراد افزایش یابد. جالب است بدانید که مقدار گرمایی که لازم است تا دمای 1 گرم آب را 1 درجه سانتی گراد افزایش دهد، حدود 10 برابر مقدار گرمایی است که برای 1 گرم فلز مثل آهن لازم است.
همان طور که می دانید وجود هر گونه حیات، متکی به وجود آب است. آب در بیشتر فرایندهای متابولیسمی بدن، نقش حیاتی دارد. هنگام گوارش غذا، مقادیر قابل توجهی آب مورد استفاده قرار میگیرد. تقریباً 70 درصد وزن بدن را آب تشکیل میدهد. برای عملکرد درست، بدن، روزانه به 1 تا 7 لیتر آب نیاز دارد البته این میزان آب به مقدار فعالیت بدن، دمای هوا، میزان رطوبت و دیگر عوامل بستگی دارد. آب از طریق ادرار، مدفوع، تعریق و همچنین از طریق بازدم به شکل بخار آب دفع میشود.
بدن انسان به آبی نیاز دارد که نمک یا ناخالصی های دیگر ( مثل باکتری یا دیگر عوامل بیماریزا و یا مواد شیمیایی) نداشته باشد. البته برخی مواد محلول در آب طعم و مزه آن را بهتر هم میکند.
به تصاویر زیر دقت کنید. با دیدن این تصاویر چه نکته ای به ذهنتان می رسد.
شکل 1
شکل 2
شکل 3
چه چیز غیر عادی دراین عکسها می بینند؟
چه چیز مشترکی در این سه عکس می بینند؟
شکل 4
شکل 5
با دیدن هر کدام از این عکسها به یاد چه ماده یا پدیده ی دیگری می افتید، خصوصیت آن ماده چیست؟
چه چیز مشترکی بین آن ماده و این خاصیت آب وجود دارد؟ مثلاً عکس اول شبیه تار عنکبوت است، یا عکس سوم شبیه عسل است و وقتی یاد عسل می افتیم، چسبندگی زیادش را بیاد می آوریم. از روی شباهت شکل3 و عسل می توان به خاصیت چسبندگی آب رسید.
1-2 آزمایش
دو ظرف حاوی روغن مایع و آب آماده کنید. به نظر شما سوزن را روی سطح کدامیک از این مایعات می توان نگه داشت؟ امتحان کنید. یکبار سوزن را در ظرف حاوی آب و بار دیگر در ظرف حاوی روغن بیاندازید. چه اتفاقی می افتد؟ سوزن داخل ظرف آب فرو می رود یا در ظرف حاوی روغن مایع؟
سوزن شناور در آب
مجدداً به تصاویر دقت کنید. درست حدس زدید خاصیت مشترکی که در عکسها دیده می شود خاصیت کشش سطحی آب است و آن چیزی که باعث شد سوزن در روغن فرو رود ولی بر روی آب بماند همین خاصیت است. همان طور که می دانید آب بعد از جیوه بیشترین کشش سطحی را در میان مواد طبیعت دارد.
هدف از انجام این آزمایش همین نکته بود که نشان دهیم کشش سطحی آب نسبت به دیگر مایعات بیشتر است و اینکه آب می تواند اجسام سنگین را نیز بروی خود نگه دارد. منظور از کشش سطحی نیرویی است که بر سطح مایع وارد می شود و سبب می شود تا مساحت آن مایع به حد اقل برسد(تشکیل قطره آب-شکل 2).
کشش سطحی باعث چسبندگی می شود. همین ویژگی است که آب به لبه شیر آب( شکل3)، به دست و بدن و ظرفهای گوناگون می چسبد و آنها را تر می کند. شکل 1 نمونه بسیار خوبی از چسبندگی قطرات آب به یکدیگر است که به صورت تار عنکبوت در آمده است.
گهگاه شاهد نشستن پرندگان و حشرات و یا کشتی روی سطح آب بودهایم. اگر به دقت به طرز قرار گرفتن حشره روی سطح آب نگاه کنید، ( شکل 4و 5) متوجه میشوید که سطح آب زیر پای حشره، مانند یک تشک ابری فرو میرود؛ اما پاره نمیشود.
تکلیف 1: نتایج حاصل از آزمایش انجام شده را ثبت کرده و برای ما ارسال نمایید.
تکلیف 2: تصاویری مانند تصاویر موجود در پروژه را از طریق اینترنت بیابید و برای هر تصویر دلیل قرار گرفتن شکل متفاوت آب را بیان کنید. حداقل سه تصویر بیابید و به همراه توضیحات برای ما ارسال نمایید.
محل بازدید/ اردو/ خرید: به محیط طبیعی اطراف منزلتان، دریاچه و برکه های خارج از شهر سفر کنید. در این سفر به نکاتی که در این درس درباره ویژگی های آب آموختید توجه نمایید. حتماً برخی از این ویژگی ها را از نزدیک خواهید دید.
منابع مطالعه: برای آشنایی بیشتر با مبحث کشش سطحی آب به منابع زیر مراجعه نمایید.
_ تعریف کشش سطحی آب از سایت ویکی پدیا.
http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D8%B4%D8%B4_%D8%B3%D8%B7%D8%AD%DB%8C
_ مطالعه سایت معرفی شده زیر شما را با کشش سطحی آب و اثر مویینگی بیشتر آشنا می سازد.
http://mmehrmanesh.blogfa.com/post-6.aspx
بخش پژوهش های دانش آموزی سایت تبیان
تنظیم: یگانه داودی
ویژگی های منحصر به فرد آب _ جلسه اول
ویژگی های منحصر به فرد آب _ جلسه دوم
ویژگی های منحصر به فرد آب _ جلسه سوم
ویژگی های منحصر به فرد آب _ جلسه چهارم
ویژگی های منحصر به فرد آب _ جلسه پنجم