به غذای روحم توجه نمی کنم!
همه متفّكران به این نتیجه رسیدهاند كه تفریحات سالم، و شادىها براى تقویت روح آدمى یك ضرورت است. خندیدن و خنداندن، شادى كردن و شادى آفریدن، دلشاد و مسرور بودن، بشّاش و خندهرو بودن، لبخند بر لب داشتن، همه اینها به عنوان یك ضرورت در زندگى انسان نقش تعیینكننده دارد.
در این میان گروهى اعتقاد دارند كه شادى و شادمانى مطلق است، با هر وسیلهاى، با هر ابزار و شیوهاى، مىتوان به شادى و شادمانى دست یافت. از این رو به انواع مسكرات، انواع مواد اعتیادآور، انواع رقص و آوازها، انواع قصّهها و قصّهپردازىها روى مىآورند. آبروى دیگران را مىبرند تا شادى كنند. دیگران را زجر و شكنجه مىدهند تا خود شاد باشند.
در مقابل گروهى دیگر شادى و تفریحات را قانونمند مىدانند، و در مرز حلال و بایدها تفسیر مىكنند، هر نوع شادى و تفریحى را مجاز نمىشمارند، و در یك كلمه، تفریحات سالم را باور دارند. تا مرز حرمت و آبروى دیگران محفوظ بماند. تا شادى و خنده و تفریحات ما به دیگران صدمهاى، ضربهاى، وارد نسازد.
اصلِ تفریحات سالم و شادمانى براى روح آدمى یك ضرورت است. مهمّ آن است كه در فرهنگ كاربُردى امّت اسلامى درست تفسیر شود، و جایگاه ارزشى خود را بازیابد.
امام على(علیه السلام) در حكمت 257 سفارش مىكند كه سعى كنید تا دلها را شادمان سازید، شادىها را به خانهها ببرید كه فرمود: «اى كمیل! خانوادهات را فرمان ده كه روزها در به دست آوردن بزرگوارى، و شبها در رفع نیاز خفتگان بكوشند، سوگند به خدایى كه تمام صداها را مىشنود، هر كس دلى را شاد كند، خداوند از آن شادى لطفى براى او قرار دهد كه به هنگام مصیبت چون آب زلالى بر او باریدن گرفته و تلخى مصیبت را بزداید چنانكه شتر غریبه را از چراگاه دور سازند».
آنگاه به اعتدال و میانهروى در شادىها اشاره كرده نسبت به خندههاى انسان پرهیزكار در خطبه 193/26 مىفرماید: «اگر مىخندد، صداى او به خنده بلند نمىشود».
امام على (علیه السلام) و تفریحات سالم
*گردش و تفریح
روح آدمى به شادابى و تفریحات سالم نیازمند است، و غذاى روحى و روانى همواره در كنار غذاى جسم مطرح بوده است. با برّرسى سیره عملى حضرت امیرالمۆمنین(علیه السلام) این حقیقت را به روشنى مشاهده مىكنیم:
1ـ تماشاى آب گودالها پس از باران
حضرت امیرالمۆمنین(علیه السلام) نقل فرمود كه:
شبى در مدینه باران فراوانى بارید و بیابانها و گودالها پُر از آب شد. صبح آن روز رسول خدا (صلى الله علیه و آله و سلم) به من فرمود: بیا تا به صحراى عقیق برویم و طراوت و صفاى آبهاى جمع شده در گودالها و درّهها را تماشا كنیم. همراه پیامبر به تماشاى بیابان رفتیم و منظرههاى زیباى طبیعت را تماشا كردیم.
2ـ استفاده از زیبائىهاى طبیعت
حضرت امیرالمۆمنین(علیه السلام) وقتى به سوى صفّین حركت مىفرمود به سرزمین بلیخ رسید كه، جاى خوش آب و هوائى بود، و رودخانه بزرگ و پُر آبى داشت، مناظر زیباى آن سرزمین، امام على(علیه السلام) را به خود مشغول كرد. آن حضرت دستور داد تا سپاهیان در آنجا مدّتى بمانند و از آب و هواى دلنشین آن سامان بهرمند گردند، و استراحت كنند.
*سرگرمىهاى سالم
1ـ شناگرى و تیراندازى
جوان و نوجوان براى رشد و كمال روحى و جسمى هم به فعّالیّتهاى بدنى نیاز دارد، و هم به طراوت و شادابى روح، باید تفریحات سالم را به گونهاى براى جوانان فراهم كرد كه هم وقت آنها را پُر كند، و بیكار و سرگردان نمانند، و هم در رشد جسمى و روانى آنان تأثیر داشته باشد، كه امام على (علیه السلام) به دو نوع از سرگرمىهاى خوب اشاره مىفرماید كه رهنمود داد: «به كودكان و نوجوانان خود شناگرى و تیراندازى بیاموزید».
2ـ شوخىهاى متواضعانه
خندیدن و خنداندن درست و دور از رفتارها و الفاظ زشت مانعى ندارد. فرق است بین دروغ گفتن، مسخره كردن، بازى كردن با آبروى مردم، و فروتن و متواضع بودن.
حضرت امیرالمۆمنین(علیه السلام) مردى بزله گو نبود، امّا لبخند بر لبان مباركش بود، و در برخورد با كوچك و بزرگ شاد و داراى چهرهاى شاداب و خندان بود.
امام على(علیه السلام) همواره از شوخىهاى زشت و بىمعنا پرهیز مىكرد و عمروعاص را در پخش اینگونه شایعات مورد نكوهش قرار داد كه در خطبه 84 مرز میان شوخىهاى ناروا و روا را روشن كرد كه فرمود: «شگفتا از عمروعاص پسر نابغه! میان مردم شام گفت كه من اهل شوخى و خوشگذرانى بوده، و عمر بیهوده مىگذرانم!! حرفى از روى باطل گفت و گناه در میان شامیان انتشار داد. مردم آگاه باشید! بدترین گفتار دروغ است، عمروعاص سخن مىگوید، پس دروغ مىبندد، وعده مىدهد و خلاف آن مرتكب مىشود، درخواست مىكند و اصرار مىورزد، امّا اگر چیزى از او بخواهند، بخل مىورزد، به پیمان خیانت مىكند، و پیوند خویشاوندى را قطع مىنماید، پیش از آغاز نبرد در هیاهو و امر و نهى بىمانند است تا آنجا كه دستها بهسوى قبضه شمشیرها نرود. امّا در آغاز نبرد، و برهنه شدن شمشیرها، بزرگ ترین نیرنگ او این است كه عورت خویش آشكار كرده، فرار نماید. آگاه باشید! بخدا سوگند كه یاد مرگ مرا از شوخى و كارهاى بیهوده باز مىدارد، ولى عمروعاص را فراموشى آخرت از سخن حق بازداشته است، با معاویه بیعت نكرد مگر بدان شرط كه به او پاداش دهد، و در برابر ترك دین خویش، رشوهاى تسلیم او كند».
سپس در حكمت 450 رهآورد شوخىهاى ناروا را تذكّر مىدهد كه: «هیچ كس شوخى بیجا نكند، جز آن كه مقدارى از عقل خویش را از دست بدهد».
روزى خلیفه اوّل و دوّم در دو طرفِ امام على(علیه السلام) راه مىرفتند، چون قدّ آن دو، كمى بلندتر از آن حضرت بود، خلیفه دوّم جملاتى را به شوخى و طنز مطرح كرد و خطاب به حضرت فرمود: على، تو در میان ما، مثلِ حرفِ نون در لَنَا هستى. حضرت امیرالمۆمنین(علیه السلام) بلافاصله و بدون مهلت پاسخ داد كه: اگر من در میان شما نباشم، شما مىشوید لا. (یعنى اگر من نباشم، شما چیزى نیستید، چون لا یعنى هیچ).
3ـ شنا در رودخانه
یكى از لذّتهاى حلال، و تفریحات نشاحآور، شنا كردن است. و در روایات اسلامى فراوان به یادگیرى شنا و آموختن فنّ شناگرى به فرزندان، سفارش شده است.
حضرت امیرالمۆمنین(علیه السلام) به شناكردن علاقه داشت، با اینكه مىتوانست روزهاى جمعه در منزل غسل جمعه كند، امّا به كنار رودخانه مىرفت و در رودخانه غسل جمعه و شنا مىكرد.
أشعث بن عبد مىگوید: یك روز جمعه على(علیه السلام) را دیدم كه در رودخانه فرات، شنا مىكرد و غسل جمعه انجام مىداد و در آن روز با پیراهنى نو، نماز جمعه خواند.
*لذّتهاى حلال
1ـ روان آدمى و لذّتهاى حلال
روح آدمى داراى نیازمندیهاى گوناگونى است. حضرت امیرالمۆمنین(علیه السلام) در این رابطه فرمود: «این دلها همانند تنها خسته مىشوند، براى نشاط آن به سخنان تازه حكیمانه روى بیاورید».
2ـ ضرورت لذّتهاى حلال
اگر روح آدمى چون جسم، غذا مىطلبد، مریض گشته احتیاج به دارو و درمان پیدا مىكند. لذّتهاى حلال براى درمان روح یك ضرورت است، تا به نیازمندىهاى روان آدمى پاسخ مثبت داده شود، كه امام على(علیه السلام) فرمود: «مۆمن باید شبانه روز خود را به سه قسم تقسیم كند، زمانى براى نیایش و عبادت پروردگار، و زمانى براى تأمین هزینه زندگى، و زمانى براى واداشتن نفس به لذّتهایى كه حلال و زیباست».
فرآوی: زینب مجلسی راد
بخش نهج البلاغه تبیان